КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Закон замацоўваў таксаліа прычыны, у сувязі з якімі бацькі мелі права адрачыся ад сваіх дзяцей, вынікам чаго было пазбаўленне іх спадчыны. Гэта адбывалася ў наступных выпадках: 1) калі б сын ці дачка паднялі руку на сваіх бацькоў (за што падвяргаліся смяротнаму пакаранню); 2) калі б прычыігілі шкоду бацькам шляхам захопу бацькоўскай маёмасці; 3) калі б са злосці, а не дзеля дзяржаўнай карысці дамагаліся ў судзе смяротнага пакарання для бацькоў; 4) калі 6 адмовіліся ў судзе паручыцца за сваіх бацькоў; 5) калі б дачка вяла распуснае жыццё; 6) калі 6 дзеці пакінулі бацькоў у нямоглай старасці; 7) калі б не пажадалі выкупіць бацькоў з палону, а маёмасцю іх пры гэтым карысталіся (р. VIII, арт. 7). Статут 1588 г. утрымліваў шмат новых палажэнняў адносна спадчынных праваадносін. Так, упершыню ў законе рэгламентавалася наследаванне сумесна нажытай мужам і жонкай у шлюбе маёмасці, калі яны да гэтага не мелі ніякай маёмасці. Сумесна нажытая маёмасць цалкам пераходзіла да перажыўшага мужа ці жонкі ў выпадку адсутнасці ў іх дзяцей. Пры наяўнасці дзяцей — 2/3 часткі маёмасці належала ім, а ўдаве належала 1/3 частка. Пры адсутнасці дзяцей пасля смерці перажыўшага мужа ці жонкі маёмасць атрымлівалі па спадчыне іх сваякі ў роўных долях (р. V, арт. 21). Адносна гэтых палажэнняў трэба адзначыць, што ў літаратуры выказвалася меркаванне аб запазычанасці іх з магдэбургскіх крыніц права1. У восьмым раздзеле Статута 1588 г. разглядаліся пытанні наследавання па завяшчанню. Пачатковая форма завяшчання (прызыў св. Троіцы) указвае на тое, што права спадчыны ў сваім гістарычным развіцці знаходзілася пад уплывам царквы2. Перш за ўсё гаварылася аб тым, хто мае права завяшчаць нерухомую маёмасць, якім чынам афармляецца завяшчальны запіс, хто павінен пры гэтым прысутнічаць, падставы прызнання завяшчання незаконным і г. д Свабода складвання завяшчанняў перш за ўсё тычылася рухомай маёмасці. Статут замацоўваў і некаторыя абмежаванні ў распараджэнні нерухомай фамільнай маёмасцю, а таксама сумесна набытай у шлюбе маёмасцю (р. V, арт. 2, 21). Галоўнае, на што закон звяртаў увагу, гэта сапраўднасць волі завяшчалыгіка і яго дзеяздольнасць у момант складвання завяшчання. У сувязі з гэтым важнейшай умовай сапраўднасці завяшчальных запісаў было патрабаванне прытрымлівацца ўстаноўленай законам формы і працэдуры складвання завяшчання. Неабходнасць устанаўлення сапраўднасці волі завяшчальніка выклікала значна большыя фармальныя патрабаванні закона да афармлення завяшчанняў, чым да афармлення іншых здзелак. Менавіта таму заканадаўца з большай павагай ставіцца да натарыяльных завяшчанняў, хаця прызнае і хатнюю форму завяшчанняў, якая здзяйснялася абавязкова ў прысутнасці сведак. Закон замацоўвае і іншыя правілы, накіраваныя на папярэджанне падману волі завяшчальніка. Напрыклад, ён папярэджвае аб недапушчальнасці паправак, прыггісак, падчыстак і інш. у завяшчальных заігісах. Завяшчанне, якое не адпавядала ўнутраным і знешнім умовам, магло быць аспрэчана ў судовым парадку. 1 Спасовнч В. 06 отношеннн супругов по нмуіцеству по древнему лнтовскому гграву. С 71; Саксонское Зерцало. М, 1985. С 111. 2 Владммнрскмй-Буданов М. Ф. Обзор ясторнм русского права. С. 474. Нягледзячы на дастаткова поўную ўрэгуляванасць пытанняў адносна спадчыны, спрэчкі аб спадчыннай маёмасці былі звычайнай з’явай феадальнага жыцця1. Ніякія абяцанні завяшчальніка аб нязменнасці складзенага «тсстамента» не мелі моцы і юрыдычнага значэння. Ён мог у любы час скласці новае завяшчанне, якое таксама павінна было належным чынам афармляцца. У выпадку, калі было напісана некалькі «тэсталіентаў», то іх узаемаадносіны вызначаліся часам і сапраўдным прызнавалася апошняе. Аспрэчваць завяшчанні ў судовым парадку мелі права спадчыннікі па закону. Пры адсутнасці спадчыннікаў па закону і па завяшчанні маёмасць магла прызнавацца вымарачнай. Аднак закон папярэдне клапоціцца аб там, каб усе бліжэйшыя сваякі спадчынадаўцы, нават у бакавых лініях, былі прызваны да наследавання. У сувязі з заканадаўчым замацаваннем агульнага прынцыпу раздзельнасці маёмасці мужа і жонкі, маёмасць жонкі вярталася ў дом, з якога яна пайшла замуж, і пастуііала ў распараджэнне яе братоў. Маёмасць жа мужа пераходзіла па спадчыне да яго братоў. Судовая практыка гаворыць аб тым, што гэта норма дзейнічала і тады, калі браты былі ад розных бацькоў. Так, па рашэнні суда ў 1529 г. Юрый Буўвідовіч, які пасля смерці брата Стася Мантрымовіча адзін трымаў зямлю нябожчыка, павінен быў тую зямлю «промежы собой на четверо поделятм», бо ў яго было яшчэ тры браты: Янушка і Рыгор Буўвідовічы і Каспар Андрушковіч2. Нават калі ў той ці іншай лініі найбольш блізкімі да спадчынадаўцы былі жанчыны (перш за ўсё сёстры), яны, аднак, адхіляліся ад спадчыны на карысць больш далёкіх сваякоў-мужчын (Статут 1588, р. V, арт. 19). Увогуле маёмасць спадчынадаўцы, у якога не было прамых спадчыннікаў, падзялялася паміж прадстаўнікамі бацькоўскай і мацярынскай лініі адпаведна паходжанню маёмасці. Спадчыннікамі прызнаваліся ўсе наяўныя сваякі бліжэйшай па сваяцтву ступені з перавагай у той ці іншай лініі мужчын перад жанчынамі. У выпадку адсутнасці сваякоў адной з бакавых ліній маёмасць пераходзіла да сваякоў спадчынадаўцы ў другой лініі. Статут замацоўваў і права кожнай асобы завяшчаць сваю маёмасць на карысць царквы, патрабуючы толькі належнага афармлення такіх запісаў (р. III, арт. 42). У выпадку завяшчання нерухомай маёмасці царкве Статут агаворваў выпадкі нясення духавенствам «службы земскай ваеннай конно» (р. VIII, арг. 3). Такіх запісаў маёмасці на карысць царквы даволі шмат у актавых кнігах як XV, так і XVI ст. 1 Лятовская Метрмка. 6-я кнмга судных дел. №№ 62, 212, 268, 229, 287, 223, 364 і ініп; АВК. Т. XV. №№ 363, 513 і інш. 2 АВК. Т. 7. № 173; Т. XI. №№ 17, 55; Т. XXI. № 17 і інш. Толькі ў тым выпадку маёмасць станавілася вымарачнай і пераходзіла да Вялікага князя, калі спадчыннадаўца памёр «без потомков, блнзкпх іцадков н наследнпков свонх» (р. III, арт. 17), аб чым ужо гаварылася. Адносна працэдуры прыняцця спадчыны закон амаль нічога не пастанаўляе. Жыццёвая практыка хутчэй за ўсё не ішла за рымскім правам, якое прызнавала неабходнасць асобнага акта прыняцця наследства, а залічыла гэта лішнім, як у старажытнагерманскім праве. Фактычна ўсе правы адносна спадчыны набываліся ў момант яе адкрыцця. Толькі спрэчкі адносна спадчыннай маёмасці прыводзілі да звароту зацікаўленай асобы ў суд. Прыняцце спадчыны магло ажыццяўляцца непасрэдна і апасродкавана, адкрыта або тайком. Як усякая аднабаковая юрыдычная здзелка, прыняцце спадчыны меркавала наяўнасць пэўных умоў: праваздольнасць асобы, што прымала спадчыну, і выяўленне яе волі на працягу пэўнага тэрміну. Асоба, якая прымала спадчыну, павінна была сябе легітымізаваць, г. зн. даказаць, што менавіта ёй належыць права наследаваць гэту маёмасць. Гэта легітымізацыя павінна была ажыццяўляцца перад органам дзяржаўнай улады, а менавіта перад судом. Прызнанне з боку суда за пэўнай асобай права на спадчыну называецца зацверджаннем у праве спадчыны. Тут феадальны закон не вызначаўся выразнасцю. У Статутах амаль нічога не гаварылася і аб выкананні завяшчанняў. Як адзначаюць даследчыкі, старажытнаму праву быў добра вядомы інстытут душапрыказчыка, які быў невядомы рымскаму праву, аднак назва гэта аб’ядноўвала часам самыя розныя паняцці1. Такім чынам, спадчыннае права феадальнай Беларусі было дастаткова распрацаваным і накіраваным на забеспячэнне маёмасных правоў дзяцей, жонкі (або мужа), а таксама іншых асоб, звязаных роднасцю. Асаблівасцю маёмасна-спадчынньіх адносінаў на Беларусі было дакладнас вызначэнне часткі спадчыннай маёмасці, якая належала дочкам, а таксама рэгламентацыя інстьггутаў пасагу і вена Апошнія інстытуты больш рэгламентаваныя ў заканадаўстве ВкЛ, чым у суседняй Полыпчы. Кожны наступны Статут паслядоўна ўносіў новы ўклад у працэс развіцця як гэтых інстытутаў, так і ўсяго спадчыннага права. Некаторыя нормы спадчыннага права былі запазычаны з рымскага і нямецкага права, аднак асноўныя нормы і інстытуты выпрацоўваліся стагоддзямі, яны былі характэрны для звычаёвага права старажытных беларускіх дзяржаў-княстваў і потым развіваліся і ўдасканальваліся з улікам патрабаванняў судова-адміністрацыйнай практыкі дзяржавы. Шершеневмч Г. Ф. Учебнмк русского гражданского права. Казань, 1902. С. 755. ГЛАВА III КРЬШШАЛЬНАЕ ПРАВА ў XV—XVI стст. § 1. Паняцце, прыметы і склад злачынства У старажытных беларускіх княствах асноўнай крыніцай крымінальнага права быў звычай. У першых пісаных помніках права, якія дайшлі да нас, мы знаходзім невялікую колькасць крымінальна-прававых норм. У асноўным гэта найбольш значныя звычаі, з якімі заканадаўца, быў згодзен ці значэнне якіх хацеў падкрэсліць, а таксама новыя нормы, што адлюстроўвалі пэўныя змяненні ў крылйнальна-прававых адносінах на канкрэтным гістарычным этапе развіцця. Паступова правілы паводзін людзей, выпрацаваныя ў канкрэтных адзінкавых адносінах, пры паўтарэнні набывалі агульнаабавязковы характар, замацоўваліся судовай практыкай, упісваліся ў дзяржаўныя законы. Першыя заканадаўчыя акты Вялікага княства Літоўскага (абласныя, агульназемскія граматы і інш.) сведчаць аб дастаткова высокай для свайго часу ступені развіцця крымінальнага закона. Аднак у гэты перыяд судовыя органы дзяржавы ў сваёй дзейнасці кіраваліся ў асноўным звычаёвым правам, а працэсуальныя дзеянні ўдзельнікаў судаводства не замацоўваліся ў пісьмовай форме. Пры гэтым у розных землях ВкЛ (асабліва ў такіх былых княствах-дзяржавах, як Полацкае, Турава-Пінскае, Берасцейскае і інш.) працягваў дзейнічаць улас.ны крымінальны закон. Паступова ў сувязі з цэнтралізацыяй дзяржавы ўніфікуюцца і развіваюцца крымінальна-прававыя нормы. Першы кадыфікаваны крымінальны закон Вялікага княства Літоўскага — Судзебнік Казіміра 1468 г. замацаваў асноўныя адзіныя для ўсёй дзяржавы віды пакаранняў за злачынствы супраць феадальнай уласнасці, унёс новы погляд на сутнасць і мэты пакарання, залажыў прававую аснову ідэі індывідуалізацыі пакарання. На працягу XVI ст. падверглася істотным змяненням большасць інстытутаў крымінальнага права, складваецца асаблівая мова для азначэння юрыдычных паняццяў. Аб гэтым сведчаць адзіныя агульнадзяржаўныя зводы законаў — Статуты 1529, 1566 і 1588 гг. У цэлым заканадаўца карыстаецца звычайнай гутарковай мовай, аднак шмат якія словы набываюць юрыдычны характар і пачынаюць ужывацца як спецыяльныя прававыя тэрміны. Часцей за ўсё заканадаўца не прыводзіць іх канкрэтнага азначэння, і сэнс іх магчыма пазнаць толькі шляхам аналізу палажэнняў і норм крыніц права і іх супас-