КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
1 Демченко Г. В. Наказанне по Лмтовскому Статуту в трех его редакцмях (1529, 1566 н 1588 гг.). Квев, 1894. С. 2. 3 улікам выкладзенага неабходна сказаць, што феадальны крымінальны закон не ўтрымлівае дакладнага азначэння паняцця злачынства, аднак, зыходзячы з аналізу адпаведных крымінальна-прававых норм, можна зрабіць заключэнне, што заканадаўца XVI ст. прызнае злачынствам супрацьзаконнае, віноўнае дзеянне, якое ўключае ў сябе элемент грамадскай небяспекі і робіць замах на феадальны грамадскі лад, правапарадак, уласнасць, асобу, правы і інтарэсы прыватных асоб. Сучасны крымінальны закон лічыць падставай для крымінальнай адказнасці за ўчыненае злачынства наяўнасць у дзеяннях асобы, якая яго здзейсніла, складу злачынства Заканадаўца феадальнай Беларусі не ведае такога паняцця, аднак добра адрознівае ўсе яго асноўныя бакі і дастаткова ясна і дакладна апісвае істотныя і тыповыя прыметы, якія характарызуюць пэўнае шкоднае і супрацьпраўнае дзеянне як злачынства. Характарызуючы злачыннае дзеянне ў феадальны час, мы будзем зыходзіць з тэорыі сучаснага крымінальнага права, якое называе чатыры элементы, г.зн. групы аб’ектыўных і суб’ектыўных прымет складу злачынства: аб’ект, аб’ектыўны і суб’ектыўны бакі і суб’ект злачынства Заканадаўца феадальнай Беларусі прызнае аб’ектам злачынства не грамадскія адносіны ў той ці іншай сферы дзейнасці чалавека, як гэта ўласціва сучаснаму крымінальнаму праву, а канкрэтныя даброты і інтарэсы асоб, аднак і пры гэтым размяжоўвае даброты і інтарэсы прывілеяванага саслоўя (шляхты) і даброты і інтарэсы простых людзей. У канцы XVI ст. відавочны прагрэс крымінальнага закона. Статут 1588 г., унёсшы істотны ўклад у тэорыю крымінальнага права, прызнае таксама аб’ектам злачыннага замаху адносіны па падтрыманні грамадскага парадку («покою посполмтого») і грамадскай маральнасці (р. XI, арт. 60). У Статуце рэгламентуюцца і выпадкі, калі пасяганне на даброты і інтарэсы асоб не лічыцца злачынным. У прыватнасці, не прызнаецца злачынствам забойства вываланца (асобы, прысуджанай да выгнання за межы дзяржавы), які не меў ахоўнай граматы. He падлягае крымінальнаму пакаранню замах на жыццё збеглага дзяржаўнага здрадніка. (р. I, арт. 7), на жыццё незаконнанароджанага (р. XIV, арт. 32). Статут рэглаліентуе і двухаб’ектныя злачынныя дзеянні. Так, пры замаху на жыццё асобы, якая мела ахоўную грамату гасудара («глейт наш господарскмй»), аб’ектам злачынства з’яўляецца не толькі жыццё чалавека, але і парушэнне «уставы» гасудара, яго волі (р. I, арт. 13). Знешні бок злачыннага дзеяння, г.зн. сукупнасць прымет, якія характарызуюць злачынства ў яго знешнім праяўленні, складае яго аб’ектыўны бок. Сучаснае крымінальнае права ў гэта паняцце ўключае грамадска небяспечнае дзеянне (дзеянне або бяздзейнасць), прычынную сувязь паміж дзеяннем і наступіўшымі грамадска небяспечнымі вынікамі, а таксама месца, спосаб, час і абставіны здзяйснен- ня злачынства, з ліку якіх абавязковай прыметай для ўсіх складаў злачынстваў з’яўляецца грамадска небяспечнае дзеянне1. Усе гэтыя паняцці ў той ці іншай ступені былі вядомы заканадаўцу ВкЛ. Найбольшую ж распрацаванасць яны атрымалі ў Статуце 1588 г. Крымінальна-прававыя нормы Статута гавораць аб тым, што злачынствы могуць быць здзейснены як у форме актыўных дзеянняў чалавека, так і ў форме ўстрымання ад пэўных дзеянняў, якія былі пажаданы заканадаўцу (злачынная бяздзейнасць). Забарона актыўных злачынных дзеянняў фармулюецца канкрэтнымі, адлюстроўваючымі характар і сутнасць дзеяння дзеясловамі: «хто бы забнл або ранпл», «хто бы потрутал», «хто бы грабеж учмнпл» і г. д. Злачыннае дзеянне не абмежавана здзяйсненнем пэўных рухаў цела. У яго ўключаны, як паказвае заканадаўца, выкарыстанне тых ці іншых сродкаў учынення злачынства. Прыкладам з’яўляюцца статутныя нормы аб прычыненні цялесных пашкоджанняў шляхам нацкоўвання сабакі або выкарыстання для здзяйснення злачынства псіхічна хворай асобы (р. XII, арт. 13; р. XI, арт. 35). Аб крымінальна-пакаральнай бяздзейнасці ідзе гаворка, калі заканадаўца прама ўказвае ў законе на абавязковасць учынення тых ці іншых дзеянняў. Напрыклад, закон прадпісвае выканаць пастанову суда і з’явіцца па «позвам» у суд (р. IV, арт. 30), даносіць аб дзяржаўнай здрадзе (р. I, арт. 3), не ўхіляцца ад нясення вайсковай службы (р. II, арт. 1) і інш. Пры даследаванні аб’ектыўнага боку злачынства I. А. Маліноўскі размяжоўвас ў феадальным законе тры стадыі злачыннай дзейнасці: выяўленне злачыннай волі, замах і ўчыненне злачыннага дзеяння2. Для наяўнасці складу некаторых дзяржаўных злачынстваў дастаткова выяўлення злачыннай волі ў форме пагрозы («похвалка», «отповсдь»), Замах па Статуту 1588 г. характарызуецца двума прыметамі: па-першае, пачаткам рэалізацыі злачыннай волі і, па-друтое, недасягненнем злачыннага выніку. Напрыклад, злачынца выняў зброю на двары князя, хаця нікога «не забмл, не зраннл» (р. I, арт. 9). Закон разглядае замах толькі адносна дзяржаўных злачынстваў і супраць асобы, і паколькі замах не прычыняе аб’ектыўнай шкоды, не прадугледжвае ўзнагароджвання асобы, на якую здзейснены замах. Вінаваты ж у замаху падлягае асабістаму пакаранню. Заканадаўца прама не ўказвае, але разумее так званыя ўсечаныя склады злачынства, пры якіх крымінальна-каральнае дзеянне лічыцца скончаным з моманту ўчынення дзеянняў, якія фактычна з’яўля- 1 Крымінальнае гграва Беларусі (закон, злачынства, адказнасць): навук. дапам/ Пад рэд. А. у. Баркова. Мн„ 1997. С. 81. 2 См.: Малнновскмй 14. А. Ученме о преступленнн по Лмтовскому Статуту. С. 37. юцца падрыхтоўкаю да злачынства або замахам (дзяржаўная здрада, разбой, нашэнне зброі пры двары князя, «угроза от неоседлого»). Крымінальны закон гаворыць пра скончанае злачынства тады, калі злачынны намер ужо выкананы: «украл», «забмл», «зраннл» і інш. Дасягненне або недасягненне намечанай злачынцам мэты амаль не ўплывае на момант сканчэння злачынства і яго кваліфікацыю. Напрыклад, наход з мэтай забойства лічыцца скончаным злачынствам і ў тым выпадку, калі ён быў завершаны прычыненнем ран або прычыненнем маёмаснай шкоды (р. XI, арт.1). Фактычна заканадаўца ў пэўнай ступені адрознівае матэрыяльныя і фармальныя склады злачынстваў. У прыватнасці, у апісанне прымет аб’ектыўнага боку злачынства ён уключае і прычынную сувязь паміж дзеяннем і наступіўпіымі вынікамі (матэрыяльны склад злачынства). Так, у выпадку смерці пацярпеўшага ад нанесеных яму ран вінаваты караўся як за забойства; «А естлм бы от тых ран умер, тогды тот, который ранмл, с права за доводом горлом маеть бытм каран...»1. Аднак, калі смерць пацярпеўшага настутіала пасля 24 дзён, то заканадаўца ўжо не бачыў у такім выпадку прычыннай сувязі паміж дзеяннем і надыйшоўшымі вынікамі (р. XI, арт. 53). Заканадаўца канкрэтна не гаворыць аб такім паняцці, як фармальны састаў злачынства, але разам з тым у шэрагу выпадкаў не ўключае ў аб’ектыўны бок злачынства наступствы злачыннага дзеяння, па-першае, з-за немагчымасці вызначэння іх характару (напрыклад, дзяржаўныя злачынствы, а таксама злачынствы супраць рэлігіі, царквы, маралі), па-другое, у выпадку высокай ступені грамадскай небяспекі злачынства, якая ўзнікае з моманту злачыннага замаху (разбой, наезд). Злачыннае дзеянне можа складвацца не з аднаго, а з некалькіх актаў паводзін, якія знаходзяцца ў такіх адносінах, што кожны акт паасобку ўтварае асаблівае злачынства, але для існавання дадзенага складу злачынства неабходна аб’яднанне гэтых актаў. Самы старажытны крымінальны закон Беларусі (Судзебнік 1468 г.) ведае такія злачынныя дзеянні, як разбой, наезд, наход, якія складаюцца з замаху на асобу і замаху на маёмасныя правы. Статутныя нормы размяжоўваюць сукупнасць злачынных дзеянняў. У шэрагу артыкулаў адчуваюцца прыметы ідэальнай сукупнасці, калі суб’екг адным актам учыняе некалькі ііравапарушэнняў. Напрыклад, забойства асобы, якая забяспечана гасударавым «глейтом», лічыцца злачынным замахам на жыццё пацярпеўшага і адначасова — парушэннем волі гаспадара, а ігрычыненне ран «стрельбою» пры гаспадаравым двары ёсць замах на цялесную недатыкальнасць асобы і парушэнне забароны («уставы») аб нашэнні зброі пры двары (Статут 1 Статут 1588. Р. 1, арт. 9. 1588, р. I, арт. 10,13). У многіх артыкулах бачны прыметы рэальнай сукупнасці злачынстваў1. У крымінальным законе XVI ст. гаворыцца аб гграцяглых злачынствах, за здзяйсненне якіх заканадаўца ўстанаўлівае вельмі цікавы парадак прызначэння пакарання. Напрыклад, калі суддзя або іншыя судовыя службовыя асобы («вряднмкм») адносна зняволеных у турме «якую фольгу у везенью чнннлм» (у прыватнасці, дазвалялі «коммны у вежн будоватм»), то за гэта яны караліся столькі разоў, колькі б іх у гэтым абвінавачвалі2. Пры апісанні спосабу ўчынення злачыннага дзеяння заканадаўца ў большасці вьтадкаў уключае яго ў састаў злачынсгва, ужываючы пры гэтым наступныя словы: «мзменнмческм», «умысльне», тайна, спадцішка і інш. Часам такія ж дзеянні вылучаюцца ў асобны састаў злачынства. Напрыклад, забойства ў стане неабходнай абароны. Немалаважнае значэнне заканадаўца надае месцу здзяйснення злачынства. У многіх артыкулах агаворваецца: «прм дворе нашом господарском», «в месте нашом судовом», «в дворех нашмх господарскнх», «в доме своем», «на торгу», «на проезжой дорозе» і г. д., прычым часта ад гэтага залежыць ступень цяжкасці злачыннага дзеяння і пакаранне за яго. Так, грабеж у царкве, «на торгу» ці «на проезжой дорозе» цягнуў пакаранне штрафам у паліеры шасці рублёў грошай, a грабеж «в поле» — у памеры трох рублёў (р. XIII, арт. 4). Больш жорсткая санкцыя была прадугледжана за здзяйсненне злачынства ў месцах масавага збірання людзей, г. зн. у грамадскіх месцах і інш. Аналізуючы такія крнмінальна-прававыя нормы, мажліва палічыць, што з пункту гледжання заканадаўцы таго часу некаторыя дзеянні, здзейсненыя ў іншым, не названым у крымінальным законе месцы, не лічыліся злачыннымі. У шэрагу норм заканадаўца звяртае ўвагу на час здзяйснення злачынства («в зваде вечерней», прн «посполйтом рушеньм» і інш.). Ваенны час з’яўляецца кваліфікуючай прыметай для большасці воінскіх злачынстваў. Часам у аб’ектыўны бок злачынства ўключаюцца і абставіны яго ўчынення (напр., супраціўленне прадстаўніку ўлады пры выкананні ім службовых абавязкаў або супраціўленне ваеначальнікам). Неабходна таксама падкрэсліць, што такія аб'ектыўныя прыметы злачынства, як час, месца, спосаб і абставіны, а таксама прычынная сувязь паміж злачынным дзеяннем і наступіўшымі вынікамі, якія не ўказаны ў дыспазіцыі артыкула і таму не з’яўляюцца прыметамі канкрэтнага складу злачынства, маглі ўлічвацца ў правапрымяняльнай дзейнасці, г. зн. пры прызначэнні пакарання.