Сілаю слова
Чорная і белая магія
Аляксей Ненадавец
Выдавец: Беларусь
Памер: 350с.
Мінск 2002
340
СІЛАЮ СЛОВА. ЧОРНАЯIБЕЛАЯ МАГІЯ
барачна, не сістэматызавана). А за гэты час колькі назаўсёды страчана унікальных вуснапаэтычных твораў! Хто падлічваў, колькі замоў, павер'яў, шэптаўстрачана назаўсёды? Ніхто, бо падлічыць гэта, як бы не імкнуліся, ужо ўсё роўна немагчыма. Іх ніколі ўжо не пачуюць нашы дзеці. Вядома ж, што мы гаворым пра нейкія эпідэміі, пошасці, насланні чорных знахароў не са шкадаваннем у плане іх уздзеяння на людзей, а са шкадаваннем у сэнсе прыгажосці, непаўторнасці, самабытнасці замоўнага слова і дзеяння, бо яны ж шліфаваліся на працягу стагоддзяў і перажылі не адно пакаленне. Гэтыя шэдэўры ніхто раней не запісваў (колькі іх было тых аматараўфалькларыстаў і этнографаў, ды і ствараць свае навуковыя ці збіральніцкія працы яны пачалі толькі ў XIX стагоддзі!), яны перадаваліся ў вуснай форме і адміралі, калі іх не паспявалі перадаваць іншым, разам са сваімі носьбітамі. А такімі былі не толькі знахарываражбіты, але і звычайныя жыхары Беларусі, якія самастойна таксама спрабавалі пазбавіцца ад усяго ліхога, непажаданага, выпрасіць сабе шчасце, поспех, вязенне.
Чалавек мінулага, у сілу таго, што ён пастаянна знаходзіўся на ўлонні прыроды, кантактаваў з яе стыхіямі (жадаў ён гэтага ці не), больш чуйна адносіўся да таго, што расло на зямлі, і да самой зямлі, як карміцелькі (улакальным) і якда Сусвету (углабальным значэнні). Яму было зразумела ў вуснапаэтычнай, алегарычнай форме тое, на што мы сёння нават не звяртаем сваёй увагі. За кошт гэтага, мы назаўсёды страцілі першаснае адчуванне прыгажосці, той непаўторнасці, якая для нашыхпродкаўу многім з'яўлялася фарміруючай адказы на паўстаючыя пытанні з сямейнага жыцця, з жыцця прыроды, прыродных з'яў і г.д.
Так хочацца, каб усё гэта жыло як мага даўжэй, каб яно працягвала паланіць нашы душы, душы нашых дзяцей. Таму ніколі не саромейцеся слухаць казкі і паданні з вуснаў сваіх бабуляў і дзядуляў, паназіраць за працэсам варажбы ці вымаўлення замовы, калі толькі вам надарыцца такая магчымасць, бо зза нашай абыякавасці, пастаяннай занятасці іншымі, «глабальнымі» праблемамі усё гэта можа адмерці і яго немагчыма будзе адрадзіць. Адмаўленне ўсяго гэтага, як непатрэбнага, другаснага, нрывяло нас з вамі да таго, што мы ніколі не зможам гэтак арганічна зліцца са светам прыроды, як гэта ўдавалася зрабіць нашым далёкім, можа, і не такім ужо адукаваным, але затое добра ўзброеным практычнымі ведамі, продкам. Кожны з іх, карыстаючыся народнымі тлумачэннямі, гледзячы на акаляючы свет, прыродныя з'явы, спрабаваў растлумачыць не толькі, якімі будуць
Заключэнне
341
наступныя зіма і лета, але таксама і якім будзе лёс таго ці іншага чалавека. Што ўжо зробіш, калі чалавеку пастаянна карцела зазірнуць у будучыню. Мала гэтага, па тых своеасаблівых прадказаннях, калі яны не абяцалі нічога добрага, станоўчага, спрабаваў умяшацца ў гэтую справу і выправіць яе на ўласную карысць. I зрабіць усё трэба было зараней, бо потым магло быць позна. Далёкі продак, які цалкам залежаўад прыроды, стыхіі, спяшаўся жыць, выдатна разумеючы, які кароткі чалавечы век, і загэтыперыядтрэба нарадзіць і ўзгадаваць дзяцей, паставіць іх на ногі, а заадно і перадаць усё тое, як сам лічыў, магутнае, цудадзейнае, якое дапамагала і будзе дапамагаць у далейшым жыцці.
I ўсё гэта — наша памяць. Памяць сівых стагоддзяў, якая неадступна крочыць за чалавецтвам. Яна многае можа раскрыць, падказаць, калі адносіцца да яе з павагай, з пашанай, калі не адварочвацца ад таго, што было ў гісторыі беларусаў.
СПІС СКАРАЧЭННЯЎ
Бых. Браг. Ветк. Ганц. ■ Глыб. Драг. Добр. Івац. Жлоб
Быхаўскі
Брагінскі
Веткаўскі
Ганцавіцкі
— Глыбоцкі
Драгічынскі
— Добрушскі
Івацэвіцкі
— Жлобінскі
Жытк. — Жыткавіцкі Калінк. — Калінкавіцкі Лельч. — Лельчыцкі Лун. — Лунінецкі Нар. — Нараўлянскі Пн. — Пінскі
Светл. — Светлагорскі Ст. — Столінскі
Чач. — Чачэрскі
ЗНОСКІ
Сіла страху
' Parandowski М. Mitologia. Warszawa, 1979. S. 280.
2Тайлор Э. Первобытная культура. М., 1989. С. 212.
33ямнаядарогаўвырай. Мн., 1999. С. 11.
4 Шлюбскі А. Матэрыялы да вывучэння фальклору і мовы Віцебшчыны. Ч. 11. Мн., 1927. С. 23.
5 Романов Е. Р. Белорусскнй сборннк. Вып. VIII. Внльна, 1912. С. 293—294.
6 Богдановйч A. Е. Пережнткн древнего мнросозерцання у белорусов. Гродно, 1895. С. 29.
1 Караткевіч Ул. Творы. У 8міт. Мн., 1991. Т. 8. Кн. 1. С. 109.
83ямная дарогаўвырай. С. 12.
Чорныя варажбіты
1 Шейн. П. В. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення СевероЗападного края. СПб, 1902. Т. 3. С. 249—250.
2 Шлюбскі А. Матэр'ялы да вывучэння фальклору і мовы Віцебшчыны. Ч. 1. Мн., 1927. С. 25.
3 Шейн П. В. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення СевероЗападного края. Т. 3. С. 251—252.
4 Нйкйфоровскйй Н. Я. Простонародные прнметы н поверья, суеверные обряды н обычан. Внтебск, 1897. С. 90.
5 Купрйн A. Н. Сочннення в 2хт. Т. 1. М., 1981. С. 40—41.
6Там жа. С. 23.
’Там жа. С. 35.
8Там жа. С. 35.
9Там жа. С. 35.
,0Там жа. С. 35.
"Там жа. С. 36.
12Там жа. С. 37—38.
13Там жа. С. 64—65.
344
СІЛАЮ СЛОВА. ЧОРНАЯIБЕЛАЯ МАГІЯ
>А Купрйн A. Н. Сочннення. Т. 1. С. 65.
15Там жа. С. 67.
16 Касавйн Н. Т. Магня: ее мннмые открытня н подлннные тайны // Заблуждаюіцнйся разум? Многообразне всенаучного знання. М., 1990. С. 60—61.
'і Богдановйч A. Е. Пережнткндревнегомнросозерцанняубелорусов. Гродно, 1895. С. 21.
18 Токарев С. А. Суіцность в пронсхожденнн магнн // Нсследовання н матерналы по вопросам первобытных релнгнозных верованнй. М., 1959. С. 14.
19 Н. М. н С. М. Толстые. Заметкн по славянскому язычеству // Обряды н обрядовый фольклор. М., 1982. С. 54.
2 0Там жа.
21 Тамжа.
22 Там жа. С. 55.
23 Там жа.
24 Там жа. С. 56.
25 Там жа. С. 57.
26 Чарадзейныя казкі. Мн, 1973. Т. 1. С. 334.
27 Чаго на свеце не бывае. Мн., 1990. С. 300.
28 Легенды і паданні. Мн., 1983. С. 45.
29 Чаго на свеце не бывае. С. 391—392.
30 Нйкйфоровскйй Н. Я. Освяіценные предметы н отношенне к ннм простонародья в Внтебской Белорусснн. Внтебск, 1903. С. 263.
31 Сержпутовскйй A. К. О завнтках в Белорусснн // Жнвая старнна. 1907. Вып. 1. С. 33—34.
32 Романов Е. Р. Белорусскнй сборннк. Вып. VIII. Внльна, 1912. С. 264.
33 Шейн П. В. Матерналы ддя нзучення быта н языка русского населення СевероЗападного края. Т. 1. Ч. 1. С. 231—232.
34 Шлюбскі А. Матэрыялы да вывучэння фальклору і мовы Віцебшчыны. Ч. 1. С. 27.
35 Демйдовйч П. Нз областн верованнй н сказаннй белорусов // Этнографнческое обозренне. Кн. XXVIII. М., 1896. № 1. Гл. 2. С. 125— 126.
36 Jelenska Е. Komarowicze w powicie Moryvskim. Wisla, 1891. T. V. S. 500.
37 Шейн П. B. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення СевероЗападного края. Т. 1.4. 1. С. 528—529.
“Замовы. Мн„ 1992. С. 37.
Зноскі
345
39 Шейн П. В. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення СевероЗападного края.Т. 1.4. 1. С. 529.
40Там жа. С. 530.
41 Там жа. С. 530—531.
42 Замовы. С. 37—38.
43 Легенды і паданні. С. 190—192.
44 Станкевіч С. Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі // Спадчына. 1999. № 4. С. 137.
45Лсгонды і паданні. С. 193—194.
46 Беларускі народны соннік. Мн., 1998. С. 23.
47 Шейн П. В. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення СевероЗападного края. Т. 1.4. 1. С. 557.
48 Замовы. С. 583.
49 Шейн П. В. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення СевероЗападного края. Т. 1.4. 1. С. 381; 582—583.
50 Тайлор Э. Б. Первобытная культура. М., 1989. С. 146—147.
51 Буслаев Ф. Н. Олнтературе. йсследовання. Статьн. М., 1990. С. 49.
52 Шпйлевскйй П. М. Йсследованне о вовколаках. Отдельный оттмск "Московнтяннна". М., 1853. Т. 2. С. 3.
53Там жа. С. 5.
54 Мнфы народов мнра. Энцнклопедня. Т. 1. М., 1987. С. 18.
55 Шпйлевскйй П. М. йсследованне о вовколаках. С. 18.
56 Легенды і паданні. С. 174.
57 Шпйлевскйй П. М. йсследованне о вовколаках. С. 3—4.
58 Там жа. С. 4.
59 Там жа. С. 10.
60 Нйкйфоровскйй Н. Я. Нечнстнкн. Свод простонародных в Внтебской Белорусснн сказаннй о нечнстой снле. Внльна, 1907. С. 67.
61Легенды і паданні. С. 177.
62Тамжа. С. 178.
юТам жа. С. 177—178.
64Там жа. С. 179—180.
“Тамжа. С. 180—181.
66 БогдановйчА. Е. Пережнткн древнего мнросозерцання у белорусов. С. 145.
67 KibortJ. Wierzenia ludowe w okolicach Krzywicz w pow. Wilejskim. Wisla, 1899. T. 13. S. 321.
68Там жа. C. 394.
69Казкі ў сучасных запісах. Мн., 1898. С. 468 — 469.
70Там жа. С. 465—466.
346
СІЛАЮ СЛОВА. ЧОРНАЯIБЕЛАЯ МАГІЯ
71 Казкі ў сучасных запісах. С. 469.
72 KibortJ. Wierzenialudowewokolicach Krzywicz w pow. Wilejskim. 13. S. 391—392.
733амовы. C. 326.
74Там жа. C. 325.
75 Демйдовйч П. йз областн верованмй н сказаннй белорусов // Этнографнческое обозренне. Кн. XXVIII. М., 1896. № 1. Гл. 2. С. 123.
76 Замовы. С. 360.
Хто лічыўся сябрам нячыстай сілы
1 Этнографнческое обозренне. 1892. № 2—3.
2 Сержпутоўскі A. К. Прымхі і забабоны беларусаўпалешукоў. Мн„ 1998. С. 104.
3 Колас Я. Збортвораў. У 14ціт. Т. 4. Мн., 1973. С. 298.
4 Сержпутоўскі A. К. Прымхі і забабоны беларусаўпалешукоў. С.104.
5 Этнографнческое обозренне. 1892. №2—3.
6 Шейн П. В. Матерналы для нзучення быта н языка населення СевероЗападного края. Т. 1.4. І.СПб., 1887. С. 530.
7 БезКорнйловйч М. О. йсторнческне сведення о прнмечательных местах в Белорусснн. СПб., 1885. С. 240—241.
8 Русскнй дневннк. 1895. № 101.
9 Булгаковскйй Д. Г. Пннчукн. СПб., 1890. С. 4—5.
10 Дембовецкйй A. С. Опыт опнсання Могнлевской губерннн. МогнлевнаДнепре, 1882. Т. 1. С. 507.
11 Смоленскнй вестннк, 1892. 19апр.
12 Кйркор А. Этнографнческнй взгляд на Внленскую губернню. Внльна, 1879. С. 272.
13 Сержпутоўскі A. К. Прымхі і забабоны беларусаўпалешукоў. С.204.
14 Там жа.
15 Там жа.
16 Чаго на свеце не бывае. Мн., 1990. С. 312—313.
17 Там жа. С. 304—405.
18 Этнографнческое обозренне, 1894. № 1.
19 Русскнй демонологнческнй словарь. СПб., 1993. С. 592.
20 Сержпутоўскі A. К. Прымхі і забабоны беларусаўпалешукоў. С. 101 — 102.
Зноскі
347
21 Чарадзейныя казкі. Т. 1. Мн., 1973. С. 334.
22 Шеіш П. В. Матерналы для нзучення быта п языка русского населення СевероЗападного края. Т. 3. С. 247—248.
КНІГІ ОНЛАЙН
