КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Асабліва памятаю экзамен па прыродазнаўстве. Як ні дзіўна, але сярод прадметаў, па якіх экзаменавалі на званне аптэкарскага вучня, не было прыродазнаўства. А ў гімназіі ўвесь курс заканчваўся ў 5-м класе, і адзнака, атрыманая на экзамене пры пераходзе ў 6-ы клас, заносілася ў атэстат пры заканчэнні гімназіі. Праграма была вялікая. Трэ было асвоіць матэрыял 4 падручнікаў: дзве тоўстыя кнігі батанікі і заалогіі і дзве, крыху меншыя, — мінералогіі і анатоміі чалавека. Выкладаў гэтыя прадметы зяць начальніцы, немец Рэйсмілер і, як казалі гімназісткі, вельмі строга вымагаў глыбокіх ведаў свайго прадмета. Я вельмі баялася гэтага экзамену. За сталом некалькі чалавек экзаменацыйнай камісіі. На паркеце ля сцяны прытулілася вялікая колькасць розных табліц, якіх я дагэтуль ні разу не бачыла. Выходзяць дзяўчаты адказваць па білеце, і амаль кожная з іх атрымлівае вымоўку, што не падрыхтавала табліц, па якіх трэба адказваць. Я пільна разглядаю са сваёй лаўкі табліцы і дзіўлюся: «Вось дурніцы! Гэта ж па табліцы куды лягчэй адказваць. Там усё як на далоні: глядзі і гавары аб тым, што бачыш». Выклікаюць і мяне. Выцягваю 21-ы білет. Гляджу ў праграму: 1) бярозы, 2) тыгр, 3) нягашаная вапна і 4) кровазварот. Адразу падыходжу да табліц і выбіраю з усёй кучы патрэбныя. Пакуль іх разглядала, падышла мая чарга адказваць. Хто з нас не знае нашу беларускую бярозку? Нічога лягчэйшага, як аб ёй расказаць. Памятаю, што і ад сябе дабавіла, чаго ў сухім падручніку не было. Сказала, як прысады бяроз упрыгожваюць нашы шляхі-дарогі, як яны бялеюць сваімі стваламі і шэпчуцца каля доміка, як прыемна пахнуць яе маладзенькія, кволенькія светла-зялёныя лісточкі. Мяне не спынялі і неяк асабліва ўважна слухалі і часам пераглядаліся паміж сабой. Нягашаная вапна. Пхі! Аб гэтым не варта было траціць час на чытанне падручніка. Побач з нашым домам у Глыбокім перабудоўваўся касцёл, і я кожны дзень назірала, як гасяць вапну. He раз бывала і ў вапнярцы, дзе выпальваюць вапнякі. Таму ўвесь працэс выпальвання і гашэння вапны расказала, бадай, лепш, як па падручніку. А аб тыгру крыху прызадумалася: з якога канца пачаць яго апісваць — з галавы ці з хваста? Успомніла прымаўку: «3 гала- вы — цвёрда, а з хваста — смярдзіць» — і ўсміхнулася. Рашыла пачаць з галавы, хоць і цвёрда. Ну, апісаць словамі тыгра — таксама не трудная справа. Гэта ж той самы кот, толькі вялікі. А ці мала ў нашым доме катоў гадавалася? А вось з кровазваротам... справа зусім дрэнь. Нічагусенькі я не зразумела ні з падручніка, ні з табліцы. Наматаны, накручаны каля сэрца нейкія сінія і чырвоныя жылы, а што да чаго — аніруш не ведаю. На маё шчасце, я, мабыць, надакучыла камісіі, бо як толькі паставіла перад сабой табліцу з гэтымі жыламі і глыбока ўздыхнула, замахалі рукамі: «Даволі ўжо, даволі!» Зірнула я на руку начальніцы, якая побач з пяцёркай паставіла крыжычак, і кроў шуганула мне ў твар ад радасці. Выскачыла, як шалёная, з класа ў залу. Праз хвіліну выйшаў з класа і сам Рэйсмілер, закурыў папяросу і падазваў мяне. — Скажыце, дзевачка, хто вас рыхтаваў па прыродазнаўстве? — Ніхто. Я сама рыхтавалася. — Як гэта сама? — Атак, сама, бо ў мяне няма сродкаў, каб наймаць вучыцеля. — А колькі часу вы рыхтаваліся па гэтым прадмеце? Я крыху задумалася, прыпамінаючы. — Экзамен гісторыі, — кажу, — у нас быў 2 мая, а сягоння 8-е, — пачала лічыць на пальцах, — шэсць дзён. — Дык гэта ад аднаго экзамену да другога 6 дзён. А наогул калі вы пачалі вывучаць прыродазнаўства? — Я ж кажу вам — з 2 мая. Да гэтага я паняцця не мела, што такое батаніка, заалогія. Першы раз гэтыя кнігі я ў рукі ўзяла 2 мая. — I ўсе чатыры кнігі вы паспелі вывучыць за 6 дзён? — недаверліва зноў пытае. — Ага, паспела. — I памкнулася было сказаць, што ў анатоміі я не ўсё зразумела, ды ўкусілася за язык, спужаўшыся, што магу гэтым прызнаннем сапсаваць сваю пяцёрку. Рэйсмілер неяк крыва ўхмыльнуўся — відаць, не паверыў — і адвярнуўся. 3 гэтага дня пачалі наведваць мяне дзяўчаты, мае будучыя падружкі па гімназіі: Марыля Давякоўская, Марыся Федаровіч і Зоська Вітвінская. Прыходзілі днём і, рэч вядомая, перашкаджалі мне рыхтавацца да чарговага экзамену. Добра, што на дварэ было ўжо цёпла, таму я з раніцы, забраўшы пад паху кнігі, уцякала з дома на Лютэранскія могілкі, што на Малой Пагулянцы, і, зашыўшыся ў кусты, займалася да вечара. Пазней мне Марыля прызналася, што іх пасылала начальніца праверыць, хто я, у якіх умовах жыву і вучуся. У маю адсутнасць яны распытваліся аба мне ў п. Рэўкоўскай. Кончыліся экзамены. Па ўсіх прадметах сказалі мне ацэнкі, з якіх большасць была пяцёрак і ніводнай тройкі, толькі па рускай мове не назвалі ніякай ацэнкі, а параілі летам пазаймацца дыктоўкамі. Трэба думаць, двойку схапіла, але не хацелі мяне адпужваць. Як ні прасіла-маліла выдаць мне паперку з пячаткай аб тым, што здала экзамены за 5 класаў гімназіі, ніякай паперкі мне не далі, толькі сказалі, што я прынята ў 6-ы клас і каб прыязджала да пачатку заняткаў у жніўні. 3 лёгкай душой, не маючы сіл ад стомленасці думаць аб будучыні, я выехала дамоў у Глыбокае. А прыехаўшы, як завалілася спаць, дык спала цэлых два тыдні без просыпу. Падаіўшы карову, мама прыпадыме мяне з падушкі і сонную напоіць цёплым малаком. He адкрываючы вачэй, не прыходзячы да свядомасці, інстынктыўна глытала малако і спала, спала... Нарэшце бацькі спужаліся: дакуль жа яна будзе спаць? Мама звярнулася да доктара па параду. Доктар сказаў, каб не даваць мне спаць больш нормы. Параіў вадзіць мяне ў поле, лес, на возера, змушаць хадзіць, бегаць, у лодцы за вёслы пасадзіць, словам, усялякімі спосабамі раскатурхаць, ажывіць мяне, бо інакш можа дрэнна кончыцца. I вось падымаюць мяне сонную, адзяваюць і, узяўшы з двух бакоў пад рукі, бацька і старшы брат Казя вядуць мяне па вуліцы за мястэчка. Вочы закрыты, ногі падгінаюцца, ледзь можна разабраць, як невыразна, быццам п’яная, бармачу: — Пусціце мяне, не мучайце!.. А ззаду за намі збіраецца цэлая працэсія дзетвары і цікавых дарослых. Выводзяць мяне за мястэчка на шашу і пачынаюць перакідаць мяне з рук у рукі, як валейбольны мячык. Шпурнуць да аднаго, а як толькі пачынаю падаць, той падхопіць і шпургае другому. Бацька, Казя, Клаўдысь Душэўскі са сваім таварышам, якія прыехалі на канікулы, з дня ў дзень так гулялі мной, як мячыкам, пакуль не дабіліся, што-ткі я мала-памалу ачуняла і пачала ўжо самастойна трымацца на нагах. Гэтым летам я пазнаёмілася ў Глыбокім з аднэй дзяўчынай, з якой звязала нас моцная дружба. Гэта дружба сыграла пэўную ролю ў маім жыцці: яна і падтрымлівала мае сілы ў цяжкім змаганні з жыццём, яна і шкодна ўплывала на некаторыя мае погляды. У далейшым хачу сказаць, як гэта моцная дружба паступова гасла аж да таго, што мы сталі зусім чужымі, болып таго, апынуліся ў двух варожых лагерах. Дуня Мірман — дачка даволі багатага лесапрамыслоўца. 3 першага спаткання яна зрабіла на мяне ўражанне сваёй незвычайнасцю. Яна не падобна была да ніводнай з дзяўчат, якіх я ведала. Гады на два старэйшая за мяне, высокая, стройная, прыгожая, заўсёды акуратна, але строга апранутая, без прэтэнзіі на моды, яна здзіўляла мяне сваім свабодным, смелым абыходжаннем з людзьмі, сваёй начытанасцю, глыбокімі думкамі. Словам, разумная была дзяўчына. Пры другім спатканні яна запрасіла мяне да сябе. У доме бацькоў сваіх яна займала асобны пакойчык. У ім усё акуратна прыбрана, чысценька. На полках і на стале кнігі, на сценах рэпрадукцыі мастацкіх малюнкаў. Ува ўсім — ні ценю таго мяшчанскага густу, які зазвычай бывае характэрным для местачковых дзеячаў. Над сталом я ўбачыла рэпрадукцыю вобраза Хрыста. — Ты ў Хрыста верыш? — здзіўлена пытаю. — Я атэістка, — адказвае, — не веру ні ў бога, ні ў чорта, але Хрыстос быў першым рэвалюцыянерам, і таму я яго паважаю. — А вось мой бацька вычытаў у кнігах, што Хрыстос наогул не існаваў, што гэта толькі казкі аб ім, такія ж казкі, як міфы ў грэкаў аб Зеўсе і Апалоне, як і ў іншых народаў казкі аб багах. — А мне ўсё роўна, ці ён запраўды існаваў у жыцці, ці толькі ў марах-летуценнях народа. Хай сабе і казка, але яна выражае рэвалюцыйныя думкі і настроі паднявольнага люду таго часу. — А што твае бацькі на гэта кажуць, што ты Хрыста ў сябе завяла? Яны ж, напэўна, прытрымліваюцца старога закону? — Я сябе паставіла так, што бацькі не ўмешваюцца ў маё асабістае жыццё, — сказала і, дастаўшы з прыгожага партсігара папяросу, закурыла. — Ты курыш? — з яшчэ большым здзіўленнем спытала, бо да гэтага часу не сустракала жанчын, а тым больш дзяўчат, якія б курылі. — Ведаеш, у мяне цяпер ёсць толькі адзін верны друг. Усе мяне намаўлялі пакінуць яго, але я не згадзілася, бо ўсе сябры, прыяцелі могуць выехаць, пакінуць мяне, а гэты — ніколі! А ведаеш, хто гэта? Папяроска. Ты смяешся? Але ж гэта праўда! Аднак ты не куры, не трэба! Хай табе будзе радасна і весела ў жыцці без папярос. Вось гэта яе самастойнасць, незалежнасць ад рэлігійных і нацыянальных забабонаў бацькоў сваіх, ад людскіх перасудаў, яе рэвалюцыйныя настроі заімпанавалі мне і звязалі цеснай дружбай. Дня не праходзіла, каб мы не імкнуліся адна да аднэй. Найчасцей у яе пакойчыку, дзе нам ніхто не перашкаджаў, скулімся, бывала, на канапе, падкурчыўшы ногі, прытулімся, і канца не было нашым гутаркам. Колькі там думак было выказана, колькі агністых слоў, маладога парыву! Колькі цёплай, сардэчнай ласкі ад яе бачыла! Яна мне расказала аб сваёй рэвалюцыйнай дзейнасці ў 1905—1906 гадах, аб падпольнай рабоце ў Вільні, аб дакладах, спрэчках на тайных сходах, аб тым, як пераносіла цяжкі шрыфт для падпольнай друкарні і абдурвала паліцыю, як разносіла і расклейвала на сценах лістоўкі і пракламацыі. Яна шмат перажыла, перацярпела, была ў самым віхры жыцця, крыллі яе рваліся да лёту ўвысь. Але вось пачаліся правалы, арышты, шмат хто з яе сяброў апынуўся за кратамі турмы, на ссылцы, пачаліся спрэчкі паміж уцалелымі, партыйныя рознагалоссі. Яна належала да тэй групы моладзі, якая не прызнавала праграмных рамак, а жыццё і падзеі вымагалі, каб кожны належаў да тэй ці іншай партыі і падпарадкоўваўся партыйнай дысцыпліне. Значна пазней я зразумела, што яна не была запраўднай прынцыповай рэвалюцыянеркай, а толькі часовай спадарожніцай рэвалюцыі. Спачатку яе захапіла рамантыка падпольнай дзейнасці, стыхійны рэвалюцыйны рух, але калі пачалася рэакцыя, калі яе таварышы адзін за адным аказаліся ў царскіх турмах, яна, не маючы глыбокіх перакананняў, разгубілася, расчаравалася ды, праўду кажучы, напалохалася і адышла ад рэвалюцыйнай дзейнасці, дазволіла напалоханаму бацьку забраць яе з горада дамоў і зашылася, як салтыкоўскі пяскар, у глыбоцкую зацішную норку.