Рэквіем паўстанцам 1863—1864 гг.
Гродзенская губерня
Вячаслаў Швед
Выдавец: Альфа-кніга
Памер: 312с.
Мінск 2017
ДЭПАРТАВАНЫЯ СА ШЛЯХЕЦКІХ ВАКОЛІЦ У «АДДАЛЕНЫЯ ГУБЕРНІ РАСІІ»
Жыхары ваколіцы Шчукі Гродзенскага павета (знаходзілася ў Камянецкай воласці, недалёка ад Скідзеля) за дапамогу паўстанцам былі выселены з месца жыхарства, ваколіца спалена 24-25.07.1863 г., а зямля аддадзена ў казну згодна з прапановай гродзенскага губернатара ад 14(29).09.1863 г. Арыштаваных жыхароў Шчук трымалі пад вартай у Рубалаўскай карчме, а потым саслалі ў расійскія губерні239. Ніжэй прыводзіцца спіс дэпартаваных з выяўленымі на дадзены момант біяграфічнымі дадзенымі.
1. Шчука Іван (ці Ян), высланы ў Томскую губерню разам з сям’ёй. У 1875 г. атрымаў дазвол вярнуцца на Радзіму. Пераехаў спачатку ў Варшаву, праз паўтара гады — у маёнтак Дамакаўшчызна Гродзенскага павета, працаваў у Пуслоўскага. У 1891 г. жыў з 4 сынамі ў маёнтку Зарубічы Гродзенскага павета240.
239 НГАБ у Гродне, ф. 1, воп. 34, с. 2025, а. 257; Радзюк А. Знішчэнне шляхецкіх ваколіцаў... — С. 156.
240 НГАБ у Гродне, ф. 1, воп. 34, с. 2025, а. 668; Радзюк А. Знішчэнне шляхецкіх ваколіцаў на Гродзеншчыне ў 1863 1864 гг. //Arche. 2010. -№ 12. С. 173.
2. Шчука Сцяпан (Сямён), шляхціц, высланы ў Кастрамскую губерню разам з жонкай, 2 сынамі і 2 дачкамі. У 1874 г. атрымаў дазвол вярнуцца на радзіму. У наступным годзе жыў у Сувалкаўскай губерні24'.
3. Шчука Тадэвуш (Фадзей) Карлавіч, шляхціц, высланы ў Тамбоўскую губерню з жонкай, сынам і дачкой. Служыў на Гразе-Царыцынскай чыгунцы бар’ерным ахоўнікам. Трапіў пад пасажырскі цягнік 1.10.1870 г. каля Токараўскай станцыі Тамбоўскага павета242.
4. Шчука Мікалай, высланы з жонкай, сынам, ягонай жонкай і дачкой у Арэнбургскую губерню.
5. Шчука Восіп, высланы з жонкай, 3 сынамі і 2 дачкамі ў Пермскую губерню.
6. Шчука Вікенці, высланы з сынам і дачкой у Аланецкую губерню. Жонка, бацька, брат і сястра, верагодна, збеглі.
7. Шчука Восіп Міхайлавіч, высланы з жонкай, 2 сынамі і дачкой у Наўгародскую губерню. У 1874 г. дазволена вярнуцца, але ў 1876 г. яшчэ знаходзіўся на месцы пасялення.
8. Шчука Станіслаў, высланы з жонкай і 2 сынамі ў Валагодскую губерню. Верагодна, пра гэтую сям’ю ўзгадваў Паўловіч, калі пісаў пра высылку бацькоў з двума сынамі 13-ці і 16-ці гадоў у вёску, якая знаходзіцца ў 40 км ад Тацьмы Валагодскай губерні243.
9. Шчука Ігнат Францавіч, высланы з жонкай, 2 сынамі і дачкой у Самарскую губерню. Памёр у чэрвені 1864 г.
10. Шчука Вінцэнт, высланы з жонкай, 3 сынамі і дачкой у Саратаўскую губерню. Памёр 16.07.1879 г. у слабадзе Альхова Царыцынскага павета Саратаўскай губерні.
11. Шчука Мартын Восіпавіч, высланы з жонкай і сынам (яшчэ двое былі «ў адлучцы») у Пензенскую губерню. Памёр у 1871 г.
12. Шчука Станіслаў, высланы з жонкай, 2 сынамі і 2 дачкамі ў Кастрамскую губерню.
13. Шчука Разалія, удава, выслана з 2 сынамі і 4 дачкамі ў Самарскую губерню, нягледзячы на тое, што звар’яцела. Памерла пад час перасылкі ў г. Сурган Ніжагародскай губерні.
241 НГАБ у Гродне, ф. 1, воп. 34, с. 2025, а. 668; Радзюк А. Знішчэнне шляхецкіх ваколіцаў..., с. 173.
242 НГАБ у Гродне, ф. 1, воп. 34, с. 2025, а. 659.
243 Pawlowicz Е. Wspomnienia. Nowogrodek, wi^zienie wygnane. Lwow, 1887. S. 270.
14. Амбрусевіч (Амбрушэвіч) Ігнат, высланы з жонкай Мартыянай у Арэнбургскую губерню. У 1880 г. яму было 70 гадоў, жыў у Арэнбургу і займаўся рамяством. У ліпені яму дазволілі вярнуцца дамоў, ён пасяліўся з жонкай у маёнтку Будоўля Гродзенскай губерні.
15. Амбрусевіч Антон, высланы з жонкай, сынам і дачкой, жонкай і дзецьмі старэйшага сына Сцяпана (сын і 2 дачкі) у Пермскую губерню244.
Усяго з ваколіцы вёскі Шчукі выселілі 63 чалавекі ў складзе 12 сем’яў245.
Ваколіца Явараўка Беластоцкага павета была спалена 18 жніўня 1863 г. за актыўнае садзейнічанне жыхароў паўстанцам. Яны арганізавалі сховішча на лодках, якія хаваліся на востравах рэк Супрасль і Нарва, перавозілі інсургентаў з Каралеўства Польскага ў Гродзенскую губерню і назад. Сяло мела 27 шляхецкіх двароў, 61 мужчынскую і 80 жаночых асобаў. Узяты пад арышт і ўтрымліваліся ў намётах у ваколіцах Беластока. Жывёла і рухомая маёмасць былі вывезены ў Беласток для продажу на аўкцыёне246. Экзэкуцыю ажыццяўлялі 3 узводы Новаінгерманландскага палка і 2 сотні казакоў. Явараўцы былі выселены ў Заходнюю Сібір, дзе на р. Енісей збудавалі Явараўку. Пазней іх перасялілі ў Краснаярск, а вёску залілі вадой.
На месца выселеных мясцовых жыхароў прывезлі рускіх пасяленцаў, у 1868 і 1869 гг. ім выдаткавалі грошы ў суме 1013 рублёў 14 S капеек для закупкі хлеба (верагодна, зярна для пасева). Была прадстаўлена да 1869 г. ільгота ў падатках, a 15.04.1870 г. з’явіўся ўказ Сената аб новых ільготах для рускіх перасяленцаў у паўночна-заходніх губернях247.
У спісе высланых было 198 чалавек. В. Слівоўска прыводзіць дакумент, у якім падаецца іншая лічба — 144 чалавекі ў складзе 33 сем’яў248.
244 Радзюк А. Знішчэнне шляхецкіх ваколіцаў на Гродзеншчыне ў 1863-1864 гг // ARCHE. 2010. 12 (99). С. 157, 169-172 (для № 4-15).
245 Powstanie stycniowe, 1863-1864. Walka і uczstnicy. Reprresje i wygnanie. Historiografja i tradycja. Kelce: Wyd-wo Akademii Swietokrzyckiej, 2005. S. 17.
246 Восстанне в Лнтве н Белорусснн 1863-1864 гг. М., 1965. С. 378-379; Powerza Р. Wspomnienia z Powstania Stycniowego 1863 roku. Testament moralny autora. Bialystok, 1996. S. 103.
247 НГАБ y Гродне, ф. 1, воп. 34, c. 2025, a. 533; Радзюк A. Знішчэнне шляхецкіх ваколіцаў...-С. 157.
248 Powstanie stycniowe, 1863-1864. Walka i ucz^stnicy. Represje i wygnanie. Historiografja i tradycja. Kielce: W-wo Akademii Swietokrzyskiej, 2005. S. 17.
1. Антановічы — 4 чал.
2. Багінскія — 11 чал.
3. Брасоўскія — 2 чал.
4. Хвейабвейнаўскія — 2 чал.
5. Яворскія — 117 чал.
6. Яруйскія — 3 чал.
7. Кулешы — 5 чал.
8. Лянчэўскія — 5 чал.
9. Плонскія — 6 чал.
10. Семяняка — 1 чал.
11. Сінільскія — 8 чал.
12. Вайнароўскія — 3 чал.
13. Войны — 8 чал.
14. Врачынскі — 1 чал.249
Некаторыя падрабязнасці даюць матэрыялы Гістарычнага архіва Омскай вобласці250. У спісе, прадстаўленым С. Мулінай, знаходзім наступныя прозвішчы.
1. Плонскі Павел, 56 гадоў, жонка Людвіка, 50 гадоў, 2 сыны і 1 дачка паселены ў Каінскай акрузе.
2. Явароўскі Матэвуш, 44 гады, жонка Юстына, 27 гадоў, сын і дачка паселены ў Томскай акрузе.
3. Явароўскі Станіслаў, 48 гадоў, жонка Мар’яна, 48 гадоў, 3 сыны і 1 дачка паселены ў Марыінскай акрузе.
4. Явароўская Кацярына, удава, 50 гадоў, сын і 2 дачкі паселены ў Каінскай акрузе.
5. Кулеш Ян, жонка Разалія, 40 гадоў, сын і 2 дачкі паселены ў Томскай акрузе.
6. Багінскі Ян, 62 гады, жонка Францішка, сын і 3 дачкі паселены ў Марыінскай акрузе.
7. Явароўскі Юзэф, 55 гадоў, сын Пётр, 25 гадоў, паселены ў Каінскай акрузе.
8. Явароўскі Антоні, 55 гадоў, жонка Ганна, 40 гадоў, 3 дачкі
249 1863. Katalog miejsc pamieci powstania styczniowego w wojewodstwe Podlaskim. Bialystok, 2013,-S. 35.
250 Муліна C. Удзельнікі паўстання 1863 г. з Заходняга краю ў заходнесібірскай ссылцы //Arche. 2010. № 12. С. 265-266.
паселены ў Омскай акрузе.
9. Явароўская Францішка, удава, 50 гадоў, сын і дачка паселены ў Ялатураўскай акрузе.
10. Явароўскі Андрэй, 60 гадоў, жонка Мар’яна, 50 гадоў, 2 сыны і 2 дачкі паселены ў Томскай акрузе.
11. Явароўскі Матэвуш, 43 гады, жонка Мар’яна, 33 гады, 2 сыны паселены ў Тарскай акрузе.
12. Явароўскі Франц, 52 гады, жонка Альжбета, 40 гадоў, сын і дачка паселены ў Марыінскай акрузе.
13. Явароўская Тэафіля, 50 гадоў, 2 сыны паселены ў Марыінскай акрузе.
14. Явароўскі Станіслаў, жонка Разалія, 60 гадоў, дачка Магдалена, зяць Пётр Аншанаў, унук і 2 унучкі.
Згодна з рапартам вайсковага начальніка г. Пружан, з уездам маёра фон Кремера 8 (20) верасня 1863 г. ён акружыў ваколіцу Пеняшкі цепам пяхоты з казакамі яшчэ да світанку і прастаяў так да 9 гадзін. Калі прыйшлі сагнаныя з навакольных вёсак іпляхта, памешчыкі і сяляне, тады вывелі гаспадароў ваколіцы і прачыталі ім прадпісанне вайсковага губернатара горада Гродна і Гродзенскага цывільнага губернатара № 3416. У ім гаварылася, што жыхары Пеняшкаў спачувалі паўстанцам, давалі ім харчаванне, неабходныя рэчы, не данеслі ўладам на паўстанцкі атрад, які на працягу двух тыдняў базаваўся каля Глыбокага Кута. За гэта яны падлягаюць арышту, а іх маёмасць і жывёла — канфіскацыі, зямля будзе падзелена паміж суседнімі сялянамі, а ваколіца будзе спалена251.
Так і было зроблена. Ваколіцу падпалілі з усіх бакоў адначасова, маёмасць прадалі з аўкцыёнаў на месцы і ў Пружанах, зямлю аддалі сялянскаму Сухапольскаму таварыству, жыхароў трымалі пад арыштам у Пружанах. У імянным спісе жыхароў ваколіцы Пеняшкі налічвалася 40 чалавек252.
251 НГАБ у Гродне, ф. 1, воп. 31, с. 57, а. 3-3 адв., 10-11.
252 НГАБ у Гродне, ф. 1, воп. 31, с. 57, а. 6-6 адв.
Прозвішча, імя, імя па бацьку, узрост
Месца высылкі
1. Мілюшчук
(Меляшчук) Юльян Матвееў, 45
У яго сямействе:
2. Канстанцін Матвееў, 40
3. Жонка яго Юзэфа, 30
4. Maui Юльяна Анэля, 65
5. Шпачанка Дамініка Кандрацьева, служка з сялян в. Явалава Сухапольскай воласці, 22
6. Сын яе Касьян, 6
7. Кавалевіч Якім Іванаў, батрак, селянін в. Слопілшчаў Ліпоўскай воласці, 20
У Астраханскую губерню
1. Бурачэўскі Андрэй Раманаў, 60
2. Жонка яго Францішка Францава, 40
3. Дачка Анэля, 3 тыдні
4. Брат Андрэя Марцін, 64
У Самарскую губерню
1. Цэбрусінскі Франц Франйавіч, дваранін, 27
2. Жонка яго Францішка, 25
3. Сын Баляслаў, 5
4. Дачка Мальвіна, 2
5. Брат яго Іосіф Францаў, 25
6. Малюска Антон, батрак, селянін в. Гараднян Літоўскай воласці, 18
7. Міхаіл, пастух, селянін таго самага грамадства, 13
8. Маўрося, дзяўчына з Літоўскай воласці, 20
У Самарскую губерню
1. Сапер Мотэль, яўрэй, 49
2. Жонка яго Эстэрка Моўшаўна, 42
3. Сын Абрам, 17
4. Сын Шмуйло, жыве ў Пружанах з жонкай, 20
5. Дачка Перна, 8
6. Маці Таўба, 62
У Томскую губерню
1. Лерман Рахмель Беркавіч, 35
2. Жонка яго Сара, 35
3. Сын Янкель, 11
4. Сын Рэнок, 6
5. Дачка Хана, 13
6. Дачка Фейга, 3 тыдні
У Томскую губерню
Прозвішча, імя, імя па бацьку, узрост
Месца высылкі
1. Найман Гершка Беркавіч, 42
2. Жонка яго Златка, 40
3. Сын Засел, 5
4. Сын Гдал, 8
КНІГІ ОНЛАЙН
