Сімъ побѣдиши
Алесь Пашкевіч
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 260с.
Мінск 2012
як рушыцца купал саборны, а на алтар белы голуб падае... «Ідзі і раскажы», — мовіла Апякунка Нябесная, і ўбачылася мне, як у полымі словы Божыя гараць — кнігі Святога Пісання... — па трапезнай прабег трывожны ўздых, і старац узвысіў голас: — «Ідзі і раскажы», — паўтарыла Валадарка Цноты, і ўбачыў я, як увайшла Яна ў агонь, і з’явілася непашкоджанай, і паклала на ваду кнігу, і сказала: «Вось цела Сына майго». 1 разгарнула кнігу, і перст свой да радкоў прыклала, і сказала: «А гэта кроў Ягоная. Ідзі і раскажы...», — старац памаўчаў і закончыў: — Пасля таго сну і спусціўся я са скіта свайго. I не стамлюся прасіць вас, браты любыя, аб малітвах...
Ён перахрысціўся і памкнуўся быў выйсці з трапезнай, але манахі кінуліся, перабіваючы адзін аднаго, распытваць, што абазначаюць тыя нябесныя знакі.
— А тое, што чакаюць народ Хрыстовы новыя выпрабаванні, — Філафей наблізіўся да ігумена, паклаў яму на плячо сваю дрыготкую руку, пранікнёна паглядзеў у вочы ды падрахаваў: — Пройдзе два разы па столькі, як я пакінуў манастыр, і Царгорад — Канстанцінопаль — захопяць чужынцы. I ты, добрапрыстойны брат Ніл, мусіш адправіцца да патрыярха і папярэдзіць яго аб небяспецы. He ўваскрэснуць таму, што не памерла... Але цела Божага ад крыві Ягонай адлучаць нельга. У Канстанцінопалі захоўваецца найбагацейшы скрыпторый. He дай яму знікнуць! Ратуй слова Збаўцы!
— Брат Філафей... — голас ігумена задрыжэў. — Разам і ў малітвах, і ў справах клапаціцца аб тым будзем.
— He наканавана таму збыцца, — прачула ўсміхнуўся афонскі старац. — Праз сем дзён Усявышні пакліча мяне на суд свой строгі...
* * *
Верасень 1429 года
Гарэла сонца над святой гарой, і каб не мружыцца, ігумен Ніл насунуў на сівыя бровы востраканечны куколь выцертага схімніцкага хітона. Чорная тканіна, сшытая зверху над галавой, разрэзы на рукавах — усё сведчыла пра строгасць і пакору абранага жыцця. адасобленага ад свету...
Бераг адплываў далей і далей, а Ніл не мог адарваць ад яго свайго блакітнага позірку. Што было ў ягоных вачах, у якіх люстраваліся мора і неба. смутак і надзея? Што, акрамя малітвы, было ў ягонай душы?
Калі адышоў да Бога старац Філафей, у манастырскай царкве заплакала ікона Божай Маці «Траяручыца», а нараніцу пасля пахавання старца ў келлю ігумена ўляцеў белы голуб: сеў на падваконне і не варушыўся ўвесь час малітвы...
I тады ігумен вырашыў адправіцца ў Канстанцінопаль да патрыярха — распавесці пра Філафееў сон ды папрасіць святой парады.
Афон з карабля ўжо здаваўся невялікай даланёй — толькі заручальны пярсцёнак хмаркі завісаў над гарой. Там — падумалася ігумену — і злучалася неба з зямлёй.
...Яшчэ ў язычніцкія часы на паўвостраве ўзвышалася пазалочаная статуя Апалона, а на гары быў ягоны храм. I само месца звалася Апаланіядай. Пазней там узвялі храм Зеўса, якога па-грэчаску звалі Афос (Афон). Цяпер жа і да заканчэння свету той край з нябесным спалучаны імем Божай Маці. Калі яна плыла да Лазара Чацвёрадзённага на Кіпр, на моры раз’юцілася бура — і карабель прыбіла да скалістага афонскага берага. Гавораць, калі святая Марыя ступіла на яго, статуя Апалона павалілася...
— Дык ці будзе, ойча, у нас добры ўлоў? — спытаў ігумена старэйшы рыбак (напрыканцы шляху збіраліся закідваць невад — каб прадаць рыбу на канстанцінопальскім рынку).
Ігумен Ніл усміхнуўся, правёў палыдамі па мяккай барадзе і мовіў:
— Я ж не варажбіт, чалавеча. Нікому са смяротных не дадзена знаць пра жыццёвую лоўлю. На тое ёсць вечны лавец душаў — Бог наш нябесны. Папрасіце ласкі Ягонай — і будзе вам улоў...
Яшчэ тры разы вынырвала з марскіх глыбіняў і атухала ў паружавелай вадзе вераснёвае сонца, пакуль іхні карабель скінуў якар на дно бухты Залаты Рог.
Кажуць, выспа — вароты Басфора — нагадвае галаву арла. Арол з дзвюма галовамі -— герб Усясветнай Канстанцінопальскай Патрыярхіі і цяперашняй імператарскай дынастыі Палеалогаў.
У даўнія часы грэкі-каланісты заснавалі на выспе горад Візантыя ў гонар свайго правадыра Візанта. Затым ён стаў новай сталіцай Рымскай імперыі і назваўся Канстанцінопалем — у памяць пра першага хрысціянскага імператара Канстанціна Вялікага. 3 Рыма, Афінаў, Эфеса ды іншых гарадоў сюды звозілі лепшыя скульптуры, каштоўныя рукапісы ды таленавітых архітэктараў.
Прайшла пасля таго тысяча гадоў, а прасолены Мармуровым морам ды ўсушаны высокім сонцам горад выглядаў маладым і бадзёрым. Як і раней, сцякаліся на форум -— рынкавую плошчу — гандляры і купцы, узвышаўся над засмяглай у спёцы зелянінай і квеценню Букалеон — імператарскі палац, за ім — жоўтыя каменныя сцены цырка, тэатра, ніжэй, уздоўж пыльных выпетраных вулак — двух-трох-
павярховыя дамкі з аркадамі, грамадскія лазні, якія ледзь не ўсутыч ляпіліся да старой сцяны.
Цяпер жа горад пераліўся і праз тую, і цераз новую сцяну: яго абаранялі ўжо тры рады каменнай цвержы з глыбокімі забраснелымі ірвамі перад кожнай і дзевяноста шэсць вартавых вежаў. I сем абшытых тоўстымі металёвымі лістамі брамаў.
Калі стомлены дарогай ігумен з дапамогай келейніка спускаўся ў лодку, штось бліснула ў ягоных вачах.
— Хвала Табе невымерная, Нябесны Стваральнік, — прашаптаў Ніл і перахрысціўся.
На асмужаным даляглядзе вынырнуў пазалачоны купал Святой Сафіі.
Толькі напрыканцы трэцяй варты* афонскі ігумен патрапіў у Верхні горад. Патрыяршы спраўнік запрасіў у гасцёўню, дзе манахі — Ніл і ягоны келейнік — маглі памыцца і адпачыць.
— Яго Вялікасць Боская Усесвяцейшасць Архіепіскап Канстанцінопальскі—Новага Рыма і Усясветны Патрыярх, — паведаміў ён, развітваючыся, — зможа прыняць вас пасля вячэрні.
Службу ў Святой Сафіі яны аніяк не маглі прапусціць — калі б нават раскрыліся нябёсы над Вечным горадам і загулі трубы іерыхонскія. Келейнік наведваў храм упершыню, а ігумен Ніл у свае маладыя гады быў ягоным дыяканам — ды таксама адчуў першасную акрыленасць ад сузірання велічных сценаў. Унутры яны, як і падлога, да самага мазаічнага ўзвышша пакрытыя прыроднымі
* Па старадаўняй традыцыі суткі ў Канстанцінопалі падзяляліся на восем вартаў. Вояў на гарадскіх сценах змянялі праз тры гадзіны — адну варту.
роспісамі мармуру з белымі, бірузовымі і вогненна-карычневымі вертыкальнымі разводамі... Вось і Харалагін, дзверы, праз якія можна выйсці на каменны пандус і дабрацца на верхнюю галерэю — узняцца да залачоных архангелаў і зверху ўвабраць у дрыготкую душу храмную прастору...
Аграмадны купал, які — здавалася звонку — уціскаў святыню ў грэшную зямлю, унутры на далонях двух нефаў выглядаў лёгкім і ўзлётным. Можа — ад сонечнага вянка ўрэзаных у яго авальных вокнаў, можа — ад гонкіх фрэсак, можа — ад высозных калонаў, а можа — ад намоленых слоў, што прагучалі ў храме і ўжо не змяшчаліся ў ім.
Але тым малітоўным словам было прасторна ў манаскіх душах, якія таксама ўзнімаліся да нябеснага купала...
— Эўлагітэ! — ігумен упаў на калені, калі патрыярх увайшоў у свой тронны пакой — пераапрануты, у простым падрасніку. На галаве замест сферычнай клабукі — белая скуфія.
— Бог дабраславіць, мой дарагі брат! — адказаў патрыярх і таксама ўкленчыў перад госцем. — Думаў, ужо і не пабачу тваю мудрую сівізну.
Яны абняліся і прыселі на лаву, прыстаўленую ўздоўж сцяны з высокім арачным акном. Леваруч ад іх на пакрытым дарагім дываном узвышэнні стаяў залачоны трон з аксамітнай падушкай і доўгімі кутасамі.
Патрыяршы трон ніколі не пуставаў: на ім месцілася кніга старадаўняга рукапіснага Евангелля ў залатых вокладках. Па абодва бакі трона — гліняныя вазы-гаршкі з доўгімі пальмавымі галінамі. Просты ж драўляны пасад патрыярха быў пад узвышэннем, але ўладыка сеў побач з госцем.
— Ці добрай была дарога? I як цячэ жыццё Божае на Афоне?
— Хвала Богу, і дарогі, і жыццё нашае добрыя, — пачаў Ніл — і спыніўся, не ведаючы, як падступіцца ў размове са сваім клопатам, але патрыярх нібыта адгадаў ягоныя думкі:
— Аднак бачу пакутнае ў вачах тваіх: гавары.
— На дванаццатым годзе чорнага скіту адкрылася нашаму старэйшаму брату Філафею відзежа нябесная: Маці Божая паказала яму бой двух галубоў, чорнага з белым. I ўбачыў брат наш Божы... смерць Канстанцінопаля і разбурэнне Святой Сафіі... — ігумен сполашна перахрысціўся і адвёў ад патрыярха вочы.
Праз акно ў залу запаўзалі вечаровыя цені. Бліснула пад нізкімі промнямі астылага свяціла залатое акаймленне Евангелля на патрыяршым троне — і адлюстравалася ў блакітных зрэнках ігумена.
— Гавары далей, — загадаў-папрасіў патрыярх.
Ігумен уздыхнуў, нервова скрыгатнуў зубамі — ажно зварушыліся абветраныя жаўлакі — і прадоўжыў:
■— Апякунка Нябесная спусцілася ў агонь высокі, у якім гарэлі словы Божыя — кнігі Святога Пісання... «Ідзі і раскажы», — загадала Валадарка Цноты старцу Філафею, і ўбачыў ён у тым сне, як з’явілася Бязгрэшная з агню, і паклала на ваду кнігу, і сказала: «Вось цела Сына майго». I разгарнула кнігу, і перст свой да радкоў прыклала, і сказала: «А гэта кроў Ягоная»...
Патрыярх устаў, прайшоў да трона, укленчыў перад Евангеллем:
— Госпадзе, Божа мой! Ты паставіў зямлю на цвёрдых асновах: не пахіснецца яна векавечна! — прашаптаў словы псалма і, не паварочваючыся да ігумена, спытаў:
— 1 як брат Філафей тлумачыў сваю відзежу?
— Загадаў адпраўляцца да Вашай Усесвяцейшасці і папярэдзіць аб небяспецы. «У Канстанцінопалі захоўваецца найбагацейшы скрыпторый, — мовіў. — Ратуйце і пашырайце слова Хрыстова. Цела Божага ад крыві Ягонай адлучаць нельга»...
— I якім чынам ратавацца Святому гораду? Мне, можа, ігумен, пайсці да імператара і папрасіць яго новую сталіцу заснаваць, калі гэтай вы смерць прарочыце?! — у словы патрыярха ўпляталіся ноткі абурэння: — Канстанцінопаль цяпер як ніколі моцны. Рыхтуецца Фларэнтыйскі сабор і падпісанне царкоўнай уніі з Рымам... I туркі цяпер аслабленыя: Цімур-мангол на Анкары надоўга сілу з іх выбіў. Успомні, як восем летаў таму Мурат Другі насмеліўся напасці на Канстанцінопаль — і што з таго сталася?! — патрыярх трывожна памаўчаў, падышоў і зноў прысеў да ігумена: — Ідзі з Богам, браце Ніл. Дзякуй за расповед. Адпачні, колькі трэба, ды вяртайся мацаваць веру Хрыстову ў душах манаскіх...
Яны расцалаваліся і развіталіся.
. ..А ноччу ў патрыяршы сон увайшла сумная Нябесная Апякунка. У правай руцэ яна трымала раскрытую вогненную кнігу, а левай гладзіла канстанцінопальскага ўладыку і шаптала: «Вось цела Сына майго». 1 кнігу бліжэй падносіла... «А гэта кроў Ягоная», — і пераставала гладзіць, і праводзіла пальцам па радках. I адышла ў вогненную сферу, адкуль яшчэ доўга чуліся Ейныя словы: «Рабі, Іосіф, што засведчана... Перад ранкам пакажацца табе трэці знак»...
КНІГІ ОНЛАЙН
