Сцебуракаў лёс
Гісторыя роду
Усевалад Сцебурака, Анатоль Сцебурака
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 300с.
Мінск 2022
Незвычайныя пёры рабіліся аб’ектам цікавасці і прагі валодання. Паколькі проста купіць іх не было дзе, то іхтрэба было здабываць. Напрыклад, пяро можна было выйграць.
Гульня ў пёры была простай. Пяро клалі на край стала і іншым паддзявалі так, каб яно падляцела і, перакуліўшыся, упала дагары нагамі. Перакуленае пяро лічылася выйграным і забіралася.
Непаўторным майстрам такой гульні быў Сафін Рым. За ім, як нітачка за іголачкай, бегала сястра-блізнятка Рыма Сафіна. Яны вучыліся з намі адзін год. Былі заўсёды аднолькава брудныя, вясёлыя і галодныя. На нагах у абаіх былі
ссохлыя пакарабачаныя кірзачы з дзюрамі на насахі наўсіх складках. Гэтыя іхнія боты ніколі не бачылі ані гуталіну, ані шчоткі.
У разгар эпідэміі гульні ў пёры ў Рыма і Рымы былі поўныя кішэні выйграныхтрафеяў. Яны іх ахвотна прадавалі па дзве капейкі за штуку, а грошы адразу ж пускалі на пончыкі і піражкі. Дарэчы, піражкі гэтыя рабіліся тут жа ў школе. У бакоўцы стаяла цётка пры казане, у якім кіпеў алей. Адразу ж на вачах школьнікаў яна кідала цеста ў казан, праз некалькі хвілінаў даставала, пасыпала трошкі цукровай пудрай і прадавала. Свежыя, з пылу з жару, яны мелі непаўторны смак і пах.
Каларытным персанажам быў у маім класе і Ко ля Галавін (патомак хапёрскіх казакоў). Ён быў адметны тым, што мог давесці да шаленства нервовую настаўніцу толькі адной фразай. Спазняючысянаўрок, ён грукаўудзверыіпытаўся: «Можно прйсесть?» Соф’я Анастасаўна закіпала як імбрык: «Что такое прйсесть? Как это прйсесть! Нужно сыдеть й учйться! Марш наместо!»
Да хлопчыка-грэка Іраклія прыляпілася мянушка Ірыкпарсючок. He з-за паводзінаў і манераў—хлопец ён бьгўцалкам неблагі. Але знешне ён быў пульхны і чырванатвары — гэтая асаблівасць выгляду і стала прычынай «парсючынасці» ягонай мянушкі. На яе Ірык адгукаўся і не крыўдаваў, але яго тата ў мужчынскай кампаніі часам задаваў рытарычнае пытанне: «Калімой сын парсючок, то хто тады яго бацька?»
Апроч вучобы, у нашай школцы кожны павінны быў браць удзел у мастацкай самадзейнасці. Развучвалі і выконвалі песні ды танцы народаў СССР. Часцей чамусьці ўкраінскія, малдаўскія і мясцовыя. Напрыклад, у абавязковай праграме была андзіжанская полька. Таксама амаль заўсёды дэкламавалі вершы. Здольныя вучылі на памяць вялікія творы, a для астатніх, каб уцягнуць у працэс максімальную ко лькасць вучняў, існаваў літмантаж.
Была ў той час у асаблівай модзе тэма космасу. Бралі касмічны верш, кожнаму раздавалі па страфе і прымушалі вучыць. Мы з Рудзікам Шумахерам лёгка вывучвалі і свае строфы, і чужыя. А вось Воля Семыкіна не магла даць рады нават сваім радкам. Пры адным прагоне яна забывалася іх, пры другім блытала радкі месцамі, пры наступным вымаўляла словы з усімі магчымымі памылкамі. Чамусьці замест «родная» ў яе атрымлівалася «роднава», замест «поздравляю» — «поздравлява» і г. д. Гэтыя смешныя памылкі выклікалі нястрымны рогат у класе, істэрыку Соф’і Анастасаўны і бясконцыя прагоны літмантажу.
Часта праводзіліся агульнашкольныя і піянерскія лінейкі, на якіхмы ўрачыста абяцалі вучыцца, працаваць і жыць, як «завяшчаў вялікі Ленін і вучыць родная камуністычная партыя». На гэтых мерапрыемствах біць у барабаны, несці піянерскі сцяг і асіставаць сцяганосцу давяралі самым лепшым. А вось у горн заўсёды дудзеў двоечнік Кулдас Джумабаеў то лькі праз тое, што ў аднаго яго хапала сілы выводзіць мелодыю. У моманты выканання твар дудара пунсавеў, на стрыжанай налыса галаве надзімаліся вены, і нам штораз рабілася страшна — ці не лопне Кулдасава галава?
Апроч дудзення, Кулдас меў яшчэ адзін адметны талент — умеў праколваць іголкай шчаку, глытаць суровую нітку і далей высморкваць яе праз нос...
Бавоўна
3 пятага класа мы, вучні, набывалі новы статус — «джардэмшы» (з узбекскага — «памочнікі»), і ў пацвярджэнне гэтага ў першай чвэрці — верасень-кастрычнік — нас цалкам здымалі з заняткаў на ручную ўборку бавоўны.
У нашым саўгасе раслі мексіканскі і індакітайскі гатункі. Гэта былі кусты метр — метр сорак вышынёй з цёмна-зялёнымі трох-пяціканцовымі лістамі. 3 вялікімі кветкамі крэмавага колеру, што распускаліся знізу ўверх, ад каранёў да макушкі. Расліна квітнела толькі адзін дзень, а праз месяц на ёй саспявала першая каробачка. На кусце такіх каробачак бы ло некалькі дзясяткаў. Каробачка раскрывалася, у ёй выспявала восем-дзевяць семачак, пакрытых баваўняным валакном, — вось яго мы і збіралі.
Кожнаму навучэнцу выдаваўся адмысловы фартух, што падвязваўся на шыі і поясе і меў выгляд вялікай торбы-кенгуру. Прысвойваўся асабісты нумар зборшчыка. I мы ішлі на палеткі. Праца была нуднай і надзвычай аднастайнай: зборшчык ішоў паміж доўгімі радамі і збіраў бавоўну, складаў у фартух — і так цэлы дзень без канца.
Калі набіраўся поўны фартух, неслі на вагавую. Яго ўзважвалі, вынік запісвалі на асабісты нумар. Я свае нумары запомніў на ўсе жыццё: у пятым класе — «алпыс торт» — шэсцьдзясят чатыры; а ў шостым — «токсам быр» — дзевяноста адзін.
Ручны збор даваў самую высакаякасную бавоўну. Была і ўборка камбайнамі, але яна саступала ручной працы па якасці, і да таго для механічнай уборкі палі напярэдадні трэ было апрацоўваць дэфаліянтамі, каб ліст ападаў і не трапляў разам з бавоўнай у машыны. Машыны па ўборцы бавоўны вырабляліся на заводзе «Ташсельмаш». Гэта былі вертыкальна-шпіндальныя двухі чатырохрадныя самаходныя бавоўнаўборачныя камбайны. Кожная такая машына
• Ручны збор бавоўны. 1960-я гг.
замяняла працу трохсот зборшчыкаў, але праходзіла яна не вельмі чыста. За камбайнам паўторна ішлі зноў-такі мы і збіралі «курак» — рэшту.
Дадам, што за ўсе гэтыя пакуты ў дзень можна было зарабіць каля аднаго рубля.
Так мы «вучыліся» ўсю першую чвэрць. Гэтак жа з навучальнага працэсу знікала і чацвёртая чвэрць — нас здымалі на праполку і прарэджванне бавоўны. Апроч таго, мы нарыхтоўвалі тутавыя галінкі для харчавання шаўкапрада. Тутаўнікам, ці шаўкоўніцай, была абсаджаная большасць арашальных каналаў.
Калі нашая школа атрымала разнарадку па развядзенні гэтага вусеня на патрэбы новай задачы, былі вызваленыя два класы ў будынку школы. 3 іх выкінулі парты і ўсё начынне, па сценах зрабілі паліцы, на іх расклалі тутавыя галінкі і пасялілі вусеня. Ён еў-еў-еў, а галінкі падкладаліся. У выніку на самых верхніх сыты вусень ствараў кокан з той самай каштоўнай шаўковай ніткі. Коканы збіралі і здавалі.
У выніку вучыліся мы толькі палову адведзенага часу і за дзве чвэрці павінныя былі адолець усю гадавую праграму. Канешне, гэта было нерэальна. Таму мы ўсе вучыліся па вярхах і прапускалі цэлыя тэмы.
Настаўнікі
Педкалектыў нашай школы таксама заслугоўваў асобнай увагі. Ён быўнадзвычай стракатым: ад учарашняй выпускніцы нашай жа школы да кандыдата фізіка-матэматычных навук.
Рускую мову і літаратуру выкладаў сам дырэктар школы. Ён быў добрым і справядлівым чалавекам. Адно што паруску ён размаўляў з вялікім акцэнтам, бо быў з мясцовых казахаў. Геаграфію выкладала тэхнолаг-кандытар. Аднойчы яна выгнала мяне з класа за спрэчку наконт таго, якая гара ў свеце самая высокая — Джамалунгма ці Эверэст. Настаўніца не ведала другой назвы, а я вычытаў яе ў энцыклапедыі і вырашыў пахваліцца сваімі ведамі...
Батаніку вёў карэец Кім Іван Васільевіч. Выдатны спецыяліст з сапраўднымуніверсітэцкім дыпломам. Фізіку выкладаў Чудзінаў Уладлен Пятровіч. Выкладаў добра, але меў папулярнасць у нас найперш не за веды, а за тое, што ўмеў на гімнастычных снарадах выконваць амаль цыркавыя трукі. Матэматыкам быў Уцягенаў Ісраіл Ікматавіч, казах. У мінулым выкладчык Ташкенцкага ўніверсітэта, кандыдат фізікаматэматычных навук. Калі матэматыка была першым урокам, гэта быў поўны жах—двойкі сыпаліся налева і направа. Але потым сітуацыя кардынальна мянялася, бо ў восем трыццаць адкрываўся шапік, дзе на разліў прадавалі спіртное. На першым перапынкуісраіл Ікматавіч спяшаўся туды, выпіваў сто грамаўгарэлкі, і пачынаючы з другогаўрока матэматыка губляла сваю небяспечнасць. Настаўнік рабіўся лагодным, бліскуча тлумачыў матэрыял, дасціпна жартаваў і выпісваў
складаныя формулы, стоячы амаль спінай да дошкі. Нават калі вучань не мог прамовіць ніводнага слова ў адказ на зададзенае пытанне, ставіўтры балы. Калі пыталіся, чаму так паблажліва, тлумачыў: «Ну, вучань выйшаў да дошкі, стаяў думаў. Проста не змог сфармуляваць».
У пятым класе мы пачалі вучыць нямецкую мову. Прадмет выкладала Венера Кім, піянерважатая, што праваліла экзамены ў педінстытут. У шостым класе мова змянілася на французскую, бо настаўніца нямецкай з’ехала, а Алайдараў, дыпламаваны спецыяліст, якога нейкія сямейныя звадкі зрабілі перакаці-полем і закінулі выпадкова ў нашую глухмень, валодаў гішпанскай і французскай. Ён часцяком складаў кампанію Ісраілу Ікматавічу каля піўнога шапіка. Праз год і ён гэтак жа хутка знік, як і з’явіўся.
Узровень атрыманых мной за першыя шэсць гадоў ведаў канчаткова ўпэўніў маіх бацькоў, што ніякай добрай адукацыі ні я, ні мая сястра не атрымаем і далейшы наш лёс наўрад ці складзецца ўдала. Гэтая сітуацыя са школай была адной з прычынаў якія паўплывалі на рашэнне вяртацца ў Беларусь...
Вяртанне
Пасля рэабілітацыі нашая сям’я дванаццаць гадоў пражыла ў Сярэдняй Азіі. Нельга сказаць, што мы не хацелі вяртацца. Але пачаць усё нанова было няпростай справай. Мы доўга раіліся, пісалі сваякам на радзіму, пыталіся, як і што там. У 1963 годзе бацькі, узяўшы мяне, паехалі ў БССР, каб пабачыць усё на свае вочы.
Адолеўшы доўгую дарогу, мы ўпэўніліся ў тым, што і так ведалі: на жаль, нас тут ніхто не чакаў Пра вяртанне канфіскаванага ці пра нейкія кампенсацыі не ішло і гутаркі. Пабыўшы пэўны час у гасцях у сваякоў і родных, мы вярнуліся назад. Але думка пра пераезд ужо не пакідала бацькоў.
Яны меркавалі, як найлепей уладкаваць жыццё на новым месцы, а я вёз у Казахстан незабыўныя ўражанні ад першай сустрэчы з Беларуссю.
Усе гады, праведзеныя на чужыне, Беларусь для мяне быланечым легендарным, прыцягальным і дзіўным, хоць іў значна большай ступені эфемерным, чым рэальным. Рыхтаваўся я да сустрэчы з ёй з трывогай. Чым больш я дазнаваўся пра яе, тым болып незвычайным краем яна мне падавалася. У інфармацыі пра Беларусь мяне здзіўляла літаральна ўсё: шматлікія чыстыя і, галоўнае, празрыстыя рэкі, неабсяжныя векавыя лясы, непраходныя балоты. Палохалі і аповеды пра суровыя беларускія зімы. Так, баба Зіна аднойчы ўзарвала маю свядомасцьтакойвыпадковайрэмаркай: «У Беларусіяк начысціў боты раз — так усю зіму і прахадзіўу бліскучых!» Я здзіўлена спытаўся: «Як гэта? А пыл і бруд?» На што баба адказала: «Дурны ты, якіж пыл і бруд? Там жа снегувесь час ляжыць узімку!»
КНІГІ ОНЛАЙН
