КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Над нашым каханнейкам людзі не сільныя, леты не ўластныя 1 — Хай жа мінаюцца. * * * Хто сказаў: «I я з народам», Хто з ім поплеч стаў, як з братам, Хто пайшоў з ім роўным ходам К роўным зыскам, к роўным стратам,— 3 тым і я. Няхай жа ліча, Будзе трэба — хай пакліча. 1 He ўладныя. Хто ж сказаў, а потым здрадзіў, Хто пайшоў, а потым кінуў, Хто ў душы сумленне згладзіў У кім апошні сорам згінуў,— Хай дрыжыць. У дзень прысуду, У страшны дзень, я сведчыць буду! ІДУЦЬ ГАДЫ Ідуць сабе гады, ідуць, Бы карагод, бясконца, Што ў небе зорачкі вядуць Ля месяца, ля сонца. Ідуць сабе гады, ідуць — I чалавек за імі. Куды цябе яны вядуць I сцежкамі якімі? «Няведама мне, скуль усё і што я; Няведама мне сама сцежка мая, Няведама мне, і куды я іду. Пытання не маю, ці што там знайду, He ведаю жыцце, ці шчасце, ці не,— Пачалася гэта, браток, не на мне». Ідуць гады, ідуць гады, I з імі ўсё на свеце. Сягоння ты, а йшлі дзяды, А заўтра пойдуць дзеці. Ідуць гады, і ты ідзеш Уздагонь за імі, з імі. Нашто, скажы мне, ты жывеш I з думкамі якімі? «3 аднэю я думкай у свеце жыву, Настаўнікам ўзяўшы і лес і траву, Крыніцы, і кветкі, і цемру, і свет, I месяц, і зоры, і сонца прывет. Прысуджаны шлях свой рабі дарагім, Красуйся на радасць сабе і другім». 1 Згладзіў— знішчыў (паланізм). 3 А. Гарун 65 НАВУКА Казаў настаўнік мне (ён блізкі быў Прароку, Які жывым узняўся ўвыш, ў блакіт нябескіх сфер): «Мой сын, з пачатку мы падуладны пану-Року — У гэта вер. Які бы крыж табе ні выпаў ў жыцці гэтым: Галеці век чы быць царом і царскі мець пасад, У балоце броснеці чы йсці к нязнаным мэтам,— Яго загад. I вось калі табе трываць не хопіць змогі, I цяжкім здасца крыж табе і доля вельмі злой, He трэба, сын, шукаць лягчэйшае дарогі,— Ідзі старой. I мусіць час настаць: убачыш свет праменны,— Ідзець ўладар адвечны твой, яго спаткай здалёк, Уздзеўшы бітвы меч на свой паяс раменны. I скажа Рок: «Ідзі хутчэй, слуга! Спавіты свет маркотай, У ім крыўды легіён забраў зямлі апошню чвэрць, Нясі ж свой праўдзе меч.— Мой сын! ідзі з ахвотай На чэсць і смерць». АДБІТАК Дзіўлюся я на ззянне ясных зораў,— I сумна-сумна так, што я не разам з імі, Што жыць не лёс мне ў вышыне нагорнай I сцежкамі хадзіць па небе залатымі. Сярод нязнаных мне, не бачаных прастораў Раўнінай той, што звецца Бесканечнасць, Я лётаў думкаю б і воляй непакорнай I, можа б, там пазнаў цябе, Адвечнасць. Дзіўлюся я на зораў ясных ззянне, На сцежкі іх, ўсё тыя ж, як прад векам, I сумна гэтак мне, і родзіць сум пытанне: Нашто пачаўся я ад Бога — чалавекам? * * * Як ліст вярбінкі маладой, Што вецер злосны адарваў I кінуў ў рэчку і з вадой У даль няведаму пагнаў,— Плыву сабе. Рака мая — жыццё, Па ёй плывуць і кветкі і смяццё. Я раз спытаўся у вады: — Скажы, адкуль ты прыцякла? Яна сказала: — 3-пад грады Каменных гораў уцякла. — Куды ж бяжыш? — Цяпер бягу над спад У мора сіняе.— А вернешся назад? — Над мной закон —■ колазварот. Плыву я з мора ў акіян I стуль збіраюсь ў паварот, Калі узнімецца туман I ўзляжа ноч. Лячу хутчэй тагды, Цячы ракой з-пад горнае грады. Як ліст вярбінкі маладой, Што вецер злосны адарваў, I я плыву сваёй ракой, Жыццём якую хтось назваў. Нясець яна і кветкі і смяццё... А ты ж скажы, ці вернешся, жыццё? НЯЗНАНЫ ГОСЦЬ Дзіцятка малое у жыцце прыйшло. Спытаўся яго я: — А дзе ж ты было? Скажы мне, пісклятка, ў якіх гарадох? Скажы мне, дзіцятка, ў далёкіх краёх? Скажы, анялятка, ці доўга блукаў? Скажы мне, ягнятка, каго ты спаткаў? Скажы мне, малое, ці быў ты ў раю? Скажы, залатое, ці долю сваю У Эдэме ўбачыў, спаткаў, палюбіў Ці што, неабачны, благога зрабіў? Напрыкрыўся ў небе? Ці сум сустрачаў Па іншаму жыцці, што гэтта пачаў? Скажы мне, малое! Хачу я пазнаць, А дай, залатое, цікавасць спагнаць. I ціхай задумы заслона зыйшла 3 спакойнага твару, і хмарка найшла, 3 блакітненькіх вочак, што з неба прынёс, Скаціліся слёзкі — дзве перлінкі слёз. Аб чым яно плача? аб райскіх садох? Аб кветках праменных? анельскіх спявох? Аб чыстасці, яснасці, святасці душ? Тварца маястатнасці? Дзеткі, чаму ж? Аб чым ты заплакала? Мне у адказ Скаціліся новых дзве перлінкі ўраз. МАТЧЫН ДАР Як радзіла маці мяне ў цёмну ночку, Дык дала скрыпіцу: «На, іграй, сыночку! Грай сабе на шчасце, грай на добру долю, Грай на век даўгуткі, грай на вольну волю». Помню, дзіцянёткам з тугой я не знаўся, Жыў, як тая птушка, граў і забаўляўся; Дзень мне быў спакойны, ўночы сон бязгрэшны, А цяпер застаўся я навек няўцешны. Ой, чаму ж, матуля, жыцце-скрыпку дала, Як іх шанаваці дый не навучала? Гэта ж падзівіся — я адкрыцца мушу, Што сапсуў скрыпіцу, што згубіў я душу. Здаўна, сівакрыла, шчасця я не маю, Долі я не бачу, радасці не знаю. Граю, праўда! граю... А на сэрцы важка, А у сэрцы больна, аж трываці цяжка. Тыя не прыходзяць песні-весялушкі, Як пяе зямліца, як шчабечуць птушкі. Жаль з нудой заплачуць, глуха як зайграю... Маю я скрыпіцу, а душы — не маю! ЗМОРА м. в. Сэрца, спаць хачу я, спаць! Заўтра рана ўстаць мне, ўстаць. Вочы слепіць сон мне, сон, У вуха шэпча ён мне, ён: — He журыся, палажыся, адпачні, Мардаванне, сумаванне адгані. — Заўтра зрана, свет не свет, Выйдзеш з хаты з гэтай, з гэтт, Стаць на працу мусіш, стаць, Здаць прыгоны мусіш, здадь. He мардуйся, не крапуйся, адпачні, Думаванне, сумаванне адгані! Рыбка, спаць хачу я, спаць! ЛІТАННЕ АДЗІНОЦЕ Зноў я прыходжу у часе змяркання. Складаю Літанне, нясу Табе данне Ад сэрца свайго, Адзінота; Можа, раней, як яшчэ не радзіўся, Табе быў адданы, Табе прысудзіўся, Крулева мая, Адзінота; Можа быць, маці, калі спавівала I ночы не спала, над люлькай спявала, Аддала Табе, Адзінота; Меў я ад родных пяшчоты — упады \ Мне мамка-галубка і ўсе былі рады, А Ты — над усіх, Адзінота; Ты надавала мне брэдняў ў садочку Ля хаткі радзімай, ў вішнёвым куточку, Дзіцяці яшчэ, Адзінота; Ласка Твая, што ўсяго навучыўся, У жыццё, і ў людзей, і ў Цябе улюбіўся, 1 Жаданне дагадзіць (паводле Слоўніка беларускай мовы I. Насовіча). I воля Твая, Адзінота; Смерцю сваёю — ці наглаю 1 згіну, Ніколі Цябе я ужо не пакіну,— He здолеці мне, Адзінота. Часам Табе пасылаю праклёны, Зубоў скрыгітанне, уразаў 2 мільёны Уладанню Твайму, Адзінота; I дух непакоры, руіны, паўстанні Над ўсе пераможны, кідае ў расстанне, Абы ад Цябе, Адзінота; Потым прыходжу пануры, пахілы, Хачу падзівіцца на вобраз Твой мілы, Пякнейшы за ўсё, Адзінота! Ты ж, як матуля, прытуліш і прымеш, Ашушкаеш ласкай і тугу сунімеш, I зноў я з Табой, Адзінота! Гэтак, нявольны ніколі сабою, Прыходжу сягоння па спрэчцы з Табою У пакоры. Прымі, Адзінота! НАЧЛЕГ Спіць душа, і розум спіць, Смачна, без трывогі, Піць і есці, есць і піць — Клопат ўвесь нямногі. Лёгка так. He маеш дум... У прочках гдзесь маркота... Боль прайшоў, уняўся сум,— Спаць адно ахвота. Спіць душа... і розум спіць! Часам нехта ўзбудзіць, Нібы ўстыдзіць, нібы кпіць, Нібы крышку судзіць: «Сорам, брат...» А далей слоў Я праз сон не чую. Знікне голас, ціха зноў... У ясны дзень — начую. 1 Наглаю — раптоўнаю (паланізм). 2 Уразаў — крыўдаў (паланізм). Скажы, братухна, калі паранне? Калі світаці пачнець у нас? Прамчыцца ночка, і сонца ўстане, I дасць вяселле, і дасць пакрас? Скажы, братухна, калі прачнуся Ад тэй навалы, ад тэй жуды I з ветрам буйным гуляць пушчуся На свет, на людзі ці хоць куды? А можа, браце, і сонца ўстала? I льець праменні на лес, стэпы? Ды так глыбока душа запала, Што я нявістны што я сляпы? ноч У гэту ноч мне няўмоч — Няма сілы чакаць і маліцца... Каб я ўмеў, каб я смеў Узляцець, паляцець ці разбіцца! Як сакол, як арол, Я падняўся б высока страшэнне, Я б узяў, я б украў I сабе і усім адпушчэнне. Калі ж не, калі б мне Адпушчэння на небе не далі, Я б маліў, я б прасіў, Каб і крыллі мае паламалі. I тады, наўсягды Папрашчаўшыся б з небам, зямлёю, 3 гарыні, з вышыні Паляцеў бы за смерцю сваёю. 1 Нявістны — чалавек, які не бачыць (гл. Слоўнік беларускай мовы I. Насовіча). Але ж не, то не мне От такая вялікая доля: Узляцець-паляцець Ці упасці разбітым на поле. He пры нас святы час Вызвалення людскога настане, Мо праз век чалавек Да вялікага жыцця устане. Без бяды, без жуды Будзе жыць-панаваць, весяліцца; А для нас — цяжкі час — I чакаць, і цярпець, і маліцца... * * * 3. Б — ку Хрыстос нарадзіўся! Хрыстос нарадзіўся! Спяваюць у небе анелі: Збавіцель для свету на свеце з’явіўся, Збавіцель, якога не мелі! «Хрыстос нарадзіўся!» Каб гэтая праўда З’ісцілася, браце, сягоння... Каб ўстала на свеце вялікая Праўда, Што крыўду у цемры прагоне. «Хрыстос нарадзіўся!» Ці ж мала мы чулі Такую з нябёс абяцанку? А вочы свае ледзь ад сну разамкнулі,— Няма і не відна паранку! «Хрыстос нарадзіўся!» А дзе ж яго знакі? Цяпер я Тамаш і не веру. Здаецца мне свет, як і быў, адзінакі, А ў ім лютаванне над меру. «Хрыстос нарадзіўся!» He, хіба што будзе Яго нараджэнне. Мы знаем, Яго дачакаюцца іншыя людзі,— He мы дачакаем. МАЛІТВА Я бачыў: Сын Яго стаяў На пушчы і маліўся I словы ў гневе прамаўляў, А твар слязьмі абліўся. — Ах, дай мне, Ойча, моцных слоў! Маланак слоў палючых, Бо кроў мая сачыцца зноў Із ранаў тых балючых... Дзівіся, Пане, слабы я, Саўсім не маю сілы; Гарыць, баліць душа мая,— О, дай жа моцы, Мілы! Паглянь: паўсюдах з краю ў край Рабунак, глуз пануюць, I льецца смех тых чорных зграй, I ўсё з зямлёй раўнуюць. Зірні: дзе пекнасць тая, што Надаў нам, Міласцівы? Тваіх правоў трымае хто, Братэрства, згоды хцівы? Схініся к нам Ты і абач: 3 гадзінай горш жывецца, Цяжэе боль, мацнее плач, Галоў ўсё болі гнецца. Паслухай ноччу, ўдзень, Святы, Скажы маўчаці звонам,— I колькі жальб пачуеш Ты! Зямля азвецца стогнам... Узглянь: навокал чорны свет, Прыцьмена праўды слонца, Надзеі ў людзях болей нет,— Пашлі ж ім Абаронца! Ах, дай мне, Божа, гэткіх слоў, Зямля б ад іх траслася! Баляць бо раны мае зноў, I кроў з іх палілася... Пашлю тады маланкі ў люд, У бясшчасны той брадзіці, Блішчэць, яскравець там і тут, Праўдзівы гнеў будзіці. Мільёны кіну перуноў У тых, каго я знаю, У тых, маю што сочуць кроў, У тую чорну зграю. Тагды ізноў, як колькі раз На свеце ўжо бывала, Настане Твой вялікі час, Твая засвеціць хвала.