Сцебуракаў лёс
Гісторыя роду
Усевалад Сцебурака, Анатоль Сцебурака
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 300с.
Мінск 2022
Працягваючы размову пра адзенне, адзначу, што яно было ў значнай частцы самаробным — шарачковыя нагавіцы, кужэльная сарочка, саматканыя світкі. Але і крамныя тканіны ўваходзілі ва ўжытак. Адзеннем хатняга вырабу карысталіся штодня, але на святы ды паездкі мелі куплёнае. Старэйшае пакаленне апраналася больш традыцыйна. Старыя жанчыны дык наогул апраналіся амаль выключна ў нацыянальныя строі. Маладыя кабеты, наадварот, адсочвалі тагачасную моду. Усе мужчыны нашай сям’і мелі выходныя строі-тройкі з якаснай лодзінскай ці нават ангельскай тканіны, пашытыя на замовуўКрывічах, Вялейцы ці Вільні. На галаве былі кепкі, у фацэтаў — капялюш, пальчаткі і ляска.
Гэтак выглядалі нашая зямля, наваколле і мы — жыхары Субачаў, цяпер час завітаць да нас у двор.
У хаце і на падворку
Хата была вялікая. Зробленая з трох зрубаў, яна мела два ўваходы — парадны і чорны. Складалася з вялікай гасцёўні, чатырох спальных пакояў (мужчынскіх і жаночых), сталовай, кухні, кладоўкі. Месца ў ёй хапала, але зробленая яна была проста, на скорую руку, адразу пасля I сусветнай вайны. Многія пакоі былі праходныя, ды і сам будынак звонку асаблівай прыгажосцю не вылучаўся.
Напрыканцы 1930-хнашая сям’я вырашыла будаваць новы прыгожы дом. Наогул задума перабудовы была глабальнай і тычылася ўсяго двара. Былі адкладзеныя грошы, пачалі збіраць каменне на падмуркі. Летам 1938 года мы распачалі
* Абутак, зроблены з бычынай ці каровінай скуры, вырабленай з дапамогай квасцоў і дзёгцю.
• Субачы. Хата і гаспадарчыя пабудовы. 1930-я гг.
працы — пабудавалі вялікі бетонны склеп і хлеў. Склеп і сёння самотна стаіць на колішнім нашым дварышчы сярод пустых Субачаў. Ён — усё, што засталося ад сядзібы. Праўда, да апошняга часу побач з ім расла старая груша-сапяжанка, але час не пашкадаваў і яе. Зараз толькі заімшэлы цэментовы ўваход у склеп з надпісам «1938 г.» над дзвярыма нагадвае пра тую вялікую субацкую гаспадарку.
Але вернемся ў хату. У ёй была досыць звычайная абстаноўка для жытла заможных вясковых гаспадароў 1930-х: стол з крэсламі, ложкі, паліцы з кнігамі, гаспадарчыя шафкі, гардэробы і буфет. У буфеце — посуд. У паўсядзённым жыцці выкарыстоўвалі посуд ракаўскіх і івянецкіх майстроў. А на святы на стол ставілася парцаляна і прыгожыя прыборы з келіхамі. Пасярод стала над усім гарой узвышаўся вялікі вядзёрны самавар. У адным з пакояў быў невялікі хатні іканастас, некалькі старадаўніх абразоў, пісаных на дошках, рэшта — звычайныя, на паперы і блясе.
Пасля працы мы ўсёй сям’ёй з задавальненнем бавілі вольны час. I гэта не было панылае сядзенне пры лучынах. Пакоіхаты асвятляліся газоўкамі. У гасціннай вісела вялікая
«сямілінейная» лямпа*. 3 даўніх часоў у хаце быў грамафон. У пачатку 1930-х мы ўжо набылі чэшскі радыёпрыёмнік «Novatis», а праз некалькі год набылі ў дадатак і польскі «Elektrit» з прайгравальнікам кружэлак. Ён быў машынай высокай якасці і добра лавіў хвалі розных еўрапейскіх гарадоў. Мелася і хатняя бібліятэка, якая ў гэты час папоўнілася новымі выданнямі. Да рускай класікі дадаліся Міцкевіч, Славацкі, Сянкевіч. Асаблівапалюбіўся нам Міцкевіч. «Пана Тадэвуша» ведалі вялікімі кавалкамі і з задавальненнем цытавалі. 3 беларускіх паэтаў болып за ўсё любілі Купалу. Былі ў нас і апальныя ў СССР Ясенін, Цвятаева, Ахматава. Вельмі любілі Зошчанку.
Нядзельнымі і святочнымі днямі ладзілі застоллі, але звычайным днём абавязкова ко лькі разоў збіраліся ўсе разам за адным сталом. Якія ж стравы бывалі на ім у часы майго маленства?
Заможныя беларускія сяляне ў штодзённым харчаванні мелі поўны набор смачных і спажыўных страваў нацыянальнай кухні. Яе, канечне, нацыянальнай ніхто не называў, але такой яна была не па назве, а па самой сваёй сутнасці — ад сняданкудавячэры, адпоснагаперакусуда святочнага стала. Выглядала гэта прыкладна так: зранку—яечня са скваркамі, бліны ці аладкі, малако і масла. У абед — боршч, фасолевы ці гарохавы суп, крупяныя кашы, мяса, гародніна. На вечар звычайна бульба, кіслае малако, маслёнка. На перакус меліся сала, вэнджаніна і жытнёвы хлеб. Па нядзелях і святаху меню дадаваліся кілбасы, а на дэсерт какава з вяршкамі, пшанічная булка, печыва. Вы ўсміхняцеся, прачытаўшы «какава»? He, я нічога не блытаю, у заможных гаспадароў Заходняй Беларусі гэты напой не быў вялікім дзівам.
* Шырыня кнота «7 ліній» — 18 мм, ён даваў яркае і роўнае асвятленне.
У посныя дні гатаваліся адпаведныя стравы. Жанчыны ў гэтым пытанні былі больш прынцыповымі і строгімі, a мужчыны часам дазвалялі сабе палёгку...
На дварэ канец неспакойных 1930-х, свет на парозе нечуваных і катастрафічных пераменаў, а ў нашых Субачах жыццё ідзе па завядзёнцы. I менавіта на гэты час прыпадае заўважны рост дабрабыту сям’і.
Важная роля тут належала майму старэйшаму брату Кастусю, які з вялікай цікаўнасцю ўдасканальваў гаспадарку — выпісваў па пошце новыя высокаўраджайныя гатункі насення, хімічныя ўгнаенні, вёў асабістыя назіранні, ставіў эксперыменты. Яны разам з братам Яўціхіем, вельмі здольным да тэхнічных навінак, апрабоўвалі шмат якія тэхналогіі — і гэта сапраўды давала плён. Новаўвядзеннямі, апрабаванымі на ўласным падворку, Кастусь зацікавіў шмат каго з суседзяў — навінкі разыходзіліся па наваколлі. Нягледзячы на схільнасць да малявання, Кастусь быў і добрым работнікам з вялікім патэнцыялам самаадукацыі. Ён самастойна набыўнават некаторыя ветэрынарныя навыкі: пры тымпаніце* мог траакарам прабіць бок карове, чым неаднойчы ратаваў жывёлу. Для душы займаўся пчалярствам. Ён жа адказваў за ўсё афіцыйнае справаводства фальварка, вырашаў любыя спрэчныя сітуацыі з органамі ўлады і ўстановамі...
Тут варта сказаць і пра памочніка і таварыша Кастуся ва ўсіхягоныхпачынаннях, яшчэ аднаго майго брата — Міхася.
Вучыўся ён у дарэктара**, у 1932-34 гадах прайшоў тэрміновую службуўВойскуПольскім. Першыямае ўспаміныпра яго звязаныя якраз з гэтым часам.
* Хвароба жвачных жывёлаў, якая характарызуецца ўздуццем з прычыны накаплення газаў галоўным чынам у рубцы.
** Хатні настаўнік у беларускай вёсцы.
• Міхась Сцебурака на тэрміновай службеў Войску Польскім. 1932-33 гг„ Варшава
Брат Міхась служыў ва ўзводзе хімабароны 13-га пяхотнага палка, які стаяў у гарадку Пултуск, што на поўнач ад Варшавы. Мы рэгулярна атрымлівалі ад яго лісты, з якіх дазнаваліся, што апроч службы ён вывучае польскую мову, ходзіць да царквы, займаецца спортам, Разам з лістамі ішлі фотаздымкі. На іх ён у вайсковым мундзіры, на кіцелі дзяржаўная спартовая эмблема і знак 13-га палка пяхоты.
Потым нечакана ён з’яўляецца ў адпачынак пры поўным парадзе — з багнэтам (штыхом) на поясе! Я, малы хлапчук, быў вельмі ўража-
ны: брат — сапраўдны жаўнер, як з карцінкі! Пасля пабыўкі Міхась ізноў вярнуўся ў шэрагі Войска Польскага — служба на той час працягвалася два гады. Потым дэмабілізаваўся і прыехаў дахаты. Праз пяць гадоў ён прызываўся яшчэ раз: у 1937 годзе быў у войску на зборах.
Па вяртанні ўзяў на сябе гаспадарчыя клопаты — фальварку патрэбныя былі працоўныя рукі. Бацькаўвек пераваліў за паўсотні, і Міхась вельмі шмат працаваў. Па характары брат быў чалавекам далікатным, нават мяккім. Любіў цяслярства. Яго ўмельства ў гэтай справе сягала значна далей узроўню, неабходнага гаспадарцы. Неяк раз ён зрабіў сапраўдную гітару, якую прэзентаваў брату Яўціхію. Інструмент атрымаўся ўдалым, і ў 1939 годзе Міша вырабіў усе дэталі для скрыпкі, якую меўся сабраць... Вайна, на жаль, не дала яму скончыць тую работу.
• Міхась Сцебурака з аднапалчанаміўВойску Польскім. 1932 г.
• Міхась Сцебурака на вайсковых зборах. 1937г.
Трэцім незаменным працаўніком у нашым маёнтку быў памянёны брат Яўціхій, Першы наш сямейны ўспамін пра Яўціхія трагікамічны. Праз тыдзень ягонага навучання ў першым класе настаўніца выклікала бацькоў у школу. Тату пабаяліся нават сказаць, таму пайшла маці. Спалоханы Яўціхій, не ведаючы, у чым вінаваты, збег з хаты і чакаў заканчэння суда на аселіцы. Настаўніца цярэшкаўскай пачатковай школы сказала разгубленай маці, што хлопчыка трэба пераводзіць у трэці клас, бо ў першым і другім яму няма чаго рабіць... Так і вырашылі. Дарэчы, і іспыты за 8-10-ы класы савецкай школы ён здаў экстэрнам. Шмат і з задавальненнем чытаў. Стар онку мастацкай кнігі ўмеў хутка прабегчы па дыяганал і, невялікую кнігу адужваў за адзін вечар. Многія ставіліся недаверліва да такіх здольнасцей — спрабавалі праверыць змест прачытанага і здзіўляліся, калі хлопец падрабязна пераказваў падзеі са старонак кнігі.
У Яўціхія з малалецтва была заўважная схільнасць да тэхнікі. У дванаццаць гадоўён сам сабраў дэтэктарны прыёмнік. Пазней нават вырабляў дэтэктарныя прыёмнікі па замове на продаж. Вельмі любіў спорт і музыку. Самастойна асвоіў гітару, якую зрабіў для яго брат Міхась. Пасля заканчэння крывіцкай «паўшэхнай» (сярэдняй) школкі застаўся на гаспадарцы, чакаючы прызывуў Войска Польскае. Збудаваў на рачулцы Накве* па сваім праекце маленькую гідраэлектрастанцыю, ад якой зараджалі батарэі радыёпрыёмнікаў і акумулятары матацыклаў. Прынцып яе дзеяння быў наступны: плынь ракі круціла кола, ад яго ішоў вал да генератара. Да генератара былі далучаныя акумулятар і вальтметр. У той час акумулятары былі шклянымі ў драўлянай скрынцы з ручкай, Вызначыць поўную зарадку можна было і без дапамогі вальтметра: калі электраліт закіпаў — здымай, акумулятар цалкам зарадзіўся.
* Наква — правы прыток Сэрвачы, басейн Вяллі. Даўжыня 14 км, вадазбор 84 км2. 3 фінавугорскага — «белая вада».
• Мініэлектрастанцыя на р. Наква. 1930-я гг.
Асабліва лёгка Яўціхій вывучаў спецыяльную тэхнічную літаратуру і мог адрамантаваць што заўгодна. У маладосці вельмі захапіўся матацыкламі і марыў набыць сабе такую машыну. Памятаю, выбраў адзін матацыкл у каталозе фірмы «Харлей». Грошай гэта, канечне, каштавала немалых, і бацька ўжо вылучыў пару коней-трохгодкаў на продаж, каб на атрыманыя сродкі сын мог набыць упадабаны матацыкл. Але прыход бальшавікоў у 1939-м не даў спраўдзіцца братавай мары.
Яшчэ адным нашым агульным захапленнем было фатаграфаванне. Набыўшы камеру «Кодак», мы здымалі краявіды, побытавыя сюжэты, але найболып рабілі групавыя
• Яўціхій зняў малодшых братоў і сясцёр на шпацыры ў мястэчку Крывічы.
КНІГІ ОНЛАЙН
