Сіняя птушка | Бэмбі | Карлік Hoc | Хлопчык-зорка | Салавей і ружа | Зачараваная хатка
Казкі. П’еса
Аскар Уайльд, Вільгельм Гаўф, Графіня дэ Сэгюр, Марыс Метэрлінк, Фелікс Зальтэн
Для сярэдняга школьнага ўзросту
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 299с.
Мінск 1997
— Стары важак,— асмялела звярнуўся Бэмбі,— што здарылася сёння? Хто такі гэты Ён, аб якім усе гавораць?..— Бэмбі змоўк пад позіркам, што бліснуў цёмным агнём.
Стары глядзеў паўз Бэмбі, удалеч, затым павольна прагаварыў:
— Умей слухаць, умей чуць, умей глядзець. Умей сам пазнаваць-уведваць жыццё.— Ён узняў увенчаную галаву.— Будзь шчаслівы.— I, не дадаўшы ні слоўца, знік...
Бэмбі застаўся адзін, і зноў смутак агарнуў яго душу, але тут у вушах яго прагучалі развітальныя словы старога важака-правадыра:
«Будзь шчаслівы!..»
I незнаёмае дасюль пачуццё гордасці ахапіла яго.
Так, жыццё цяжкае і поўнае небяспекі, але, што б ні чакала яго наперадзе, ён не баіцца жыцця.
Бэмбі не спяшаючыся паглыбіўся ў лес...
Са старога дуба, што перагароджваў выхад на паляну, павольна кружляючы, зляцеў ліст. I з іншых дрэў то раздумна-плаўна, то імкліва ўразаючыся ў паветра, аблятала чырвонае, жоўтае, у мармуровых узорах-разводах лісце.
Дзень за днём, дзень за днём...
Высока над астатнімі галінамі, дасягаючы ледзь не да сярэдзіны паляны, распасціраўся магутны сук старога дуба. На самым яго канцы, ледзь пахістваючыся на аслабелых чаранках, два лісточкі вялі ціхую размову.
— Як усё змянілася! — сказаў адзін лісток другому.
— Так,— пацвердзіў другі.— Многія пайшлі сёння ноччу. Здаецца, мы апошнія засталіся на нашым суку.
— Ніхто не ведае, калі аддасць ён канцы,— сказаў першы.— Памятаеш, яшчэ было цёпла і ясна свяціла сонейка, і раптам парыў ветру або нечаканы хвосткі лівень — і многія з нас — маладыя і моцныя, гінулі. Хіба калі ведаеш, блізкі ці далёкі твой канец?
— Цяпер сонца свеціць так рэдка,— уздыхнуў другі.— I святло яго не надае сілы.
— Ці праўда,— сказаў першы,— ці праўда, што, калі мы ападзём, наша месца зойме іншае лісце, за ім яшчэ іншае, і так без канца?
— Праўда,— прашаптаў другі ліст.— Але не варта думаць аб тым, гэта вышэй нашага разумення.
— I таму становіцца так сумна...— дадаў першы.
Яны памаўчалі, затым першы, быццам пра сябе, сказаў:
— Але чаму ж мы павінны апасці?
Другі запытаў:
— А што будзе з намі, калі мы ападзём?
— Мы акажамся ўнізе.
— А што там, унізе?
— He ведаю. Адны кажуць адно, другія — іншае. Хіба даведаешся, дзе праўда?
Яны зноў памаўчалі, затым другі запытаў:
— А там, унізе, мы будзем што-небудзь адчуваць?
— Хто можа аб тым сказаць. Ніводзін адтуль не вярнуўся...
I зноў настала маўчанне. Затым першы ліст пяшчотна сказаў:
— He сумуй так. Ты ўвесь калоцішся.
— Ах, не! Я толькі ледзь-ледзь падрыгваю. Але ж не адчуваеш сябе так упэўнена, як раней...
— Пакінем гэтую размову,— сказаў першы ліст.
— Што ж... пакінем. Але аб чым жа нам тады гаманіць?
Ён змоўк, затым прамовіў ціха:
— I нашая часіна блізка... Чыя раней настане чарга?..
— He будзем аб тым,— зноў падаў свой голас першы ліст.— Давай лепш прыгадаем, як добра, як дзівосна добра было нам раней! Помніш, як грэла сонца, як бурлілі ў нас сокі жыцця? Помніш? А жыватворная раса ў ранішнюю пару? А мяккія дзівосныя ночы?..
— Цяпер ночы жахлівыя,— заўважыў другі ліст.— I цягнуцца яны бясконца.
— Мы не павінны скардзіцца,— разважыў першы ліст,— мы ж усіх перажылі.
— Ці праўда, што я вельмі змяніўся,— жаласна запытаў другі ліст.
— Ніколькі! — пераканана сказаў першы.— Ты ніколькі не змяніўся. Гэта я зжаўцеў і зморшчыўся, а ты — ты ўсё такі ж прыгажун.
— Ах, пакінь! — перапыніў першы.
— He, праўда! — палка ўсклікнуў другі.— Ты прыгожы, як у першы дзень. А маленькія жоўтыя прожылкі, ледзь-ледзь прыкметныя, вельмі табе падыходзяць. Ты ўжо павер мне!
— Дзякуй табе,— расчулена прашаптаў другі.■ Я табе не веру... не зусім веру... Але дзякуй за тваю дабрыню. Ты заўсёды быў добрым да мяне! Я толькі цяпер зразумеў, які ты добры.
— Змоўкні! — загадаў першы і змоўк сам, таму што боль яго быў вельмі моцным.
Так, у маўчанні, прайшоў час.
Парыў мокрага ветру прадзьмуў лес.
— Ах, вось яно!..— вымавіў другі ліст.— Я...— Ён страціў голас і, мякка адарваўшыся ад сука, паляцеў уніз.
Надышла зіма.
Свет непазнавальна змяніўся. I нялёгка было Бэмбі прыстасавацца да гэтага змененага свету. На змену ранейшаму багаццю прыйшла галеча. Бэмбі лічыў чымсьці само сабой зразумелым, назаўсёды Богам дадзеным, што яго акружалі дастатак, заможнасць, здаволенне ўсіх яго патрэб, што ён ніколі не ведаў недахопу ў ежы, што спаў ён у цудоўнай, прыбранай зелянінай хаціне і разгульваў у прыгожай гладзенькай чырвонай шубцы. Але цяпер усё стала інакш, усё жыццё перайначылася,
Праўда, гэтыя змены ішлі паступова і напачатку нават радавалі Бэмбі. Ён з задавальненнем назіраў, як густы белы туман, што раніцай ахінаў паляну, паволі раставаў, знікаў з першымі прамянямі сонца, адносячыся ўсё вышэй і вышэй у світальнае з праяўленым ужо блакітам неба. Яму падабаўся іней, які клапатліва ўпрыгожваў сваімі калючымі махрамі ўсе галінкі і травінкі. 3 вострым хваляваннем прыслухоўваўся Бэмбі да рыку сваіх магутных сваякоў, паўночных волатаў. Увесь лес скаланаўся ад грамавых клічаў высакародных. У салодкім трапятанні замірала сэрца Бэмбі. *Як усё вялізна, велічна у высакародных! — думаў ён.— Іхнія кароны пасуюць, адпавядаюць разгалістым дрэвам, іхнія галасы могуць паспрачацца з громам». Пачуўшы чарговы кліч, ён заміраў у нерухомасці. Уладнае жаданне гучала ў тым клічу, нястрымная туга, гнеўная, гордая нецярплівасць.
I ў нейкі момант страх ахапіў Бэмбі. Супраць яго волі гэтыя галасы прыгняталі яго. I хоць ён ганарыўся сваёй высакароднай раднёй, іх недасягальнасць выклікала ў ім раздражненне. Ён адчуваў сябе зняважаным, прыніжаным, сам не разумеючы чаму. He, ён ніколі не будзе шукаць з імі блізкасці.
Калі ж мінула пара кахання высакародных і змоўк грамавы гул іх заклікаў, Бэмбі пачаў пры-
кмячаць і іншыя рэчы. Блукаючы ноччу па лесе ці лежачы ў сваёй хаціне, ён чуў несціханы шоргат лісця, што ападае. Шаргацела, шамацела, патрэсквала ва ўсіх кустах лесу. Пяшчотны серабрысты звон бесперапынна ліўся з верхавін дрэў на зямлю. Было дзівосна прыемна чуць яго, прачынаючыся, і так добра было засынаць пад гэта таямнічае, дзівоснае перашэптванне!
Цяпер лістота пакрывала ўсю зямлю і ад кожнага кроку моцна храбусцела. Весела было раскідваць яе нагамі ў розныя бакі. Лістота шалясцела: «Ш-ш-ш-ш!» — пяшчотна, светла, серабрыста. Чуйны шоргат лісця быў не толькі прыемны — ён прыносіў немалую карысць. У гэтыя дні не патрэбна было напружваць нюх і слых. Навошта прынюхвацца, услухоўвацца, калі лістота здаля папярэджвае аб усякім падазроным руху ў лесе. «Ш-ш-ш! — суха і звонка шаргаціць апалае лісце.— Паспрабуй хто падкрасціся непрыкметна!»
Але вось зарадзіў дождж. 3 ранняй раніцы і да позняга вечара ён ліў несціхана; усю ноч навылёт шумеў і шумеў ён да самай раніцы і пасля кароткай перадышкі зноў пачынаў ліць з асвежанай і асвяжальнай сілай. Паветра было спрэс прасякнута, насычана вільгаццю, ва ўсім лесе не засталося ніводнай сухой мясцінкі. Пры кожнай спробе сашчыпнуць траўку рот імгненна напаўняўся вадой, і варта было толькі злёгку патармасіць кусцік, каб патокі вады залілі вочы і нос.
Цяпер Бэмбі адчуў, як пакутна дзень і ноч быць ва ўладзе сцюдзёных патокаў вады. Ён, праўда, яшчэ це замярзаў па-сапраўднаму, але ён тужыў па цяпле і жаласна калаціўся, дрыжаў у сваёй наскрозь прамоклай шубцы.
Лістота ўжо больш не шамацела. Яна ляжала на зямлі, мяккая і цяжкая, спрасаваная дажджом і ўжо нячуткая.
А пасля падзьмуў паўночны вецер, і Бэмбі даведаўся, што такое мароз. Як ні туліся да маці, нішто не абароніць цябе ад сцюжы. Раней так прыемна было ляжаць у цеснаце хаціны, адчуваючы жывое мацярынскае цяпло з аднаго боку, але цяпер гэтае цяпло не перадавалася целу, якое праймалі ледзяныя дрыжыкі.
Вецер дзьмуў дзень і ноч. Здавалася, у шалёнай злосці хоча ён вырваць з коранем лес і панесці яго прэч або, пашматаўшы, збузаваўшы ў паветры, знішчыць. Дрэвы скрыпелі ў магутным проціборстве, яны стойка супраціўляліся раз’юшанаму націску. Чулася іх стагнанне з трэскам, чуліся моцныя стрэлы трэснутых сукоў, чуўся шалёны грукат зламанага ствала вялікага дрэва і горка-тужлівае ўсхліпванне, якое вырывалася з усіх ран яго разбітага, паміраючага цела. Затым усё як быццам аціхла, толькі неўтаймоўны вецер нагадваў пра ледзяную буру: яго панурае выццё заглушала ўсе астатнія гукі.
Тут і прыйшла галеча. Вецер і дождж чыста зрабілі сваю справу. Ніводнага лісточка не захавалася на кустах і дрэвах. Лясныя волаты стаялі голымі, абабранымі і жаласна выцягвалі да неба свае голыя карычневыя галіны-рукі. Трава на поплаве пажаўцела і зрабілася такой нізенькай, быццам урасла назад у зямлю. Голай і беспрытульнай выглядала хаціна. 3 тае пары як зніклі яе зялёныя сцены, там ужо нельга было адчуваць сябе так надзейна, як раней, да таго ж з усіх бакоў пранізліва дзьмула...
Аднойчы раніцай маладзенькая сарока ляцела над поплавам. Штосьці белае, халаднаватае ўпала ёй на вочы светлай і лёгкай вуаллю, потым яшчэ і яшчэ, і вось мірыяды белых, мяккіх, бліскучых камякоў заляталі-залуналі вакол яе. Сарока залопала крыламі і ўзляцела ўгору. Дарэмна. Мяккія, халаднаватыя камякі сляпілі ёй вочы і тут. Яна яшчэ набрала вышыню.
— He турбуйцеся дарэмна, дарагая! — крыкнула ёй варона, якая ляцела ў тым жа накірунку.— Вам не ўцячы ад гэтых камякоў. Гэта снег.
— Снег? — здзіўлена паўтарыла сарока, змагаючыся з мяцеліцай.
— Так-так,— пацвердзіла варона.— Цяпер зіма, і гэта снег.
— Прабачце,— прагаварыла сарока,— я толькі ў маі выйшла з гнязда. Я не ведаю, што такое зіма.
— Бывае,— заўважыла варона,— але нічога, вы яшчэ даведаецеся!..
«Калі гэта снег,— падумала сарока,— мне лепш прысесці».
I яна апусцілася на галіну алешыны. Варона паляцела далей.
Бэмбі спачатку парадаваўся снегу. Калі падалі белыя зорачкі, паветра рабілася ціхім і мяккім, а прастор здаваўся абноўленым і радасным. Варта праглянуць сонейку, як белая коўдра зямлі загаралася яркімі іскрамі; яна так ззяла, бліскала-зіхацела, што балелі вочы.
Але неўзабаве Бэмбі перастаў радавацца снегу. Даводзілася доўга разграбаць яго, каб адшукаць хоць некалькі травінак. Сухі снег балюча калоўся, і трэба было ўважліва сачыць за тым, каб не параніць ногі. 3 Габо так і здарылася. Але Габо ўвогуле быў такі бездапаможны, за ім патрэбна было вока ды вока...
КНІГІ ОНЛАЙН
