Сэрцам пачуты звон
Алесь Гарун
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 359с.
Мінск 1991
Над нашым каханнейкам людзі не сільныя, леты
не ўластныя 1 —
Хай жа мінаюцца.
* * *
Хто сказаў: «I я з народам»,
Хто з ім поплеч стаў, як з братам, Хто пайшоў з ім роўным ходам К роўным зыскам, к роўным стратам,— 3 тым і я. Няхай жа ліча, Будзе трэба — хай пакліча.
1 He ўладныя.
Хто ж сказаў, а потым здрадзіў, Хто пайшоў, а потым кінуў, Хто ў душы сумленне згладзіў У кім апошні сорам згінуў,— Хай дрыжыць. У дзень прысуду, У страшны дзень, я сведчыць буду!
ІДУЦЬ ГАДЫ
Ідуць сабе гады, ідуць, Бы карагод, бясконца, Што ў небе зорачкі вядуць Ля месяца, ля сонца.
Ідуць сабе гады, ідуць — I чалавек за імі.
Куды цябе яны вядуць I сцежкамі якімі?
«Няведама мне, скуль усё і што я; Няведама мне сама сцежка мая, Няведама мне, і куды я іду.
Пытання не маю, ці што там знайду, He ведаю жыцце, ці шчасце, ці не,— Пачалася гэта, браток, не на мне».
Ідуць гады, ідуць гады, I з імі ўсё на свеце. Сягоння ты, а йшлі дзяды, А заўтра пойдуць дзеці. Ідуць гады, і ты ідзеш Уздагонь за імі, з імі.
Нашто, скажы мне, ты жывеш I з думкамі якімі?
«3 аднэю я думкай у свеце жыву, Настаўнікам ўзяўшы і лес і траву, Крыніцы, і кветкі, і цемру, і свет, I месяц, і зоры, і сонца прывет. Прысуджаны шлях свой рабі дарагім, Красуйся на радасць сабе і другім».
1 Згладзіў— знішчыў (паланізм).
3 А. Гарун
65
НАВУКА
Казаў настаўнік мне (ён блізкі быў Прароку, Які жывым узняўся ўвыш, ў блакіт нябескіх сфер): «Мой сын, з пачатку мы падуладны пану-Року — У гэта вер.
Які бы крыж табе ні выпаў ў жыцці гэтым: Галеці век чы быць царом і царскі мець пасад, У балоце броснеці чы йсці к нязнаным мэтам,— Яго загад.
I вось калі табе трываць не хопіць змогі,
I цяжкім здасца крыж табе і доля вельмі злой, He трэба, сын, шукаць лягчэйшае дарогі,— Ідзі старой.
I мусіць час настаць: убачыш свет праменны,— Ідзець ўладар адвечны твой, яго спаткай здалёк, Уздзеўшы бітвы меч на свой паяс раменны.
I скажа Рок:
«Ідзі хутчэй, слуга! Спавіты свет маркотай,
У ім крыўды легіён забраў зямлі апошню чвэрць, Нясі ж свой праўдзе меч.— Мой сын! ідзі з ахвотай На чэсць і смерць».
АДБІТАК
Дзіўлюся я на ззянне ясных зораў,— I сумна-сумна так, што я не разам з імі, Што жыць не лёс мне ў вышыне нагорнай I сцежкамі хадзіць па небе залатымі.
Сярод нязнаных мне, не бачаных прастораў Раўнінай той, што звецца Бесканечнасць, Я лётаў думкаю б і воляй непакорнай I, можа б, там пазнаў цябе, Адвечнасць.
Дзіўлюся я на зораў ясных ззянне,
На сцежкі іх, ўсё тыя ж, як прад векам, I сумна гэтак мне, і родзіць сум пытанне: Нашто пачаўся я ад Бога — чалавекам?
* * *
Як ліст вярбінкі маладой, Што вецер злосны адарваў I кінуў ў рэчку і з вадой У даль няведаму пагнаў,— Плыву сабе. Рака мая — жыццё, Па ёй плывуць і кветкі і смяццё. Я раз спытаўся у вады: — Скажы, адкуль ты прыцякла? Яна сказала: — 3-пад грады Каменных гораў уцякла.
— Куды ж бяжыш? — Цяпер бягу над спад У мора сіняе.— А вернешся назад?
— Над мной закон —■ колазварот. Плыву я з мора ў акіян I стуль збіраюсь ў паварот, Калі узнімецца туман
I ўзляжа ноч. Лячу хутчэй тагды, Цячы ракой з-пад горнае грады.
Як ліст вярбінкі маладой, Што вецер злосны адарваў, I я плыву сваёй ракой, Жыццём якую хтось назваў. Нясець яна і кветкі і смяццё... А ты ж скажы, ці вернешся, жыццё?
НЯЗНАНЫ ГОСЦЬ
Дзіцятка малое у жыцце прыйшло. Спытаўся яго я: — А дзе ж ты было? Скажы мне, пісклятка, ў якіх гарадох? Скажы мне, дзіцятка, ў далёкіх краёх? Скажы, анялятка, ці доўга блукаў? Скажы мне, ягнятка, каго ты спаткаў? Скажы мне, малое, ці быў ты ў раю? Скажы, залатое, ці долю сваю
У Эдэме ўбачыў, спаткаў, палюбіў Ці што, неабачны, благога зрабіў? Напрыкрыўся ў небе? Ці сум сустрачаў Па іншаму жыцці, што гэтта пачаў? Скажы мне, малое! Хачу я пазнаць, А дай, залатое, цікавасць спагнаць.
I ціхай задумы заслона зыйшла 3 спакойнага твару, і хмарка найшла, 3 блакітненькіх вочак, што з неба прынёс, Скаціліся слёзкі — дзве перлінкі слёз. Аб чым яно плача? аб райскіх садох? Аб кветках праменных? анельскіх спявох? Аб чыстасці, яснасці, святасці душ? Тварца маястатнасці? Дзеткі, чаму ж? Аб чым ты заплакала? Мне у адказ Скаціліся новых дзве перлінкі ўраз.
МАТЧЫН ДАР
Як радзіла маці мяне ў цёмну ночку, Дык дала скрыпіцу: «На, іграй, сыночку! Грай сабе на шчасце, грай на добру долю, Грай на век даўгуткі, грай на вольну волю». Помню, дзіцянёткам з тугой я не знаўся, Жыў, як тая птушка, граў і забаўляўся;
Дзень мне быў спакойны, ўночы сон бязгрэшны, А цяпер застаўся я навек няўцешны.
Ой, чаму ж, матуля, жыцце-скрыпку дала, Як іх шанаваці дый не навучала?
Гэта ж падзівіся — я адкрыцца мушу, Што сапсуў скрыпіцу, што згубіў я душу. Здаўна, сівакрыла, шчасця я не маю, Долі я не бачу, радасці не знаю.
Граю, праўда! граю... А на сэрцы важка, А у сэрцы больна, аж трываці цяжка.
Тыя не прыходзяць песні-весялушкі, Як пяе зямліца, як шчабечуць птушкі. Жаль з нудой заплачуць, глуха як зайграю... Маю я скрыпіцу, а душы — не маю!
ЗМОРА
м. в.
Сэрца, спаць хачу я, спаць! Заўтра рана ўстаць мне, ўстаць. Вочы слепіць сон мне, сон, У вуха шэпча ён мне, ён:
— He журыся, палажыся, адпачні, Мардаванне, сумаванне адгані.
— Заўтра зрана, свет не свет, Выйдзеш з хаты з гэтай, з гэтт, Стаць на працу мусіш, стаць, Здаць прыгоны мусіш, здадь.
He мардуйся, не крапуйся, адпачні, Думаванне, сумаванне адгані!
Рыбка, спаць хачу я, спаць!
ЛІТАННЕ АДЗІНОЦЕ
Зноў я прыходжу у часе змяркання.
Складаю Літанне, нясу Табе данне
Ад сэрца свайго, Адзінота;
Можа, раней, як яшчэ не радзіўся, Табе быў адданы, Табе прысудзіўся, Крулева мая, Адзінота;
Можа быць, маці, калі спавівала
I ночы не спала, над люлькай спявала, Аддала Табе, Адзінота;
Меў я ад родных пяшчоты — упады \ Мне мамка-галубка і ўсе былі рады, А Ты — над усіх, Адзінота;
Ты надавала мне брэдняў ў садочку
Ля хаткі радзімай, ў вішнёвым куточку, Дзіцяці яшчэ, Адзінота;
Ласка Твая, што ўсяго навучыўся, У жыццё, і ў людзей, і ў Цябе улюбіўся,
1 Жаданне дагадзіць (паводле Слоўніка беларускай мовы I. Насовіча).
I воля Твая, Адзінота; Смерцю сваёю — ці наглаю 1 згіну, Ніколі Цябе я ужо не пакіну,—
He здолеці мне, Адзінота. Часам Табе пасылаю праклёны, Зубоў скрыгітанне, уразаў 2 мільёны
Уладанню Твайму, Адзінота;
I дух непакоры, руіны, паўстанні Над ўсе пераможны, кідае ў расстанне, Абы ад Цябе, Адзінота;
Потым прыходжу пануры, пахілы, Хачу падзівіцца на вобраз Твой мілы, Пякнейшы за ўсё, Адзінота!
Ты ж, як матуля, прытуліш і прымеш, Ашушкаеш ласкай і тугу сунімеш,
I зноў я з Табой, Адзінота! Гэтак, нявольны ніколі сабою, Прыходжу сягоння па спрэчцы з Табою
У пакоры. Прымі, Адзінота!
НАЧЛЕГ
Спіць душа, і розум спіць,
Смачна, без трывогі, Піць і есці, есць і піць — Клопат ўвесь нямногі.
Лёгка так. He маеш дум...
У прочках гдзесь маркота...
Боль прайшоў, уняўся сум,— Спаць адно ахвота.
Спіць душа... і розум спіць! Часам нехта ўзбудзіць, Нібы ўстыдзіць, нібы кпіць, Нібы крышку судзіць:
«Сорам, брат...» А далей слоў
Я праз сон не чую.
Знікне голас, ціха зноў...
У ясны дзень — начую.
1 Наглаю — раптоўнаю (паланізм).
2 Уразаў — крыўдаў (паланізм).
Скажы, братухна, калі паранне?
Калі світаці пачнець у нас? Прамчыцца ночка, і сонца ўстане, I дасць вяселле, і дасць пакрас?
Скажы, братухна, калі прачнуся Ад тэй навалы, ад тэй жуды I з ветрам буйным гуляць пушчуся На свет, на людзі ці хоць куды?
А можа, браце, і сонца ўстала?
I льець праменні на лес, стэпы? Ды так глыбока душа запала, Што я нявістны што я сляпы?
ноч
У гэту ноч мне няўмоч — Няма сілы чакаць і маліцца...
Каб я ўмеў, каб я смеў
Узляцець, паляцець ці разбіцца!
Як сакол, як арол,
Я падняўся б высока страшэнне, Я б узяў, я б украў
I сабе і усім адпушчэнне.
Калі ж не, калі б мне
Адпушчэння на небе не далі,
Я б маліў, я б прасіў, Каб і крыллі мае паламалі.
I тады, наўсягды
Папрашчаўшыся б з небам, зямлёю, 3 гарыні, з вышыні
Паляцеў бы за смерцю сваёю.
1 Нявістны — чалавек, які не бачыць (гл. Слоўнік беларускай мовы I. Насовіча).
Але ж не, то не мне
От такая вялікая доля:
Узляцець-паляцець
Ці упасці разбітым на поле.
He пры нас святы час Вызвалення людскога настане, Мо праз век чалавек
Да вялікага жыцця устане.
Без бяды, без жуды
Будзе жыць-панаваць, весяліцца;
А для нас — цяжкі час —
I чакаць, і цярпець, і маліцца...
* * *
3. Б — ку
Хрыстос нарадзіўся! Хрыстос нарадзіўся!
Спяваюць у небе анелі:
Збавіцель для свету на свеце з’явіўся, Збавіцель, якога не мелі!
«Хрыстос нарадзіўся!» Каб гэтая праўда З’ісцілася, браце, сягоння...
Каб ўстала на свеце вялікая Праўда, Што крыўду у цемры прагоне.
«Хрыстос нарадзіўся!» Ці ж мала мы чулі Такую з нябёс абяцанку?
А вочы свае ледзь ад сну разамкнулі,— Няма і не відна паранку!
«Хрыстос нарадзіўся!» А дзе ж яго знакі? Цяпер я Тамаш і не веру.
Здаецца мне свет, як і быў, адзінакі, А ў ім лютаванне над меру.
«Хрыстос нарадзіўся!» He, хіба што будзе Яго нараджэнне. Мы знаем, Яго дачакаюцца іншыя людзі,— He мы дачакаем.
МАЛІТВА
Я бачыў: Сын Яго стаяў На пушчы і маліўся I словы ў гневе прамаўляў, А твар слязьмі абліўся. — Ах, дай мне, Ойча, моцных слоў! Маланак слоў палючых, Бо кроў мая сачыцца зноў Із ранаў тых балючых...
Дзівіся, Пане, слабы я, Саўсім не маю сілы; Гарыць, баліць душа мая,— О, дай жа моцы, Мілы!
Паглянь: паўсюдах з краю ў край Рабунак, глуз пануюць, I льецца смех тых чорных зграй, I ўсё з зямлёй раўнуюць.
Зірні: дзе пекнасць тая, што Надаў нам, Міласцівы?
Тваіх правоў трымае хто, Братэрства, згоды хцівы? Схініся к нам Ты і абач: 3 гадзінай горш жывецца, Цяжэе боль, мацнее плач, Галоў ўсё болі гнецца. Паслухай ноччу, ўдзень, Святы, Скажы маўчаці звонам,— I колькі жальб пачуеш Ты! Зямля азвецца стогнам...
Узглянь: навокал чорны свет, Прыцьмена праўды слонца, Надзеі ў людзях болей нет,— Пашлі ж ім Абаронца!
Ах, дай мне, Божа, гэткіх слоў, Зямля б ад іх траслася!
Баляць бо раны мае зноў, I кроў з іх палілася...
Пашлю тады маланкі ў люд, У бясшчасны той брадзіці, Блішчэць, яскравець там і тут, Праўдзівы гнеў будзіці.
Мільёны кіну перуноў У тых, каго я знаю,
У тых, маю што сочуць кроў, У тую чорну зграю.
Тагды ізноў, як колькі раз На свеце ўжо бывала, Настане Твой вялікі час, Твая засвеціць хвала.
КНІГІ ОНЛАЙН
