Развіццё беларускага маўлення дашкольнікаў
Наталля Старжынская, Дзіна Дубініна
Выдавец: Белы Вецер
Памер: 112с.
Мазыр 2008
— Калабок хоча з вамі пагуляць. Ен раскажа вам пра свае прыгоды, а вы ўважліва слухайце і адказвайце на яго пытанні.
Выхавальнік трымае ў руках ляльку «Калабок» і задае пытанні. а дзеці адказваюць:
Я з вакна на сцежку — скок? Скок.
Я ад бабы і дзеда ўцёк? Уцёк.
Зайцу па вуху надаваў? Надаваў.
І ваўка я напужаў? Напужаў.
І лісіцу абхітрыў?
Абхітрыў.
І мядзведзя абваліў?
Лбваліў.
Значыць, дужы я і смелы?
А ўжо ж!
Значыць кемлівы і ўмелы?
А што ж!
Я ж і спрытны? Хіба не?
Вельмі спрытны!
Залічыце ж вы мяне У турысты.
Т. Каламіец
— Залічым Калабка ў турысты? (Так, залічым.)
— У звяроў ёсць маленькія дзеці-звераняты. Яны хочуць хадзіць у дзіцячы садзік.
Чытае верш С. Валодзькі, паказваючы адпаведныя малюнкі і падкрэсліваючы голасам суфікс -ня:
Вось бы разам сабраць
Усіх зверанят:
Зубраня,
Зебраня,
Ласяня,
Лісяня,
Ваўчаня, бабраня — Быў бы і ў заасадзе Дзіцячы сад.
■— Якія звераняты хочуць хадзіць у дзіцячы сад? Давайце разам раскажам чыстагаворку «Хто ў каго?» (паказвае малюнкі з выявамі дзіцянят звяроў):
Ня-ня-ня — у лісы... (лісяня),
Ня-ня-ня — у зайчыхі... (зайчаня),
Ня-ня-ня — у мядзведзіцы... (медзведзяня),
Ня-ня-ня — у ваўчыцы... (ваўчаня), Ня-ня-ня — у вавёркі... (ваверчаня).
— Буслік прапануе нам пагуляць у гульню «Звер ці рыба?». Адкажыцс, гэта звср ці рыба?
Воўк — звер, а карась?
Карась — рыба, а ліса?
Ліса — звер, а мядзведзь?
Мядзведзь — звер, а шчупак?
Шчупак — рыба, a com?
Com — рыба, а заяц? і г. д.
— А зараз давайце пафантазіруем. Уявіце сабе, што вы трапілі ў казачную краіну. Там усе жывёлы незвычайнага колеру. Назавіце, якога колеру жывёлы ў гэтай краіне.
Дзеці фантазіруюць, прыдумваюць, якога колеру жывёлы ў гэтай краіне (чырвоны слон, зялёны сабака і г. д.).
— Паглядзіце на малюнак.
— Жывёлы вырашылі паспаборнічаць. Назавіце, якія жывёлы выйшлі на старт. (Вожык, заяц, ліса, вуж.)
— Як вы думаеце, хто з іх будзе пераможцам, хто будзе на другім месцы, хто на трэцім? Вазьміце ліст паперы і намалюйце гэтых жывёл на п’едэстале ў адпаведнасці з тымі месцамі, якія яны занялі.
Птушкі
Праграмны з м е с т. Вучыць называць птушак (качка, певень, курыца, гуска, індык), увесці абагульняючы выраз хатнія птушкі. Практыкаваць у вымаўленні гука [ц] у словах і сказах. Фарміраваць у дзяцей уменне суадносіць з малюнкамі назвы птушак і іх дзіцянят, звярнуць увагу на род некаторых назоўнікаў (гусь). Працягваць развіваць камунікатыўныя ўменні ў дзяцей.
М а т э р ы я л. Малюнак «Птушыная ферма»; мячык.
План правядзення
— Добры дзень, дзеці!
— Паглядзіце на малюнак. Гэта — птушыная ферма. Хто ведае, што гэта за птушка? (Петушок.) А па-беларуску гэтая птушка называецца певень. Як крычыць певень? (Ку-ка-рэ-ку!) Так, певень спявае: «Ку-ка-рэ-ку!». Паглядзіце, які певень прыгожы, якое ў яго рознакаляровае пер’е.
Выхавалыіік развучвае з дзецьмі вершык:
Па двары
У яркім пер’і Ходзіць важна Певень-спевень.
К. Камейша
— Чаму птушку назвалі певень-спевень? (Таму што яна ўмее спяваць.) Хто бачыў пеўніка ў вёсцы? Ён спявае рана-рана і будзіць людзей.
— Адгадайце загадкі і знайдзіце на малюнку адгадкі:
Адмысловы гадзіннік, Крылаты будзільнік.
Адметны ў спеве.
А хто гэта?.. (Певень.)
М. Бусько
— Чаму пеўня назвалі будзільнікам?
— Што ў псўня на галаве? (Грабеньчык.) Вось яшчэ адна загадка пра пеўня: «Ходзіць цар па гародзе, носінь два бліны ў барадзе, а трэці на галаве». 3 чым параўноўваецца грабеньчык і бародка пеўніка?
— А як называецца гэтая птушка? (Куряца.) Так, гэта курыца. (Падкрэслівае голасам цвёрдае вымаўленне гука [р].) Як сказаць правільна па-беларуску? (Курыца.) Паглядзіце на курыцу. Якая яна? Курыца пакрыта пер’ем. Яе адзенне— многа-многа маленькіх пёрак. Паслухайце загадку пра курыцу: «Семсот сарочак, семсот намётак, дуне вецер — адкрывае да голага цела, хоць і адзенне цэла». Што на галаве ў курыцы? (Маленькі грабеньчык.) У яе маленькі грабеньчык, нібы чубчык, таму курыцу яшчэ называюць чубаткай. Як крычыць курыца? (Куд-куда!)
Круглыя. як мячыкі, Быццам адуванчыкі, На двары ля хаты Ходзяць... (кураняты).
А. Лойка
— Знойдзе пеўнік зярнятка і кліча курыцу і куранят, каб яны пачаставаліся. Вось як пра гэта расказваецца ў вершы:
Певень клікае Чубатку:
— Ко-ко-ко! — знайшоў зярнятка. На, нясі яго дахаты, Пачастуй там куранятак.
С. Бестава
— Хто такія кураняткі? (Дзеткі курыцы.) Давайце разам раскажам гэты вершык:
Псвень клікае... (Чубатку):
— Ко-ко-ко! — знайпюў... (зярнятка).
На, нясі яго... (дахаты), Пачастуй там... (куранятак).
— Вось яшчэ адна птушка на птушынай ферме. Хто гэта? (Гусь.) Можна сказаць гусь, а можна — гуска. Якая гуска? Паслухайце загадку пра яе: «Белая, як снег, цэлы дзень у рэчцы купаецца, на бераг выйдзе — сухая». Хто гэта? (Гусь, гуска.)
— 3 чым параўноўваецца гуска ў загадцы? Як крычыць гусь? (Га-га-га.)*
— Назавіце ўсіх птушак, якіх вы бачыце ў двары птушынай фермы. (Гусі, пеўні, куры.) А гэта хто? Гэтая птушка — качка. (Дзеці паўтараюць.) А гэтая птушка — індык. (Дзеці паўтараюць.)
— Паслухайце, піто аднойчы адбылося. калі курыца знесла яйка:
— Куд-кудак!.. Куд-кудак!
Яйка знесла я з кулак, —
Узняла чубатка крык.
— Так, так, так!.. — сказаў індык.
I карова кажа:
— М-му!
А каму?
I авечка,
Як пачула пра яечка,
Забляяла:
— Ме-ме-ме!
Можа, мне?
Гусак крыкнуў:
— Ого-го!
Захацела ты чаго!
Тут якраз прыйшла Марынка, Невялічкая дзяўчынка:
— Яйка курачка знясла!
I сабе яго ўзяла.
І. Шуцько
— Як крычала курыца-чубатка, калі знесла яйка? (Яна кудахтала.)
— Што сказаў індык? (І г. д. па змесце верша.)
Гульня «Хто як крычыць?». Праводзіцца з мячом. Выхавальнік называе птушку і кідае мяч дзіцяці, тое дае адказ і кідае мяч назад:
— Гусь... (гагоча).
— Качка... (кракоча).
— Пеўнік... (кукарэкае).
— Курыца... (кудахча).
— Індык... (балбоча).
— Давайце разам пагуляем з вамі ў гульню «Гусі-гусі». Вы будзеце «гусямі», а я вашай «гаспадыняй». Вы пасвіцеся тут «на траўцы» (паказвае месца), а ў тым куце будзе «логава ваўка».
* Увага! У беларускай мове гукаперайманне «га-га-га», як і ў рускай, вымаўляецна з выбухным гукам [г].
3 дапамогай лічылкі дзеці выбіраюць «ваўка ». < Гусі» знаходзяцца ў адным канцы пакоя, «гаспадыня > — у другім, «воўк > — убаку.
Паміж < гаспадыняй» і «гусямі» адбываецца такая размова:
— Г усі-гусі!
— Г а-га-га!
— Есці хочаце?
— Лга!
— Дык ляціце...
— Го-го-го,
Воўк зубаты за гарой.
— Г усі-гусі!
— Го-го-го...
— Вы не бойцеся яго!
Першай гуска паляцела, Потым — гусяняты.
І гусак падняўся смела, Следам — воўк зубаты.
«Гусі» бягуць да «гаспадыні», а «воўк» стараецца злавіць кагонебудзь. Злавіўшы «гуся >, ён вядзе яго ў сваё «логава >. Калі «воўк» пікога не зловіць, «гаспадыня» гаворыць:
Скочыў шэры на дарогу, Толькі не злавіў нікога!
— Знайдзіце на малюнку хатніх птушак. А зараз паглядзіце ўважліва на курачку. Пакажыце, дзе дзюба, дзе грабеньчык, дзе крыло, дзе хвост, дзе лапкі. Чым пакрыта курачка? (Пёркамі.)
— Вазьміце ліст папсры з відарысам курачкі і намалюйце пер’е.
— Давайце разам з вамі раскажам вершык пра курачку:
А курачка-рабушэчка'
Пазыч жа мне грабушэчка!
Гута-та, гута-та!
He пазычу, не прадам!
Прыйдзі ка мне — дарма дам!
Гута-та! Гута-та!
— Якія казкі вы ведаеце пра хатніх птушак?
— Паглядзіце на малюнкі (пеўнік, курачка, гусак, індык, куранятка). Пазнайце, з якіх яны казак. Аб чым гаворыцца ў гэтых казках?
— Малайцы! Вы добра ведаеце казкі пра птушак. Да скорай сустрэчы.
Летні дзень
Праграмны з м е с т. Вучыць дашкольнікаў называць птушак: вераб’і, галубы, сарокі. вароны і г. д. Развіваць навыкі разуме.ння мовы, камунікатыўныя ўменні дзяцсй на беларус.кай мове. Звяртаць увагу на моўныя асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай.
М а т э р ы я л. Заняткі праводзяцца на пляцоўцы дашкольнай установы.
П л а н правядзення
— Якая зараз пара года? Давайце разам раскажам пра летні дзень. Ярка свеціць... (сонейка). Яшчэ як можна сказаць пра сённяшні дзень?
— Сёння цёпла ці холадна? Так, сёння... (цёплы дзень).
— Якія прыкметы лета вы можаце назваць? ІІІто бывае летам? (Трава зялёная, на дрэвах зялёнае лісце, цвітуць кветкі, спяваюць птушкі.)
— Якіх птушак вы ведаеце? (Галубы, вераб’і, сарокі, вароны...)
— Давайце пагуляем у гульню «Птушкі >. Уявіце сябе рознымі птушкамі. Назавіце, якія вы птушкі.(«Я шэранькі верабей», «Я сарока-белабока», «Я вялікая варона» і да т. п.). Па камандзе «птушкі. ляціце» «птушкі» разлятаюнца. Па сігналу або свістку «птушкі» спыняюцца і расказваюць. дзе яны знаходзяцца: «Я на дрэве», «Я ў лесе», « Я ў гняздзе».
— Паглядзіце на воблачкі на небе і раскажыце, на што яны падобныя.
— Паслухайце верш Г. Каржанеўскай «На што падобна аблачынка?»:
На што падобна аблачынка?
— На параходзік.
— На дзяўчынку.
— На куст чаромхі.
— На слана.
— Падобна на крыло яна!
Сказаў адзін:
— На апельсін.
Сказаў другі:
— На берагі.
...Пакуль кампанія гадала, Хмурынка белая... растала.
— А зараз паслухайце ўрывак з вершыка А. Астрэйкі «Дзень добры, лета!»:
Дзень добры, лес!
Дзень добры, поле!
Зямная слаўная краса!
Дзень добры лісціку на голлі, Табе, празрыстая раса!
— Давайце вывучым гэтае прывітанне лету разам з вамі на памяць.
Фантазёры
(6-ты год жыцця)
Восень
Праграмны з м е с т. На аснове ўяўленняў і ведаў замацоўваць і ўдакладняць слоўнік дзяней. Актывізавань словы, якія абазначаюць якасці (прыгожы, дрэнны, добры). Увесці ў слоўнік дзяцей словы надвор’е і блакітны. Вучыць правільна вымаўляць гук [дж] у словах і фразах. Звярнуць увагу на фармуліроўку пытання з дапамогай часціцы ці. Надалей вучыць слухаць і разумець мову выхавальніка, адказваць на пытанні па змесце карціны. Вучыць апісваць карціну.
М а т э р ы я л. Карціна I. Левітана «Залатая восень?.
П л а н правядзення
— Давайце падыдзем да акна і палюбуемся акружаючым на-
ваколлем.
— Якая зараз пара года? Сёння яснае, сонечнае надвор’е. А якое яшчэ бывае надвор’е восенню? (Яснае, сонечнае, добрае, цёплае, хмарнае, дажджлівае, дрэннае, халоднае.)
— Хто з вас ведае вершы пра восень? Раскажыце, калі ласка.
— Залатая восень — гэта якая восень? Сонечная, а яшчэ... працягвайце, калі ласка.
КНІГІ ОНЛАЙН
