Сцежкамі жыцця. Паўліна Мядзёлка
Выдавец: Лімарыус
Памер: 612с.
Мінск 2018
— Апусці руку, — шэпча Тамаш, — сядзі спакойна.
Праз гадзіну зноў іду да Мілоша.
— Пане паручніку, калі вы не дазволіце, то я і так пайду, бо не магу больш трываць.
— He магу дазволіць, а жаўнер вас не выпусціць.
— Але ж зразумейце, — кажу, — што калі чалавек знерваваны, то не адказвае за змены, якія заходзяць у яго арганізме, рэзультатам чаго з’яўляюцца гвалтоўныя фізіялагічныя патрэбы. Я мушу пайсці.
(Дарэчы, зусім не адчувала гэтай патрэбы.)
— А я апошні раз вам кажу, што не пойдзеце!
Прапала ўсё... Яшчэ адна гадзіна страшэннай мукі. А гадзіне 11-й грук калёс, галасы за дзвярыма, адзін якісь пісклявы голас. Пэўна, якаясь дзяўчына для вобыску. Уваччу сцямнела, у галаве невыносны шум, звон... Каб толькі не абамлець...
— Супакойся, Журавінка, чуеш? Супакойся!269.
Збіраю ўсе сілы, каб не заўважылі непакою. У апошні момант бліснула думка: не дамся абшукваць сябе!.. Так, нізашто не дамся. Хай заб’юць... Усё роўна... Хіба з жыццём разам возьмуць. Толькі з майго трупа дабудуць. Жыццём заплачу за сваю памылку...
Уваходзіць Красуцкі. А дзе ж баба? Няма! А пісклявыя галасы — гэта польскіх скаўтаў, дзяцей, якіх прывезлі для вобыску.
— Chodz-no, ptaszka, chodz-no pan tu. Tos ty taki ptaszek?270 — вядзе Красуцкі Тамаша ў кабінет.
Зробленая пастанова і пачутая знявага вярнулі мне сілы і энергію. Праз зачыненыя дзверы з кабінета даносіцца крык Красуцкага:
— Тут знаходзіцца штаб паўстанчай арганізацыі!
Пачалося існае пекла... Там крык, зняважлівая лаянка271, а па ўсёй кватэры — вобыск. Ляцяць зрываныя са сцен школьныя карціны, б’юцца вобземлю, вытрасаюцца сеннікі і падушкі, бялізна, швыраюцца на зямлю кніжкі. Адзін штыком абстуквае сцены, другі абцасамі лупіць па паркету, і ўсё з лаянкай «псы беларускія», «свінні беларускія»...
Мілош дакладвае Красуцкаму аб маёй «патрэбе».
— Ёсць тут дзе адкрыты пляц? — пытае Красуцкі.
— Ёсць, — адказваюць жандары, — Траецкая гара.
— Вывесці яе туды!
— Нашто ж туды, калі ў маёй кватэры ёсць патрэбныя выгоды? — кажу Красуцкаму.
— Марш на пляц!
Адзін салдат і падафіцэр выводзяць мяне на Троіцкі пляц.
— Дык хоць адвярніцеся ж вы, — кажу праважатым. Выкінуць паперы нельга — падбяруць. А калі падышла да іх, падафіцэр загадвае салдату:
— Ідзі, пан, паглядзі, ці няма там паперы.
— Капайцеся сабе для сваёй прыемнасці, але я паперай не снедаю і не абедаю, — кажу з насмешкай272.
Вярнуўшыся, прайшла проста ў кабінет, дзе прадаўжаўся допыт з грубай лаянкай.
— Колькі ў вас грошай ёсць? — пытае Красуцкі.
— У шуфлядзе — драбніца. Гэта нашы асабістыя грошы, — адказваю, — а ў партфельчыку 14 тысяч — грамадскія грошы. Я з’яўляюся скарбнікам секцыі дапамогі бяднейшаму насельніцтву. Там жа ёсць і дакумент, які сведчыць, колькі я з Беларускага нацыянальнага камітэта273 атрымала на выплату беспрацоўным.
— Гэта ўсе грошы, што ў вас ёсць?
— Усе, — адказвае Тамаш.
— Тум, няпраўда. Ты забыўся, што ў шафе ляжаць яшчэ, — кажу, будучы ўпэўнена, што знойдуць там, і тады горш будзе, што ўтойваем.
— Шукаць там! — крыкнуў шэф.
— А, пся маць ваша! Бальшавіцкія грошы хаваюць!274 — крыкнуў жандар, выцягваючы з шафы навюсенькія з хрустам мікалаеўскія пяцісоткі.
— Кажы, сабака, ад бальшавікоў атрымаў? — крычыць Красуцкі, прыставіўшы да грудзей Тамаша рэвальвер.
— Гэта грошы маёй жонкі, — глуха адказвае Тамаш.
— Скуль яны ў вас? — ужо да мяне звяртаецца.
— Мой пасаг. На Вялікдзень мы ездзілі да маіх бацькоў, і яны далі мне ў пасаг275.
— Колькі іх тут?
— 8 тысяч.
Пералічылі. Усяго 8 пяцісоценных білетаў.
— Шукаць яшчэ!
— Больш няма, — кажу.
— Як гэта няма? Тут толькі 4 тысячы.
«Усыпалася!» — падумала я. Заварушыла мазгамі, як выкруціцца. Справа ў тым, што гэтыя царскія грошы запраўды былі перададзены нам ад бальшавікоў на арганізацыю падпольнай работы. Каб дома іх не трымаць, а ўсяго, здаецца, было 70 тысяч, я іх запакавала і аднесла на схоў ксяндзу Абрантовічу, сказаўшы, што толькі я буду прыходзіць і браць іх часткамі або па маім даручэнні ён можа іх выдаць. Кс. Абрантовіч, рэч вядомая, здагадваўся і аб паходжанні гэтых грошай, і аб іх назначэнні, але нічога не пытаўся і згадзіўся ў сябе перахоўваць. Якраз за некалькі дзён перад гэтым нашэсцем я схадзіла да Абрантовіча і ўзяла з усёй пачкі 10 пяцісотак. Дзве з іх пайшлі ў ход, a 8 засталося276.
— Правільна, — кажу Красуцкаму, — 4 тысячы, лічачы царскімі грашыма, а на чорным рынку абменьваюць кожную пяцісотку на адну тысячу польскімі грашыма. Дык я лічу іх у цане польскіх грошай, за 8 пяцісотак — 8 тысяч марак.
Фу-у-у!.. Здаецца, паверылі!..
Пераглядаючы нашу бібліятэку, Красуцкі звярнуў увагу на камуністычную літаратуру.
— Нашто трымаеце ў сябе балыпавіцкія кніжкі? Дзеля прапаганды?
— Я журналіст, публіцыст, а таму мушу знаёміцца з літаратурай розных палітычных напрамкаў. У маёй бібліятэцы ёсць і польскія, і балыпавіцкія брашуры па адным экзэмпляры, усе яны пранумараваны, падпісаны. Я не скрываў іх.
— А ўсё ж такі вы адзін з членаў паўстанчага камітэта, — кажа Красуцкі. — Апрача вас яшчэ некалькі беларусаў уваходзяць у гэты камітэт, магу нават назваць іх прозвішчы.
— Я не цікавы, — адказвае Тамаш.
Праз увесь час гутаркі, у часе якой Красуцкі стараўся нас запужаць, злавіць на слове, ён пільна сачыў за намі, ці не вычытае
ў вачах сполаху, разгубленасці, але, апрача іроніі, нічога не мог вычытаць з нашых вачэй.
Пасля подпісу пратакола вобыску, дзе ўпаміналася сума забраных грошай, брашур, адозваў і іншага, Красуцкі, узяўшы пад казырок, абвясціў, што мы арыштаваны, і, загадаўшы жандарам падняць падлогу, выехаў. 3 намі застаўся Мілош. Вобыск не спыняўся.
— Дзе ў вас складзік? — пытае адзін смаркач-скаўт.
— Ніякага складзіка няма, — адказваю.
— Як гэта? Каб пры такой кватэры ды склада не было? Дзе ж вы трымаеце прадукты?
— А скуль іх узяць, гэтых прадуктаў? Бульба вось у гэтай скрынцы, а рэшта — на паліцы277.
— Ну, адзявайцеся, пара ўжо ісці, — азваўся Мілош. — Антэк! Зрабіце асабістую рэвізію ў гэтага пана, а ў вас, — звярнуўся да мяне, — будзе зроблена на месцы.
Цяпер трэба думаць, як выцягнуць з-за пазухі лісткі і неўзаметку знішчыць іх.
— Дазвольце, — кажу — мне са школьным сторажам пабачыцца трэба, перадаць яму ключы ад школы, даць загад на час майго арышту.
Прывялі Антона Мазуркевіча. Бедны старык! Бедны, трасецца з перапуду, як асінавы ліст...
— Ну, вось, братка Антон, я арыштавана... Напужалі там, пэўна, жонку хворую і дзяцей... Кланяйся ад мяне ўсім настаўніцам і школьніцам... Мо каліівярнуся... Прывядзітутусё ў парадак і дапільнуй кватэры... Хай настаўніцы выберуць паміж сябе загадчыцу школы начас маёй адсутнасці...
Антон маўчаў. Толькі буйныя слёзы каціліся па пасівелых вусах і барадзе. Я гаварыць больш не магла.
— Хутчэй, хутчэй! — паганялі нас.
Паверх чырвонай сукенкі накінула шэрую світку, на галаву чырвоную хустачку і пачала збірацца ў дарогу. Трэба падушку ўзяць, ручнік, хлеба...
— Пан, — шэпча Антон, — салдат сала забраў. Сцягнуў з паліцы, пад палу і пайшоў.
— Дзе мая люлька? — пытае Тамаш.
— А мой партфельчык?
— Муку таксама забралі, — зноў дакладае Антон, — а скаўт ложак выносіць...278.
Бегаючы ў пошуках патрэбных рэчаў з аднаго пакоя ў другі, мне ўдалося выцягнуць з-за пазухі інструкцыю ТПК і сунуць у кішэню світкі. Свечкі ўсе ўжо дагарэлі. Толькі адна блішчэла ў сталовай. Выкінуць лісткі ў цёмным пакоі на рассыпаныя паперы і кнігі пабаялася, каб не падгледзелі і не падабралі, тым больш што за мной па пятах хадзілі. У кухні Антон. Там цёмна. Я — туды. Выцягнула з кішэні ды ў руку Антону. Зразумеў. Сціснуў у кулак жмут паперак і ў сваю кішэню. Раптам зварухнулася штосьці ў кутку. Хтосьці там асцярожна кашлянуў. Жандар!.. Акамянела на месцы. Услед за мной прыйшлі са свечкай. Я не магу воч адарваць ад жандара ўкутку. Ну, хутчэйжадакладвай афіцэру! Маўчыць! Ціне бачыў, ці губіць нас з Антонам не хоча...279.
Ужо накіроўваючыся да дзвярэй, сунула руку ў кішэнь, і сэрца зноў замёрла: з поспеху не ўсе лісткі сунула ў руку Антону, добрая палова засталася ў маёй кішэні. Ужо дзверы адчынілі280 і выводзяць нас!
— Антон! — крыкнула, раптоўна затрымаўшыся. — Зачыніце акно ў апошнім пакоі!
— Добра, панечка! — і шлэп-шлэп, бегма кінуўся Антон. Я нырнула пад руку Мілоша і ўздагон за Антонам.
— Куды вы? Ён сам зачыніць! — крычыць Мілош.
He слухаючы яго, імкнуся за Антонам.
А ён аднэй рукой зачыняе акно, а другую працягнуў ззаду, раскрыўшы далонь, і ўмомант скамячыў апошнія лісткі, якія я сунула яму. Пакуль запалілі загашаную ўжо было свечку, я ўжо спакойным крокам спаткала жандараў у сталовай281.
— He павышайце голасу, пане паручніку. Вам не будзе балець галава, калі апошнія дабыткі ў мяне парасцягваюць. Я сама мушу дагледзець, каб усё пазачынялі.
Выйшлі ўжо на вуліцу. А што, калі здагадаюцца і Антона абшукаюць? Загубіла бязвіннага чалавека, бацьку дзяцей... Кроў застыла ад гэтай думкі.
— Усе тут? Нікога там не засталося? Варта знята? — пытае Мілош жандараў.
— Усе. Там нікога ўжо няма, — чуецца адказ.
— Наперад марш!282.
Камень зваліўся з сэрца.
— Тум, у мяне ўжо нічога няма, — ціхенька шапчу.
Ён моўчкі паціснуў маю руку283.
Астрог мінулі. Дык куды ж нас вядуць? Ага, Серпухаўская, 5, 6-ы пастарунак дэфензівы IV арміі. Затрымаліся хвіліну ў пярэднім пакойчыку. Двое дзвярэй — насупраць і направа — расчынены, відаць там бруд, безлад, на падлозе параскладаліся да сну жандары і скаўты, адны ўжо спяць, іншыя толькі мосцяцца да сну. Соп, храп, смурод, брудныя гутаркі, густа перамешаныя з яшчэ бруднейшай лаянкай284.
На кліч Мілоша выскачылі некалькі заспаных, расхлястаных маладых жандараў.
— Паклічце Каську, — загадвае Мілош.
Кліч сабе, дурню, хоць дзясятак Касек, — думаю, — я ўжо толькі смяюся з вас.
— Каську мы паслалі на рэвізію, пане паручніку, — мэльдуе самаварам адзін з іх.
— Ну, дык збегай па Марысю, каб зараз жа сюды прыйшла.
— Яна ўчора выехала ў Вільню.
— Вось табе і раз... — заклапаціўся пан паручнік. — Няўжо няма ніводнай нашай кабеціны?
— Пане паручніку, — падскочыў адзін смаркач, — я з ахвотай замяню Каську і Марыську, — і лыпнуў агідлівымі вачыма ў мой бок.
Паручнік сярдзіта глянуў на яго285.
КНІГІ ОНЛАЙН
