Сцебуракаў лёс
Гісторыя роду
Усевалад Сцебурака, Анатоль Сцебурака
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 300с.
Мінск 2022
У глыбокім тыле
Вайна ішла на далёкіх франтах, а вёска жыла сваім жыццём. Сялянам трэ было араць, сеяць, даглядаць скаціну, весці гаспадарку. 3 прыходам немцаў перашкодаў гэтаму не стала больш, а ўведзеныя імі падаткі былі цалкам супастаўляльнымі з савецкімі і нават меншымі. Прынамсі, з нямецкімі нормамі мы справіліся без надзвычайных высілкаў. За своечасовую здачу сельгаспрадукцыі немцы нават выдалі ў гаспадарку двухлямешны плуг.
У вайну нам вярнулася і зям ля, якая належал а да прыходу саветаў. Гэта цешыла, аднак, па сутнасці, было бессэнсоўна, бо не было цяглавай сілы. Парай коней абрабіць сорак гектараў было немагчыма... Гэта разумелі і самі немцы—у якасці бясплатнай працоўнай сілы сялянам прапаноўвалі браць савецкіх ваеннапалонных, але мы ад такой дапамогі прынцыпова адмовіліся. I, як выявілася, не дарэмна. Тыя гаспадары, што бралі на працу прапанаваных «парабкаў», былі пасля жорстка пакараныя. Іх, разам з сем’ямі, без шкадавання і літасці знішчалі партызаны, прычым часта ў расправах удзельнічалі
самі былыя ваеннапалонныя, якія помсцілі гаспадарам за сваё выратаванне з нямецкіх лагераў, дзе яны немінуча памерлі б праз некалькі месяцаў ад голаду і знясілення. А тым, хто неяк унікнуў партызанскага тэрору, пасля вайны «рабаўладальніцтва» прыпомніла савецкая ўлада, даўшы вялікія турэмныя тэрміны і не рэабілітаваўшы па сёння...
У акупацыю яшчэ адной істотнай праблемай быў для беларускіх сялянаў прымусовы вываз на працы ў Нямеччыну. Добраахвотны спачатку, ён хутка стаў гвалтоўным праз недахоп ахвотнікаў. Тым, хто трапляў «да баўэра» — на фермерскія гаспадаркі, — яшчэ шанцавала, а тым, хто мусіў рабіць на шахтах, шкодныхвытворчасцяхцінаразборы завалаўпасля бамбёжак, выжыць бывала вельмі цяжка. Многія так і не вярнуліся дадому.
Усе ваенныя гады нашая сям’я працавала на сваёй зямлі. Працыхапалаўсім, пастаўкі, якіхпатрабаваліакупацыйныя ўлады, выконваліся. Гэта ратавала ад вывазуў Нямеччыну.
3 прыходам немцаў змены адбыліся не толькі ў Заходняй Беларусі, у яшчэ болыпай меры знікненне савецкага калгаснага прыгону адчулі сяляне на ўсходзе. У суседнім Лагойскім раёне, што быў да вайны на савецкім баку, немцы распусцілі калгасы і раздалі людзям зямлю ды прылады працы. Даведзенае да жабрацтва і голаду гадамі калектывізацыі сялянстваўздыхнула вальней. Вось як згадвае гэты час Лідзія Я.: «Да вайны мне было шэсць гадоў, я амаль немагла хадзіць, бо ад недаядання ў мяне пухлі ногі і балелі суставы. Бацькі працавалі ад ранку да ночы ў калгасе, а есці дома не было чаго. Памятаю, як ім на заробленыя працадні за цэлы год выдалі ўсяго адзін мех — у яго сыпалі трошкі жыта, перавязвалі вяроўкай, трошкі грэчкі, зноў перавязвалі, трохі ячменю... Усёзерне было напалам з галубіным памётам.Аяк прыйшлі немцы, калгас разагналі і зямлю падзялілі на ўсіх. Калімы сабраліўраджай ізаплацілі падаткі, намупершыню засталося дастаткова збожжа самім. Была і бульба. Тата
трошкі выгнаўсамагонкі. Памятаю,якупершынюмы паелі ўволю! Памятаю, як mama, выпіўшы кілішак, стаў вясёлы, спяваў і танцаваўухаце. Да гэтага я ніколі не бачыла, каб ён усміхаўся, тым больш, каб танцаваў... Адёўшыся ў першыя гады вайны, я акрыяла і пачала хадзіць».
Увосень 1942 года ў нас з’явіліся цікавыя пастаяльцы — сям’я бежанцаў з-пад Вялікіх Лукаў. Пётр і Лена Івановы з малым хлопчыкам, гадоў пяці-шасці, былі вымушаныя пакінуць сваю хату ў вёсцы, што была ў непасрэднай блізкасці да лініі фронту, дзе немцы будавалі магутныя абарончыя ўмацаванні. Цывільнае насельніцтва з такіх зонаў Вермахт адсяляў і накіроўваў на сталае жыхарства ў тыл. Бежанцам давалі паперу, якая мусіла дапамагчы ім уладкавацца на новым месцы. У пошуках прытулку яны дабраліся ажно да нашых Субачаў Мы пася ліл і іх у нашую лазню, абстал яваную пад жылыя патрэбы, а самі сталі хадзіць мыцца ў лазню да Завадскіх. Апухлага ад голаду малога хлопца ўзялі за свой стол. Немцы выдзелілі Івановым матэрыяльную дапамогу, а нам, як гаспадарам, што прынялі пастаяльцаў, зменшылі падаткі, але абавязалі частку прадуктаў аддаваць на харчаванне сям’іперасяленцаў. Памалурускія абжыліся. Першае, што пасадзіўусваім гародчыкуіваноў, быўтытунь. Гаспадар сям’і хварэў — моцна пакутаваў на болі невядомага паходжання ў страўніку. Выратаванне прыйшло з нечаканага боку. Дапамаглі яму нямецкія дактары: зрабіўшы рэнтген і дыягнаставаўшы язву, правялі складаную па тых часах аперацыю — рэзекцыю дзвюх трацінаў страўніка. Пётр пасля аперацыі акрыяў і паздаравеў. Пасля свайго шчаслівага выратавання толькі і расказваўусім, як немцы заляпілі яму дзюрку ў жываце. Пачаў наймацца на працы ў суседнія гаспадаркі, жыццё трохі наладзілася.
3 гэтым Пятром была яшчэ цікавая гісторыя. Можа, праз год пасля аперацыі, ён, вяртаючыся з чарговай падпрацоўкі, замоцна выпіў заробленай самагонкі. Тады ён спыніўся
на двары пад плотам і пачаў ванітаваць. Сцішыўшыся, ён раптам зароўуголас: «Лена! Лена! Ратуй!А-а-а-а! Нямецкая латка вылецела!»
Жонка, што выбегла на крык з хаты, агледзела пад нагамі мужа ваніты, у якіх ляжаў недажаваны капусны лісток... Нямецкія хірургі шылі добра.
Шурка Манькоўскі
Да пачатку зімы 1943 года ў нашай мясцовасці было спакойна. За выключэннем гісторыі на чыгунцы ў лістападзе 1942 года. Галоўным героем яе стаў просты княгінінскіхлопец Аляксандр Манькоўскі.
Пайшоўшы па татавых слядах, Шурка (як клікалі яго ў мястэчку) скончыў Сувалкаўскую чыгуначную вучэльню і пачаў працаваць перад II сусветнай на станцыі стрэлачнікам. 3 прыходам немцаў, як патрэбны спецыяліст, застаўся пры сваім занятку. Нядрэнна валодаючы мовай новыхгаспадароў, дваццацігадовы хлапец асвойтаўся з умовамі, прыжыўся сярод немцаў, якія напачатку акупацыі паводзілі сябе даволі прыстойна і не давалі асаблівых падставаў для антыпатыі. Паволі ішоў час: на ўсход беглі цягнікі, вярталіся, збіралі новых салдатаў і зброю і рушылі ізноў да Масквы, імкліва праносячыся праз маленькую станцыю і зрэдку спыняючыся па тэхнічных патрэбах. Стрэлачнік Шурка штодзень рабіў сваю няхітрую справу. Неўзабаве прыйшла восень 1942 года. Рухавік Вермахтаўжо скідаў абароты, ды ўсё ж з-за інерцыі, зададзенай планам «маланкавай вайны», яшчэ быў здольны на перамогі. Адна з іх і прыпала на ціхі лістападаўскі дзень. Дзе дакладна праявіліся германскія мужнасць і ваенны талент, Шура не ведаў, ды, зрэшты, вялікай розніцы не было, бо глыбокі тыл жыў жыццём, якое мала змянялася ад такіх падзеяў. Асаблівасцю было хіба тое, што персанал чыгуначнай станцыі на чале з камендантам знаходзіўся ў прыўзнятым
настроі і, не чакаючы канца змены, пачаў святкаваць перамогу. I вольныя ад працы, і тыя, хто быў на дзяжурстве, з аднолькавым імпэтам жлукцілі шнапс. Паступова размова перайшла на звыклыя тэмы пра родных, хаты і даваенныя часы, клімат мякчэў і паводзіны разнявольваліся. Неўзабаве прапанова выпіць паступіла і беларускаму чыгуначніку Шурку. Тым часам у пакоі ўсчаліся спевы, і пайшоў у справу выцягнуты з кішэні губны гармонік. За вокнамі па-восеньску рана сцямнела, і задымлены службовы пакойчык з няяркім святл ом стаў зусім малым. Нягл едзячы на гэта, у ім сабралася ўся абслуга чыгункі і, ужо не разбіраючы чыноў, балявала як у апошні раз на забытай Богам станцыі сярод чужых лясоў, падмацоўваючы сваю арыйскую годнасць мясцовым самагонам, што пайшоў у справу па досыць хуткім сканчэнні шнапсу. Нядзіўна, што зумер тэ лефоннага апарата ў пакоі дзяжурнага па станцыі пачуўне адказны за яго немец, а болып цвярозы ці мо проста абраны лёсам Шурка. 3 нейкім няўцямным, але адначасна рашучым настроем, без папярэдніх развагаў ён падняў слухаўку і рыхгык так, як гэта рабіў шмат разоў дзяжурны, адрапартаваў па-нямецку: «Станцыя Княгінін на дроце!» На тым баку праз шоргат і тлум манатонна і хутка прамовілі: «Вялейка просіць вольны праход на Полацак». «Ёсць праход!» — гэтак жа спраўна і абыякава адказаў выпадковы дзяжурны. Шурка паклаў слухаўку і выйшаў з кабінета. Усё было нібыўсне. У калідоры па-ранейшамучуліся гукі п’янай гутаркі, якія раз-пораз перарывалі няўдалыя запевы. Ніхто нічога не чуў. He паспеў хлопец ачомацца, як ізноў патрабавальна цвэнькнуў тэлефон на стале ў пустым кабінеце. Шура аўтаматычна вярнуўся і паўтарыў як надоечы: «Станцыя Княгінін слухае». «Будслаў патрабуе праход на Вялейку!» — пачулася здалёк. «Праход дазваляем», — без ценю сумневу, суха і коратка выклаў «дзяжурны». Пасля няспешна выканаў яшчэ адзін абавязак, што выходзіў па-за яго кампетэнцыю, — адчыніў уваходныя семафоры на адзін шлях з двух бакоў...
Два эшалоны сутыкнуліся познаўвечары паміж Княгінінам і Стражам ля вёскі Ніўкі. Абодва цягнікі разам з бальшынёй вагонаў зваліліся пад адхон. Непрыдатныя для рамантавання, яны ляжалі там да канца вайны, і да іх працяглы час хадзілі мясцовыя кавалі па вугаль, што высыпаўся з тэндараў. Яшчэ даўжэй хадзілі чуткі пра першую буйную і дужа ўдалую акцыю партызанаўугэтых краях. Што не кажыце, агэта быў подзвіг. Як вядома, дзе ён — там і ўзнагароды. Быў бы герой... Героі знайшліся. Першая іх частка (нямецкія служачыя станцыі) пасля хуткага расследавання спецыяльнай камісіі была адпраўленая на фронт. А беларускі герой атрымаў сваю ўзнагароду пазней, па сканчэнні вайны, у выглядзе 10 гадоў лагераў за супрацоўніцтва з ворагамі. Быў этапаваны ў Караганду, адкуль вярнуўся праз пяць гадоў дахаты і да пенсіі працаваў на роднай чыгуначнай станцыі.
3 Шуркам Манькоўскім была звязаная яшчэ адна цікавая гісторыя. Нечакана нагадаў пра сябе ягоны старэйшы брат. У часе хрушчоўскай адлігі на імя Аляксандра Пракопавіча Манькоўскага сталі некалі разоў на год прыходзіць пасылкі са Злучаных Штатаў з ежай і вопраткай. Гэта былі шыкоўныя па мерках СССР рэчы. Зразумела, што такія зносіны не засталіся без увагі КДБ. Прадстаўнікі органаў наведалі Шурку і прымусілі напісаць адпраўніку пасылак ліст з такім тэкстам: «Дарагі брат, у пасылках, якія ты мне шлеш, няма патрэбы, бо жывецца нам у СССР добра. Ёсць і чарка, і шкварка, так што не шлі мне болей нічога». На гэтым сувязь з братам перарвалася назаўсёды...
Тым амерыканскім братам, які дасылаў пасылкі, быў вядомы дзеяч беларускай эміграцыі і публіцыст Пётра Манькоўскі(1916,Тарапец, Цвярская губерня — 2002, Нью-Джэрсі, ЗТТТА). У час акупацыі ён служыўу цывільнай адміністрацыі і з надыходам саветаў эвакуяваўся на Захад. Вывучаў юрыспрудэнцыю ў Вільні, Мюнхене, Нью-Ёрку. Ачольваў Беларускую студэнцкую асацыяцыю ў ЗША. Быў радным БНР, некаторы
КНІГІ ОНЛАЙН
