Сцежкамі жыцця. Паўліна Мядзёлка
Выдавец: Лімарыус
Памер: 612с.
Мінск 2018
He прайшло і тыдня, як падчас вялікай перамены ўбягае ў нашу залу якаясь прыгатавішка і крычыць:
— Мядзёлка! Ёсць тут такая? Вам пісьмо.
Здзіўлена, хто б мог мне пісаць праз гэту дзяўчынку, адкрываю канверт і... О, радасць! Зверху наклеена выразка аб’явы
з газеты, што патрабуецца рэпетытар падрыхтаваць дзяўчынку ў 2-і клас. А далей піша гэты дзядзька, які абяцаў мне знайсці ўрокі, што гэта дзяўчынка — дачка яго добрага знаёмага генерала. Умовы такія: асобны пакой і поўнае сталаванне. Радасць была бязмерная! Жартачкі, такія добрыя ўмовы! Нават дзяўчаты ўсе здзівіліся, бо за гадзіну ў дзень плацілі або 5 руб. у месяц, або давалі абеды, або куток у агульным пакоі.
А тут усё табе — і поўнае сталаванне, і нават асобны пакой. Такі выгадны ўрок рэдка дзе можна знайсці. Усе дзяўчаты цешыліся з маёй удачы. Адно толькі мне не падабалася: у канцы пісьма гэты дзядзька назначае мне спатканне а 4-й гадзіне дня каля кефірнай будкі ў Цялятніку, адтуль пойдзем да генерала, а «пасля пойдзем у цырк». Зрабілася неяк непрыемна. На якое ліха мне гэты цырк здаўся? Ну, але хай сабе! У цырк можна і не пайсці, а да генерала — трэба.
Як толькі кончыліся заняткі, я ўжо адразу пабегла дамоў, не чакаючы, пакуль пройдзе абед, і з парога закрычала:
— Ёсць, ёсць ужо ўрок! Ды які яшчэ! — і паказала п. Рэўкоўскай ліст.
Яна прабегла яго вачыма.
— Мразоўскі?! — здзівілася. — А ты скуль ведаеш гэтага Мразоўскага? — ужо неяк грозна спытала.
Я расказала, як у скверы адбылася наша гутарка. 3 нейкай трывогай выслухала мяне.
— Маня, Маня! Ідзі сюды хутчэй! — паклікала дачку. I тут жа неяк узбуджана пачалі абедзве нешта гаварыць па-французску. Абедзве знерваваліся. Я нічагусенькі не разумела, што яны гавораць, але ведала, што аба мне і аб гэтым лісце. Ці я што дрэннага зрабіла, ці што? Я прыціхла, зашылася ў куток, разгарнула свае кнігі, але нічога ў іх не бачыла, не разумела. Што здарылася? Чаму яны так занепакоіліся? А запытацца не пасмела. Прыйшоў Ясек Фрыцынскі, нарачоны Мані. Я чула, як у сваім пакоі Маня прыцішаным голасам гаварыла яму аб пісьме Мразоўскага. Уся гутарка іх да мяне не дайшла. Блізіцца ўжо 4-я гадзіна. Я ціхенька ўстаю, іду ў калідор і знімаю сваё пальцішка.
— Куды гэта ты? — высунуўшыся з пакоя, пытае п. Рэўкоўская.
— Трэба ж схадзіць да гэтага генерала, я ж не магу ўпусціць такі выгадны ўрок.
— Нікуды ты не пойдзеш. Ясек! Ужо пара, — паклікала праз дзверы Ясека.
Выйшаў Ясек і, хаваючы ў бакавую кішэню ліст ад Мразоўскага, насміхаецца нада мной:
— Ай да Паўлінка! Ай да дзяўчынка!
Я расплакалася. Як толькі выйшаў Ясек, падышла да мяне п. Рэўкоўская, абняла, пацалавала ў галаву.
— Супакойся, дзетка. Тваё шчасце, што мы ведаем гэтага Мразоўскага. Інакш ты б дамоў ужо не вярнулася, ні нас, ні бацькоў сваіх не пабачыла б больш.
I расказала мне, хто такі гэты Мразоўскі. А ведаюць аб ім таму, што ён жыве на кватэры ў маткі Ясека106. Мразоўскі працуе ў паліцыі і разам з тым займаецца гандлем «жывым таварам». Ужо не адну такую дурную наіўную дзяўчыну ён справадзіў у турэцкія гарэмы. Прыцягнуць яго да адказнасці за такія ганебныя справы — трудна, бо ўся паліцыя падкуплена такімі гандлярамі.
— Ніякага генерала не існуе. Гэта ён сам даў аб’яву ў газету, каб цябе заманіць у сваю сетку, як павук неасцярожную муху. Цябе ў гэты ж дзень вывезлі б з Вільні, і ніхто б нідзе цябе не знайшоў.
Выслухала я гэта, і мае вочы адразу высахлі ад страху. Спужалася, бадай, горш, як прэлата. Аж кроў застыла, як уявіла сабе, у якой небяспецы я была.
На спатканне з Мразоўскім пайшоў заместа мяне Ясек. Якая там у іх была гутарка — не ведаю, але больш я нідзе Мразоўскага не сустракала, і гутаркі аб ім ніколі ўжо не было.
Неўзабаве пасля гэтага здарэння спаткалася на вуліцы з прэлатам Савіцкім. Ён спыніўся.
— Чаму не прыходзіш?
Я патупіла вочы і маўчала.
— Прыходзь у нядзелю.
— Ёсць, можа, якія ўрокі? — пытаю з надзеяй.
— Нешта лепшае ёсць, як урокі, — адказаў і шпарка адышоў.
Аслупянелая са здзіўлення і радасці, я доўга стаяла, вытарашчыўшы вочы. Што ж можа быць лепшае, чымся ўрокі? Чаму адразу не сказаў?
У гэты ж дзень я села за пераклад на беларускую мову верша дагэтуль не вядомага мне польскага аўтара, схаванага пад літарамі «Ge-а»107 і перапісала яго ў свой альбом любімых вершаў.
Прэч ты, бяссілле! Хачу я! Я — сіла!
Я моладасць, моц, я поўна агня!
Казку праменную, дзіўную сніла:
Была ля вяршыны жыцця!..
Верх то палае, то скрыецца ў мглу...
Дайсці туды мушу! Хачу!
Прэч ты, бяссілле! 3 гары маё вока
Ахопіць свет цэлы, пазнаю законы быцця, I знікнуць сумненні, трывога і мука На яснай вяршыні жыцця.
Сонца мглу згоніць, асушьшь слязу...
Дайсці туды мушу! Хачу!
Прэч ты, бяссілле, што рве з душы квецце!
Краса ўся у росквіце, шчасце — ў трудзе.
Усё, што захочаш, магчыма на свеце, Бо воля да мэты вядзе.
Я з цемрай, нядоляй бой жорсткі вяду — Я моладасць, сіла, бо я так хачу!
Ge-a108.
Ледзь дачакалася нядзелі і пабегла да Савіцкага. Ён пажурыў мяне, што я, не выслухаўшы яго да канца, уцякла тады, і вытлумачыў мне наступнае. Грошы, якія прапанаваў мне на аплату кватэры і сталавання, паходзяць не з яго ўласнай кішэні і не з’яўляюцца падачкай, як жабрачцы. Справа ў тым, што пасля смерці біскупа Цывінскага засталіся два вялікія дамы. Згодна з завяшчаннем біскупа, даходы з гэтых дамоў прызначаліся на ўтрыманне бяднейшых вучняў з фаміліі Цывінскіх. Аднак
з роду Цывінскіх знайшоўся толькі адзін, і той лодыр, які не хоча вучыцца. Тады рашылі на даходы з гэтых дамоў адкрыць інтэрнат для бяднейшых вучняў, ужо не зважаючы на тое, з якога роду яны паходзяць. Апекавацца дамамі і інтэрнатам даручана яму.
— Каб ты была хлопцам, дык я адразу памясціў бы цябе ў гэты інтэрнат, але дзяўчат у нас няма109, а таму на тваё ўтрыманне буду выдаваць штомесячна з фондаў Цывінскага. Ну, што? Цяпер згода?
Я падзякавала яму і сказала, што калі ў бліжэйшы час не знайду ўрокаў, то прыйду і скажу.
Параіўшыся на сямейнай нарадзе з Рэўкоўскімі, рашылі прыняць гэту прапанову, пакуль не знойдзецца іншы спосаб дабыць сабе сродкі на жыццё. Дні праз два Марыля Давякоўская, з якой я сядзела за аднэй партай у гімназіі, запрапанавала мне перайсці да іх з аплатай 20 руб. у месяц за поўнае ўтрыманне1'°.
Забягаючы наперад, хачу ўжо дакончыць свае ўспаміны аб тым, як пагасла наша дружба з Дуняй Мірман, і чаму мы сталі больш чымся чужымі.
Гады праз два пасля гэтага лета, прыехаўшы дамоў на канікулы, я ў той жа дзень, як і заўсёды, сабралася пабегчы да Дуні.
— Цікава, як табе яе муж спадабаецца, — кажа мама.
— Што-о-о? Яна замуж выйшла? — аж аслупянела я з дзіва.
— А хіба яна табе не пісала аб гэтым? А як жа? У іх дом з восені прыбыў адзін студэнт рыхтаваць яе братоў у гімназію і ёй даваў урокі. I, відаць, добрыя ўрокі, бо к вясне і пажаніліся. Перад тым усе яны — і хлопцы, і Дуня з жаніхом — перайшлі ў праваслаўе і шлюб бралі ў царкве. Нашы хлопцы бегалі глядзець, як іх іконай non благаславіў і кругом аналоя пад каронамі вадзіў.
Нешта абарвалася ў маёй душы. 3 болем і енкам лопнула струна, якая дагэтуль так прыгожа гучала песняй дружбы, харошай, крэпкай дружбы, заснаванай на агульных поглядах, імкненнях, на ўзаемнай пашане. Чаму ж яна ні слоўца мне аб гэтым не напісала? Мабыць, сорамна было прызнацца, што-ткі
палезла «з аднаго г-на ў другое». Дык вось які яна «прынцыповы» чалавек! Можа, і ўсе іншыя яе погляды такія ж хісткія? Як жа ёй верыць цяпер?
Я паволі распранулася і заместа пабегчы да падружкі пайшла ў закутак і з галавой зарылася ў падушкі, каб нікога не бачыць і не чуць.
Толькі праз два дні пасля майго прыезду прыйшла да нас Дуня са сваім мужам. Пазнаёміліся. Аднак гутарка не клеілася. Нейкая сцяна ўзрасла паміж намі, і шчырае слова не магло прабіцца праз яе. Дуня выразна прымушала сябе на свабодны тон, памыкалася жартаваць, але шчырасці ў гэтым тоне не было. А я ўсімі сіламі старалася стрымаць няпрошаныя слёзы ў вачах, а камок у горле не дазваляў гаварыць. Я не ўмела хітрыць і скрываць свае пачуцці пад пустой балтаўнёй. Пасля гэтага мы рэдка бачыліся і то выпадкова. Аднаго разу, сустрэўшыся самнасам на вуліцы, яна спытала:
— Ты можаш мяне зразумець? Можаш дараваць мне?
— Што? Тое, што ты замуж выйшла, што цяпер у цябе ёсць бліжэйшы друг, чымся я? Гэта я разумею і за гэта не маю да цябе жалю. Гэта і са мной можа здарыцца. А ўсё іншае — я не магу зразумець, і не будзем аб гэтым гаварыць. He адменіш таго, што ўжо зроблена.
Наступнае спатканне з ёй было праз 4 гады ў Вільні, дзе яна жыла са сваім мужам-адвакатам. Дэманструючы перада мной «незвычайны розум» сваёй трохгадовай дачкі, Дуня задае ёй пытанне:
— Вяруся, ты жыдовачка?
— He, мамацка, я хлысціянацка, — з пакрыўджанай мінкай адказвае дзіцё.
— Дуня, нашто гэта? — пытаю з дакорам. — Калі вы дзеля свайго практыцызму, дзеля кар’еры фармальна перайшлі ў праваслаўе, дык нашто ж дзіця вучыць адракацца ад сваёй нацыі? Як падрасце, паразумнее, тады ты зможаш ёй вытлумачыць жыццёвую сітуацыю, а цяпер... Трудна мне цябе зразумець.
Урэшце ў яе выветрыліся ўсе рэвалюцыйныя настроі, яна стала тыповай буржуазнай дамай, пачала верыць ва ўсякія
забабоны, захаплялася рэлігійнай літаратурай «святых айцоў царквы» і выконвала ўсе абрады рэлігійныя.
Вось так скатваліся ў балота часовыя спадарожнікі рэвалюцыянераў'".
III. Бліжэй да сваёй мэты112
Давякоўскія мелі ўласны дом непадалёк ад Рэўкоўскіх, на тым жа Юнкерскім завулку, № 5, у радзе банкаўскіх дамоў. У доме было 6 пакояў, кухня і кватэра для дворніка. Верхні пакой «на сальцы» мы займалі з Марыляй. Бацька яе служыў касірам у банку. Сям’я іх складалася з 5 асоб. Абслужвалі іх кухарка, пакаёўка і дворнік. Гэта была тыповая дробнабуржуазная сям’я з мяшчанскім укладам жыцця. Марыля, даволі пустая дзяўчына, дрэнна вучылася і не раз заставалася на другі год у адным і тым жа класе. Усе яе жыццёвыя інтарэсы былі накіраваны на туалеты, модныя прычоскі, на флірт з хлопцамі. Яна гадзінамі выседжвала перад люстэркам, наводзячы красу пры дапамозе спаленай запалкі, розных крэмаў, падкладак, шчыпцоў і т. п. Ідэалам яе жыцця было выйсці замуж за якогась графа ці князя і жыць у раскошы.
КНІГІ ОНЛАЙН
