Сімъ побѣдиши
Алесь Пашкевіч
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 260с.
Мінск 2012
a — закладзеная ў ёй міфалагічная памяць? Мама сполашна забараняла мне, падлетку, садзіць меншыя за мяне дрэвы-«мужчыны» (клён, дуб...), бо — казала — яны забіраюць рост. Тады я не вызначаўся даўжынёй, і — як ні карцела — не парушаў загад.
Мова ж вінаваціць ва ўсім прыроду, у сваё апраўданне прыводзячы зборна-сямейныя супрацьпастаўленні: яна-хвоя — ён-хвойнік; ён-дуб — янадуброва; яна-бяроза — ён-беразняк...
...Дык вось, калі набушаўскі падворак асірацеў, у бязветраную ноч вязыня ўпала. Акурат на комін, пасярод даху. I разваліла б сваім шматтонным целам хату, калі б не вяз, які рос на крокаў пятнаццаць бліжэй да сцяны. Ён і прыняў сяброўку на свае стагадовыя рукі ды на развітанне абняў яе — так моцна, што ў самага магутнага раённага крана, калі сіліўся падняць і пакласці вязыню на вуліцу, зламалася страла.
А вяз засох у адзіноце на другую вясну — і яшчэ доўга раскідваў над вёскай свае безлісцёвыя галіны, пакуль знайшліся штукары распілаваць яго ды спусціць на зямлю.
Ані каліва ягонага я не змог ні парэзаць, ні спаліць...
в
У горадзе мы не тонем у садах, кустах ды парках, аднак бачым дрэвы — як тое, чаго не было, няма і не будзе...
Першую сваю кватэру «па чарзе» ў Саюзе пісьменнікаў у 1996 годзе я атрымаў ад бацькі-прэзідэнта. Так, гэта раней ва ўсёй гісторыі СП яго членам жыллё давала дзяржава: ці сталічна-гарадское, ці сібірска-барачнае. А цяпер першы прэзідэнт
Рэспублікі Беларусь распарадзіўся забраць дом, які будаваўся для парламентарыяў і аддаць яго творчым работнікам. He толькі распарадзіўся, але і асабіста прымаў яго «здачу». Сам зайшоў праверыць — акурат у мой будучы пад’езд — якасць тынкоўкі ды паклейкі шпалераў. А з ім — і тагачасны міністр культуры з драўляна-памятным прозвішчам Сасноўскі. Міністр у прапагандысцкім запале доўга распавядаў журналістам пра незвычайныя дзівосы ўбачаных ім «творчых» кватэраў: «усё новенькае, усё зіхціць... нават замочкі на паштовых скрынях з ключыкамі...».
Мой родны бацька пасля таго быў перакананы, што паркет на сынавых метрах як мінімум пазалочаны, аднак не бедаваў, убачыўшы звычайную старую планіроўку ды мутнаваты лінолеум. Ані грама, дапіваючы на ўлазінах з сябрамі трохлітровік вясковай самагонкі, не шкадаваў аб тым і я. I быў, натуральна, удзячны ўсім — ад бацькі роднага да бацькі прэзідэнцкага (хоць і ведаў, што дом у аніякіх парламентарыяў не адбіраўся, як потым пацвердзіў тагачасны спікер Мечыслаў Грыб; народным абраннікам узвялі даміну зусім па іншым праекце над Свіслаччу — нашмат бліжэй да цэнтра, чым тая «прэзідэнцкая» ў Малінаўцы). Быў, паўтараюся, удзячны, хоць размова — не аб тым. A — пра дрэвы. Якія аж трашчалі ў колішняй вёсцы Малінаўка і якіх не стала ў новаўзведзеным на тым месцы аднайменным мікрараёне. Зрэзалі старыя сады ды прысады — і каля новых каменных сценаў і цяпер — праз гады — анічога толкам не расце. Збульдозерылі пласт чарназёму, угноены вясковым клопатам і потам, — а на пустым пяску нават кусты не галіняцца. Як і тыя дубцы, якія будаўнікі ці жэсаўцы, дачуўшыся пра прэзідэнцкую праверку,
імпэтна садзілі ў замерзлую зямлю. Перад домам ломам прабівалі дзіркі ды, як аловак завастрыўшы стволік клёніка ці ліпкі, уганялі ў жоўты гравій. А вясной навасёлы дзівіліся, чаму ўраз тыя прысады засохлі. Некаторыя неразумныя апазіцыянеры (і TaKia прабіліся тады ў кватэрную чаргу па ордэры) зубаскалілі, што дрэўцы кеўкнуліся ад злоснага вока высокага інспектара, але ж мы яшчэ са школы ведаем: тое, што без кораня — не расце...
He расце ўжо і яблыня-малінаўка над вырытым катлаванам, з якога пачалося будаўніцтва чарговага шматкватэрніка побач. Высільвалася па вясне яшчэ накінуць на сябе хаўтурны вэлюм з квецені — ды так і абвалілася ў кар’ер-дамавіну. У якую я паспеў укінуць свой амаль школьны вершык:
Кар’ера вузкая дамоўка уаксамічана зімой.
Старая яблыня-вяскоўка укленчыла перада мной...
Вакол — хрыбты мікрараёна, выратавальны сонца круг і госці: хворая варона ды адзінокі вецер-зух.
А ноччу — сніць каля магілы, як малады йшчэ гаспадар на месяца двухзубец-вілы збірае копы вогкіх хмар, — нябёсы знічкамі засее і жменю зорачак-зярнят малінаўкі мядова-спелай пасадзіць ля каменных хат.
Сны — снамі, а ў рэчаіснасці бульдозеры дабраліся і да высозных вербаў ды алешын за недалёкай
акружной. А яшчэ нядаўна з іх травеньскіх шатаў да вокнаў маёй малінаўскай кватэркі даносіліся салаўіныя спевы! Аднак не да пацераў... То-бок — не да спеваў, калі дарогу пашыраюць...
Адляцелі салаўі, а за імі і я — на іншую кватэру, крыху большую, цішэйшую ды бліжэйшую да цэнтра. I пакуль «чэсныя» сарокі на сваіх руплівых хвастах разносяць чуткі аб тым, што я пабудаваў пентхаўз у элітным раёне (з гаражом і саўнай) ды з паркетнага кабінета сквапна пазіраю на пасольскія асабнякі, пад маімі лоджыямі на чацвёртым паверсе шыхтом-ланцугом растуць і пераўзыходзяць паверх злева направа: нестары вяз (з падрэзанымі жэсаўскай пілой галінамі), задуменная ліпа, падшыванец ясень, дзве гонкія бярозы, каржакавата-разлапістая акацыя (белая), пенсіянерка-вярба, апатычная сліва, анарэксічная вішня, абрыкос-асілак, два двухпавярховыя букеты бэзу (белы і фіялетава-ружовы) ды дванаццаціметровая елка (каржакаватыя дубцы туі ды язміну не ў лік). Растуць яны сабе хораша ды мяне цешаць. А яшчэ — і некаторых прадстаўнікоў нашага мірнага электарату, якім заманецца то бэзу адламаць, а то — як у вясковым садзе — натрэсці на закусь абрыкосаў: балазе расіуць яны, не раўнуючы, з кулак.
А дзякуючы прэзідэнту і ягонаму штодзённаму клопату аб дабрабыце мінчанаў неўзабаве недалёка ад дома з абрыкосам з’явілася новая станцыя метро. I салаўі зноў збіраюцца ў эміграцыю, перад якой паспелі наспяваць мне аб тым, што каля Адміністрацыі прэзідэнта з каштанаў дбайныя зелянгасаўцы зразаюць квецень. Маўляў, дбаюць пра чысціню ходнікаў. Бо напачатку асыпаюцца — куды вецер вее — пялёсткі, а за імі — і каштаны-лімонкі...
Думаю, што гэта — яшчэ адна вылазка ці дрывавікоў-нацыстаў, ці лесасекаў так і не развітага сацыялізму, пра што збіраюся неадкладна напісаць кіраўніку дзяржавы. Ён, колішні вясковец, павінен пашкадаваць пасаджаныя яшчэ ці не пры Машэраве каштаны, з якіх па загадзе ягоных зялёншчыкаў-апрычнікаў робяць гермафрадытаў-кастратаў. Калі ж той ліст не перададуць адрасату альбо паважаны рэспандэнт не пачуе мой клопат — і ім прысніцца сівы друід з вострым сярпом!
Бо хто нішчыць кветкі — не прычакае пладоў.
Калі ад аднаго з кіраўнікоў «чэснага» Саюза пісьменнікаў пачуў плётку аб маім хатнім кабінеце з выглядам на дыпламатычны корпус, чамусьці ўсплыла згадка пра апеты Адамам Міцкевічам у «Пане Тадэвушу» кабінет майго даўняга аднафамільца пісьменніка і краязнаўцы канца XVIII — пачатку XIX стагоддзяў Дзяніса Пашкевіча, абсталяваны ў жарале паганскага дуба, у якога было нават сваё імя:
Маёй радзімы дрэвы! Неба мо адкрые яшчэ мне к вам дарогу. О сябры старыя, ці вас тады застану? Помню, як раслі вы, а я вакол вас поўзаў у свой час шчаслівы. Ці той Баўбліс расце, старэча дуплаваты, ў якога ў жарале, не меншым добрай хаты,
дванаццаць чалавек за стол сядала ўкола? Ці ёсць Міндоўгаў гай ля фарнага касцёла?
(Пераклад Пятра Бітэля)
На жаль, разам з касцёламі і цэрквамі на нашай з Міцкевічам радзіме нішчылі і гаі з пушчамі. А таму ў класе чацвёртым ці пятым атрымаў я двойку. Першую і, спадзяюся, апошнюю ў жыцці. Двойку па мове, калі адушаўлёнымі назваў і дрэвы. Аднак і дагэтуль упарта ўважаю яе сваёй ці не найвышэйшай адзнакай. Прынамсі, у тым не запярэчылі б мне і пракаветныя друіды, і мае набушаўскія дзяды.
I я, супакоены тым, — цьфу-цьфу — стукаю па дрэве...
2010
Гісторыя «X»
Літаратура крадзе людзей. А таму нельга пісаць пра сябе і знаёмых. I не толькі даносы.
Я зразумеў тое яшчэ са школьнай лавы. He, не ад настаўніцы літаратуры. Напісаў неяк у раёнку нататку пра калгаснага брыгадзіра. Прыхільную, ухвальную. Выйшла газета, а назаўтра брыгадзір знік. Суседзі казалі, што бедалага на радасцях запіў, але мне яшчэ тады штосьці падазронае падумалася...
Далей — болей. Студэнтам напісаў аповед, a галоўнаму герою «пазычыў» частку свайго знешняга выгляду. Да раніцы ўсё было добра. А пайшоў у душ — у люстэрку сябе не пазнаў: нос пінгвіна, вочы кітайца, замест адгадаваных патлаў — залысіны... Парваў рукапіс — і ў люстэрку зноў сябе пазнаў.
Прайшоў час. Я забыўся на тыя дзівосы. Было шмат публікацый, кніг. Сюжэтаў, як вядома, не так і шмат... 3 год таму напісаў раман «Гісторыя X», у аснове якога —уласна перажытае. Найлепш, думаю, атрымалася маленства.
«Гісторыю X» хугка выдалі кнігай. Парадаваўся, прыхаваў ганарар і — якраз лета было — паехаў адпачыць на бацькаўшчыну: парыбачыць, грыбы пазбіраць. I... заблукаў! Вось тут павінна хата стаяць — няма! Вунь там вёска была — няма нават на карце!
Расхваляваўся я, правілы дарожнага руху парушыў. Даішнік спыніў, ушчувае. Я, як звычайна,
яму сваю кнігу хацеў падпісаць — а ён моршчыцца задаволена і пасведчанне кіроўцы назад аддае.
— А сваё пасведчанне ў вас ёсць? — абнечаканьвае.
— Якое сваё? А гэтае?!
Сам жа гляджу на фотаздымак — і вачам не веру: маё прозвішча — а твар іншы: азызлы, нос пінгвіна...
Выскачыў з машыны, разгарнуў сваю кнігу — і адчуваю, што — як у пясочным гадзінніку! — маё я з мяне ў радкі высыпаецца! Нешта высільваюся сказаць — а ўжо там, пад вокладкай, між радкамі... Папера белізной слепіць... Друкарская фарба п’яніць, узбуджае... А каля маёй машыны нехта не я завіхаецца, штось натхнёна даішніку балбоча. Затым — маю кнігу падпісвае...
Даішнік прыязна ўсміхаецца, бярэ пад казырок, спешна перагортвае ззаду наперад старонкі і — а-вой! — кнігу зак...
2007
Змест
Раздзел I СІМЬ ПОБЬДНПШ
Раман
0 .7
I Ю
1 28
II 46
2 61
III 71
3 87
IV 93
4 104
V 115
5 121
VI 135
6 153
VII 158
7 170
VIII 175
8 189
Раздзел II
У што я веру (Адказваючы «Радыё Свабода»), . . 199
Люблін... Варшава: карона дарог(Эсэ) 201
Ландан: мазаіка ў круглай раме (Запісы) 207
Кактэбельская анамалія (Эсэ) 214
і (Партрэт) 226
Словы на асфальце (Эсэ) 229
Яна (Рэцэпт) 234
Залатая нітка Беларусі (Эскіз) 239
Ч***А (Эсэ) 242
Дрэва, або Што без кораня — не расце (Эсэ) . . . 248
КНІГІ ОНЛАЙН
