Сцебуракаў лёс
Гісторыя роду
Усевалад Сцебурака, Анатоль Сцебурака
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 300с.
Мінск 2022
Болып складана суаднесці землі фальварка з іхуласнікамі за часамі ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Вядома, што ў двары Крывічы паноў Кішак існавала сяло Субачэвічы яшчэ ў першай паловеХУІ ст. (на 1546 г.—дзве службы і пяць дымоў). Пазней на падзеленых паміж рознымі гаспадарамі землямі маёнтка фіксуецца некалькі аднолькавых тапонімаў.
Так, «Падымны рэестр віленскага ваяводства» 1690 г. канстатуе адначасовае існаванне трохСубачаўу адной мясцовасці ў руках розных паноў. Субачы (Siebacze) пана А. Есьмана, Субачы Зарэчныя К. Дамброўскага і Субачы-Падкрывічы
К. Глухоўскага [46, с. 116, 128]. Адзначым, што названыя апошнімі Субачы-Падкрывічы можна з упэўненасцю звязаць з адпаведным тамтэйшым маёнткам. «Маёнткі пад назвай ПадкрывічыўтварылісяўканцыХУІcm. шляхам атрымання шляхцічамі Навагрудскага ваяводства Пантусовічамі і Полацкага ваяводства С. Глухоўскім пэўных зямель Яна Кішкі ў маетнасці Крывічы Ашмянскага павета ўзамен за свае колішнія ўладанні» [55, с. 5].
Паводле царкоўных дакументаў Беркаўскай уніяцкай парафіі 1766 г., у Субачах «знаходзяцца падданыя трох паноў>: Аскеркаў, Вазгірдаў і Радзевічаў [44, арк. 1 адв.]. Паводле дадатку да генеральнага межавання Вілейскага павета 1798 г., Субачы былі падзеленыя ўжо паміж трыма іншымі гаспадарамі: Слізнямі, Аскеркамі, Цывінскімі [72, арк. 362].
Якраз з Субачамі Цывінскіх звязанае з’яўленне асобнага фальварка Субачы. Іх Субачы былі дастаткова невялікімі. Паводле рэвізскіх сказак 1795 г. у іх было ўсяго чатыры гаспадаркі (у трох жылі сем’і Ярчаковічаў і ў адной—Дземідовічы). У Субачах Цывінскіх таксама жылі «наследные подданые коренные владельческне», чыёй справай было «служнть во дворе Подкрнвнчах на черновой работе». Відаць, праца была не з лёгкіх, бо неўзабаве двое служак памерлі, а двое збеглі. Служба жыхароў гэтых Субачаў Цывінскіх у двары Падкрывічах дазваляе меркаваць, што гутарка ідзе пра колішнія Субачы Падкрывічы, апісаныяў «Падымным рэестры 1690 г.».
У 1808 г. з Субачаў Цывінскіх страцілі яшчэ дзве гасподы (Дземідовічаў і Ярчковічаў), бо іх набыў пэўны «памешчык Тышка». Аяшчэ некалькі сялян збеглі ці памерлі... Неўзабаве Францішак Цывінскі прадаў свае амаль апусцелыя Субачы ўдаве Людвіцы Вазгірадавай*. Ападведна, былыя Субачы
* Людвіка Вазгірдава паходзіла з роду Радзевічаў. На 1816 г. маладой удаве было 32 гады, і яна сабрала ва ўладанні Жары значныя землі, якія складаліся з трох частак (Жары, Сухі Бор, Сэрвач) — разам 190 рэвізскіх душ мужчынскага полу.
Цывінскіх былі далучаныя да вялікага ўладання Жары (дакладней, да адной з яго складовых частак — маёнтка Сухі Бор).
На 1811 г. у в. Субачы Л. Вазгірдавай жылі ўсяго чатыры асобы мужчынскага полу [32], У1816 г. сяляне Субачаўзмяшчаліся ў дзве хаты (першая — Іван і Рыгор Марцінавы сыны Ярчаковічы з жонкамі; другая — Рыгор Мікалаеў Ярчаковіч і яго пляменніца).
У рэвізскіх сказках 1816 г. нарэшце згадваецца і фальварак Субачы пані Л. Вазгірдавай, якім па закладным праве валодае і там непасрэдна жыве дваранін Клеменс Пятровіч Цішкевіч з жонкай Апалоніяй. Пры фальварку маецца ўсяго тры рэвізскія душы мужчынскага полу [34],
Наступны раз фальварак Субачы ўсплывае ў 1820-я гг. як уласнасць ужо Францішка Цішкевіча. У 1824 г. ён селіць там дваровых людзей, набытых для фальварка з маёнтка Жарыў ЛявонаКорсака [38]. Адметна, што гэтымідваровымі людзьмі выявіліся не хто іншы, як ужо знаёмыя нам нешматлікія жыхары той самай вёскі Субачы, якія прайшлі праз рукі паноў Цывінскіх, Вазгірдаў і Корсакаў*.
У 1820-1850 гг. фальварак Субачы быў месцам жыцця некалькіх пакаленняў паноў Цішкевічаў. Ад згаданага Францішка фальварак перайшоў яго сыну— Феліксу (1807-1836). Ён у сваю чаргу меў двух сыноў (Францішка і Каятана) і дачку Камілу ў шлюбе з Тэрэзай з роду Мацкевічаў, «рэгентаў павета Вілейскага»**. Жыццё гаспадара Субачаўзаўчасна перарвала хвароба. У снежні 1836 г. ён сканаў ад сухотаў і быў адпеты ва ўніяцкай плябаніі ў Плашыне каля мястэчка Крывічы і аддадзены зямлі на царкоўных могілках. Цікава, што каталікі Цішкевічы найперш звярталіся да грэка-каталіцкіх святароў.
* Пры гэтым прозвішча Ярчаковіч трансфармавалася ў Юрчак, доказам чаму з’яўляецца поўнае супадзенне імёнаў і ўзросту сялян у дакументахпаслядоўныхрэвізій 1795, 1811, 1816 і 1834 гг.
** Рэгент павета — невысокая судовая пасада.
Так, калі ў красавіку 1834 г. у сям’і нарадзіўся Францішак, то яго хрысціў беркаўскі парох Якуб Пракаповіч у прысутнасці павятовай шляхты*. А праз два гады ў фальварак Субачы быў запрошаны ксёндз Мельхіёр Касінскі, адміністратар крывіцкай рымска-каталіцкай парафіі. Ён правёў дадатковы абрад над Францішкам Цішкевічам ужо па каталіцкай традыцыі [63, арк. 3-4],
Перад самай смерцю, у канцы лістапада 1836 г., Фелікс Цішкевіч склаўтастамент, паводле якога «фольварк свой наследственный Субочй в Вйлейском уезде состояіцйй с тремя крестьянскймй душамй й всемй вообіце прцнадлежностямй запйсан й отдан вечным даром детям свойм». I наступныя два дзесяцігоддзі маладое пакаленне Цішкевічаў гадавалася ў сваім фальварку. Адмысловая камісія вілейскага земскага судаў сакавіку 1857 г. наведала фальварак, у якім жылі Францішак** і Каміла Цішкевічы. Чыноўнікі засведчылі існаванне фальварка на абшары ў пяць валок з сенакосам, падзеленага на часткі цераспалосіцай побач з землямі суседзяў — паноў Казелы ды Мікульскага. Фальварак валодаў, як і раней, усяго некалькімі прыгоннымі {«no последней ревйзйй дворовых тремя душамн мужского полу й одною новорожденною»). Праверка суду канстатавала, што фальварак рэальна існуе і пры гэтым ён вольны ад судовых спрэчак, а тастамент Фелікса Цішкевіча выкананы дакладна [б1,арк. 487,488 — 488 адв.].
Ад Цішкевічаў фальварак Субачы перайшоў у 1857 г. да Льва Мікульскага, гаспадара суседняга маёнтка Стары Княгінін, у які ўваходзілі вёскі Студзёнка, Выгалавічы і Субачы. Адметна, што фальварак быў прададзены роўнымі
* Хросныя — Антоні Сергоф, Паўліна Ялінская; асістэнты — Ян Ходзька, прэзідэнт другога дэпартамента галоўнага Мінскага суда; Віктарына Казела, Ганна Шышкова, Віктарына Марашэўская.
** Вядома, што был ы гаспадар фальварка Субачы, Франц Цішкевіч, атрымаў у спадчыну частку значанага маёнтка Крынічын у Вілейскім павеце, пасля смерці ў 1869 г. яго бяздзетнага роднага дзядзькі, адстаўнога паручніка Калясанція Францавіча Цішкевіча.
часткамі памерам па 40 дзесяцін без сялян (куды падзелася яшчэ 20 дзесяцін?). Дзве сям’і Ярчаковічаў папярэдне былі прададзеныя пану Восіпу Янушэўскаму, а іх сядзібныя пусткі засталіся ў складзе фальварка. Сенажаці былі раскіданыя ў чатырох месцах: пры самім фальварку, ва ўрочышчы каля в. Малышкі (у трох дзялках), каля Беркаўскай плябані ля в. Кусі і, самая аддаленая сенажаць, каля в. Ельжуткі за мястэчкам Крывічы. Дзве ўгоды на зямлю ў канцы сакавіка і пачатку ліпеня 1857 г. суправаджаліся аплатай па 300 рублёў срэбрам і замацоўваліся купчымі ў Вілейскім павятовым судзе [62, арк. 25 адв. — 28, 38-40].
Нарэшце, у 1875 г. фальварак быў набыты за 1590 руб. срэбрам Мікалаем Васільевым Шчэберакам. Жылы дом, болып за 99 дзесяцінаў ворыва, лугоў і лесу сталі ўласнасцю сям’і.
3 вышэйсказанага вынікае, што да Сцебуракаў фальваркам Субачы валодалі Мікульскія, Цішкевічы, Вазгірды, Цывінскія. А сам фальварак быў заснаваны на зямлі вёскі, вядомай ўХ\ЛІ-ХУІІІ стст. як Субачы-Падкрывічы паноўГлухоўскіх... Можна яшчэ бо лып занурвацца ў тонкасці спадчынных правоў на тую зямлю, але гэта дастаткова няўдзячная справа і вялікая рызыка ўпасці ў блытаніну. Як падкрэсліў Герман Брэгер,ужо «напачатку XVII cm. канчаткова сфарміраваліся два маёнткі Падкрывічы, якія на працягу XVII-XVIII стст. неаднаразова мянялі не толькі гаспадароў, але і свае назвы» [55, с. 5]. Таму абмяжуемся сціслымі прыведзенымі звесткамі, якія пры неабходнасці можнаўдасканаліць дзякуючы цудам захаванаму архіву маёнтка Падрывічы XV-XIX ст. (Люблін) і маёмасным дакументам па маёнтку Крывічы Кішкаў XVIXVII стст. (Варшава) [3; 55].
Нашыя суседзі і сваякі
Ваколіцы мястэчка Іжы былі густа пакрытыя пераважна невялікімі паселішчамі, якія належалі розным гаспадарам. У межах уніяцкай парафіі былі значныя скарбовыя (дзяржаўныя) уладанні, а таксама зямля паноў Любанскіх, Ваньковічаў, Невяровічаў, Казакевічаў, Сулістроўскіх, Агінскіх, Загорскіх, Гурыновічаў, Войстамскай каталіцкай плябаніі, Віленскай каталіцкай капітулы і інш. Як ужо адзначалася вышэй, засценак Шчэберакі быў на зямлі Агінскіх, але пры гэтым ён размяшчаўся дастаткова далёка ад самога маёнтка Ганута, і яго з усіх бакоў атачалі пасяленні іншых уласнікаў. Праблематычна дэталёва акрэсліць колы знаёмстваў і стасункаў Шчэберакаў у той час. Тым не менш пэўныя дэталі аднавіць можна, узяўшы пад увагу сваяцкія сувязі і сяброўскія кантакты, зафіксаваныя ў метрычных кнігах. Шчэберакі былі сведкамі на вяселлях і хроснымі на бежмаваннях. Ацалелыя метрычныя кнігі Іжанскай царквы, падзеленыя сёння паміж архівамі і бібліятэкамі Вільні і Санкт-Пецярбурга, дазваляюць скласці пэўнае меркаванне пра кола і геаграфію сямейных стасункаў за перыяд з 1767 па 1826 гг. (з пэўнымі пярэрвамі).
Сцебуракі былі хросныміў Жыхараў з Кішчыцаў (1768), у Данілы і Ганны Пукалаў з Пукалаў (1787, 1790); у Андрэя і Мар’яны Касякоў з Засценка (1767, 1771, 1774); у Міхала і Аўксінні Касякоў з Засценка (1787, 1790, 1792, 1794, 1799); у Ежы і Мар’яны Касякоў (1805,1821); у Міхала і Марыі Жыхараў з Кішчыцаў (1793); у Яна і Хвесі Трубачоў з Засценка (1773); у Аляксандра і Барбары Дзямідкаў з Кішчыцаў (1770, 1773, 1776); у Яна і Хрысціны Місюлёў з Засценка (1774); у Гжэгаша і Ганны Місюлёў з Засценка (1826); у Міхала і Ганны Палачанскіх з Вутак (1822); у Сымона і Пракседы Грэлікаў з Засценка (1823).
Хроснымі былі ў Сцебуракаў Камары (1767), Місюлі (1767, 1812, 1813), Жыхары (1788, 1791, 1796), Дэйнеровы (1788,1791), Касякі (1773,1788,1796,1812), Дзямідавы (1773), Дзівіцкія («Ягамасць пані Агата Дзівіцкая») (1788); Шайко (1805); Палачанскія (Яўдохія Палачанская з Пукалаў) (1805), Францішак Палачанскі (1813); Ермалаевы («Фёдар Ермалаеў салдат гвардзейскага палка») (1821), Загорскія («Ягамосць пані Марцыяна Загурская») (1821).
Сцебуракі парадніліся з Верамеямі са Слабады (1789) г.; Місюлямі з Засценка (?) (1798); Місюлямі саСлабады (1805); Гілямі з Талуці (1813).
КНІГІ ОНЛАЙН
