Сцежкамі жыцця. Паўліна Мядзёлка
Выдавец: Лімарыус
Памер: 612с.
Мінск 2018
15 верасня 1919 г. з’явіўся ў школу інспектар Вазнякоўскі з некалькімі пасобнікамі і без папярэдняга паведамлення і загаду заняў памяшканне для польскай жаночай гімназіі “сясцёр-самарыцянак” (манашак). Захапілі ўсю мэблю і школьнае абсталяванне, абвясціўшы ўсё гэта “жондавай уласнацю А калі нашы настаўнікі паспрабавалі пратэставаць, абараняць нават сваю ўласную маёмасць, разам з грубай салдацкай лаянкай пайшлі ў ход кулакі супраць настаўнікаў. Беларускі настаўніцкі Саюз і школа перакачавалі ў дом на Палявой».
221 Частка тэксту ад слоў «Па дарозе спыняюцца каля аратага...» (10,5 старонкі рукапісу) — закрэслена простым алоўкам.
222 Грамадска-палітычная і літаратурная газета, якая выдавалася беларускімі эсэрамі з 22.06 да 10.07.1919 у Гродне.
223 Адпачатку гэты раздел мае значную рэдактарскую праўку: выкраслены радкі з прозвішчам Алексюка, з упамінаннем Беларускай Рады, на палях у двухкоссі напісана слова «дзеячы», да прозвішча Вернікоўскага дапісана «чарнасоценец» і інш.
224 Сказ закрэслены простым алоўкам.
225 Заклік закрэслены простым алоўкам.
226 Аўтарка мае на ўвазе палітычную моладзевую арганізацыю, угвораную ўсакавіку 1910 г. у Льежы па ініцыятыве рэвалюцыйнай фракцыі ППС, дафіліі якой спрычынілася ў Вільні.
227 «Не памогуць нашы галасы, дык прамовяць косы і мячы» — пераклад з польскай П. Мядзёлкі змешчаны ў канцы старонкі, закрэслены аўтаркай.
228 Помнік не быў пастаўлены.
229 Знешторг: з 1920 г. — Наркамат знешняга гандллю РСФСР, з 1922 г.Наркамат знешняга гандллю СССР, меў гандлёвыя прадстаўніцтвы ў іншых краінах, якія забяспечвалі дзяржаўныя інтарэсы ў знешнеэканамічнай дзейнасці. ГандлёваепрадстаўніцтваўГерманіібыло заснаванаў 1921 г., мелавыдавецтва «Нзданне Торгового представнтельства в Германнн» і аддзел «Госнздата РСФСР». Кнігі друкаваліся ў «Тыпаграфіі Лютцэ і Фогт» у Берліне.
Аганізацыяй выданняў беларускіх кніг у Берліне займаўся выдавецкі (навукова-літэрацкі) аддзел Наркамата асветы БССР, у сістэму якога ўваходзіла толькі што створанае Дзяржаўнае выдавецтва БССР пад кіраўніцтвам Ц. Гартнага. Як адзначана ў справаздачы 1921 г.: «с центральным Гос. Нздатом (Москва) суіцествует самая тесная связь, выражаюіцаяся в отпуске нм креднтов (правда, весьма недостаточных)... Несмотря на обпшрный план нздательской работы Госнздательства в Мннске, он нмеет еіцё продолженне за-граннцей, пренмушественно по выпуску учебннков для белорусскнх школ; работа заграннчного нздательства начата только лншь в августе н пока не дала заметных результатов» (НАРБ. Ф. 238, адз. зах. 21, л. 3). У 1922 г. газета «Наша будучына» паведамляла, што ў Берліне было выдадзена 25 000 беларускіх падручнікаў і 15000 лемантароў, а таксама спеўнік У. Тэраўскага, зборнік вершаў Цішкі Гартнага «Песні працы і змагання» і яго ж раман «Сокі цаліны».
230 Ад слоў «Запамятуйце, — казаў, — такой Полыйчы як цяпер, не будзе...» рукапіс закрэслены простым алоўкам. Далей у маш. варыянце рукой Паўліны Мядзёлкі ўстаўка з наступнымі радкамі:
«Тамаша Грыба арыштавалі ў першы дзень прыезду ў Вільню. Праз нейкі час яго перавезлі ў Гродзенскую турму. Яго бліжэйшыя сябры, супрацоўнікі рэдакцыі, пахаваліся ад арышту. Радні тут ён не меў. I каб не пакінуць яго ў бядзе, я, назваўшы сябе яго нарачонай, пачала насіць яму перадачы і наведваць яго. Турма і агульная падсуднасць зблізіла нас і, дабіўшыся праз таго самага Дамброву яго звальнення да суда, у снежні 1919 г. я стала яго жонкай. Хутка пасля гэтага Грыб выехаўу Мінск, дзе зноў быў арыштаваны польскай жандармерыяй. Там, у турме, захварэў на тыфус, і каб не мець клопату з заразным хворым, яго, ледзь жывога выпусцілі з турмы».
231 Словы «праз Беларускі нацыянальны камітэт» і гэты сказ ў маш. варыянце закрэслены чырвоным алоўкам. Уся астатняя частка тэксту ад слоў «У пачатку 1920года мяне выклікаліў Мінск...» пакінута.
232 На ніжнім полі апошняй старонкі заўвага рэдактара сінім алоўкам: «Аўтар, захапіўшыся асабістымі ўспамінамі, амаль /зусім забыў намаляваць (паліт.) сітуацыю, звязаць усёз падзеямі таго часу і таму цяжка часамі зарыентавацца ўсамой біяграфіі». У маш. варыянце раздзел заканчваецца наступнымі радкамі:
«Шкадаваць аб тым, што я не засталася ў калектыве Першага Таеарыстеа, не прыходзілася. Яразумела, што пачатая намі справа хутка атрымае далейшае
бурнае развіццё. Беларускі народ стаяў напярэдадні вялікіх спраў грамадскага і кулыпурнага значэння. Ія радавалася надыходу гэтых новых светлых дзён, дзеля іх аддавалі свае сілы сціплыя працаўнікі народнай кулыпуры, для якой з прыходам савецкай улады павінны былі адкрыцца шырокія, неабсяжныя прасторы».
233 Друкуецца па маш. варыянце, які заховаецца ў БДАМЛМ у архіўным фондзе Паўліны Мядзёлкі: ф. 403, воп. 1, адз. зах. 10.
234 Тут апускаецца фрагмент, які цалкам паўтараецца ў раздзеле «Ля вытокаў беларускага тэатральнага мастацтва» ад слоў «У гэтым часе ў Вільні існаваў Беларускі музыкальна-драматычны кружок...».
235 Тут пад знакам * заўвага П. Мядзёлкі: «Юрэвіч — студэнт хіміка-тэхнічнага вучылішча».
236 У машынапісным варыянце П. Мядзёлка згадвае іншага карыкатурыста — С. А. Цывінскага пад псеўд. Civi-s. Пра Камілюса ў канцы старонкі тлумачыць: «Каміль Мацкевіч — карыкатурыст. Забіты на вайне 4 жніўня 1914 г.». Каміль Мацкевіч нарадзіўся ў 1886 г. і памёр 11 снежня 1931 г.
237 «Скажы мне яшчэ» — песня на словы польскага паэта, празаіка, драматурга Казіміра Пшэрвы-Тэтмаера (1865-1940).
238 Друкуецца па маш. варыянце, які заховаецца ў БДАМЛМ у архіўным фондзе Паўліны Мядзёлкі: ф. 403, воп. 1, адз. зах. 10.
Выбар варыянта звязаны з увагай на храналогію, якой аўтарка не заўсёды трымалася ў рукапісным варыянце, 1 гэты перыяд толькі часткова апісала ў раздзеле «Варшава — Вронкі», падаўшы яго як успамін: «Вось аб усім гэтым я ўспамінала і часткай расказеала па дарозе ў Варшаву».
239 У выніку падзелаў Рэчы Паспалітай у 1815 г. узнікла Правінцыя каралеўства Прусія і Вольнай дзяржавы Прусія пад назвай Вялікае княства Пазнанскае, з 1870 г. Правінцыя Позэн. Пасля паўстання 1830 г. у Расійскай імперыі, баючыся польскага сепаратызму, Прусія пачала праводзіць у правінцыі палітыку анямечвання палякаў, паступова выцясняючы польскую мову з сістэмы адукацыі і дзяржаўнага справаводства.
240 Пад знакам * заўвага аўтаркі: «Гакатысты — нямецкія нацыяналісты».
Гакатысты — шавіністычная партыя, скіраваная на анямечванне польскіх абласцей. Дзейнічала з 1894 г. Назва паходзіць ад першых літар заснавальнікаў партыі Ганземана, Кенемана і Тыдэмана.
242 Падзнакам * заўвага П. Мядзёлкі: «“Северо-Западная жйзнь”—рэакцыйная газета на рускай мове».
243 «Кур’ер віленскі» — польскамоўная і рускамоўная палітычная і літаратурная газета ў Расійскай імперыі, якая выдавалася ў Вільні ў 1841—1915 гг. «Северо-Западная жнзнь», газета, якая выходзіла з 01.01.1911 да 05.09.1915 (да 10.08.1911 называлася «Белорусская жнзнь»), заснаванаЛ. М. Саланевічам (1866—1938), гісторыкам, журналістам, дзеячам заходнерусізму.
244 Чатыры старонкі маш. тэксту страчаны.
245 Я. Купала і У. Станкевіч пабраліся шлюбам 23.01.1915. 3 лета 1916 да кастрычніка 1917 г. жылі ў Полацку, дзе Я. Купала служыў у арміі ў дарожнабудаўнічым атрадзе Варшаўскай акругі шляхоў зносін.
246 Юрка — Юрэвіч, паводле заўвагі Паўліны Мядзёлкі — студэнт хімікатэхнічнага вучылішча, удзельнік беларускіх пастановак у Вільні; Уладка — Уладзіслава Станкевіч (Луцэвіч); Чэсь — Чэслаў Родзевіч; Вікця — магчыма, гаворка пра будучую жонку брата П. Мядзёлкі Зыгмуся; Янка — Янка Луцэвіч (Янка Купала); «адна з нашых дзяўчат» — сама Паўліна Мядзёлка.
247 Міхась Чарот у 1917 г. быў мабілізаваны ў царскую армію. Служыў афіцэрам запаса147-га пяхотнага палка ў г. Кузнецку Саратаўскай губерні.
248 Паўліна Мядзёлка ўспамінае пра з’езд беларускіх нацыянальных арганізацый, які адбыўся 7—9 красавіка 1917 г. у Мінску. Прысутнічала каля 150 дэлегатаў. Асноўнае пытанне — выпрацоўка праграмы беларускага нацыянальнага руху. На з’ездзе быў абраны Беларускі нацыянальны камітэт пад старшынствам Р. Скірмунта.
249 Магчыма, гаворка пра Першы Усеўкраінскі ваенны з’езд 5—8 мая 1917 г., на якім прысутнічала болып за 900 дэлегатаў.
250 Адна старонка маш. тэксту страчана.
251 Друкуецца па маш. варыянце, які заховаецца ў БДАМЛМ у архіўным фондзе Паўліны Мядзёлкі: ф. 403, воп. 1, адз. зах. 11. Раздзел у рукапісным варыянце адсутнічае.
252 Цяпер вёска ў Ляхавіцкім раёне Брэсцкай вобл.
253 Ад слоў «Аднойчы мая матка спытала...» — закрэслена простым алоўкам.
254 Частка тэксту ад слоў «А ў пачатку студзеня 1919 г.» з’яўляецца пазнейшай рукапіснай ўстаўкай П. Мядзёлкі.
255 Ад слоў «Злаянкай пабег ён да ксяндза...» — закрэслена сінім чарнілам.
256 Тут у маш. варыянце частка, якая ўвайшла ў рукапісны варыянт у раздзел «Ля вытокаў беларускага тэатральнага мастацтва» ад слоў «Вясной 1919 года».
257 Друкуецца па аўтографе, які заховаецца ў БДАМЛМ у архіўным фондзе Паўліны Мядзёлкі: ф. 403, воп. 1, адз. зах. 7.
Раздзел у маш. варыянце мае нумар XI (папраўлены на X) і эпіграф:
«Балюе панская Варшава,
А для гуманнасці, прагрэса
Йдзе за аблаваю аблава
На ўсходніх вольных польскіх крэсах».
(Янка Купала).
258 Сучасная вуліца Максіма Багдановіча ў Мінску.
259 У маш. варыянце гэты сказ адсутнічае. Замест яго рукапісная ўклейка П. Мядзёлкі наступнага зместу: «Поруч з народнымі паўстанцамі, якія імкнуліся
да вызвалення краю з дапамогай Чырвонай Арміі, часамі ўзнімала галовы нязначная частка кулакоў, якая баялася савецкай улады. Польская дэфензіва выкарыстоўвала ўласніцкія настроі гэтай кулацкай часткі сялянства, ужываючы часам правакацыі». Ад пачатку гэтых радкоў і да слоў «галоўных важакоў» тэкст закрэслены сінім чарнілам, далей старонка машынапісу адсутнічае.
260 У сваім «Жыцьцёпісе» Т. Грыб называе сябе ў якасці кіраўніка Беларускага цэнтральнага паўстанцкага камітэта, які меўся арганізаваць «рэвалюцыйна-паўстанчы рух беларускіх працоўных грамад». Іншыя звесткі пра гэтую арганізацыю адсутнічаюць. (Грыб Т. Выбранае / Укл., уст. слова Н. Гардзіенка, Л. Юрэвіч. Мінск, 2017. С. 254-260.)
261 Тут у маш. варыянце два эпізоды, якія адсутнічаюць у рукапісе:
КНІГІ ОНЛАЙН
