Шкоднікі лубіну
Выдавец: Выдавецтва Акадэміі навук
Памер: 118с.
Мінск 1957
Першыя адзінкавыя экземпляры тлей часам з’яўля-юцца значна раней указанага тэрміну, напрыклад, у 1946 г. яны былі знойдзены 28 мая. Улічваючы хуткасць размнажэння тлей, трэба звяртаць увагу не толькі на калоніі, але і на асобныя экземпляры, бо па іх можна прадбачыць час з’яўлення калоній і ўстанавіць тэрміны барацьбы з тлямі.
У гады з рознымі метэаралагічнымі ўмовамі коль-касць люцэрнавай тлі бывае неаднолькавая (рыс. 6). Час інтэнсіўнага жыўлення тлей прыпадае на пачатак або 42
T a б л і ц a 4
Час з'яўлення тлей на лубіне ў залежнасці ад умоў надвор'я
Год Тэмпература і адносная віль-готнасць паветра перад з‘яўленнем тлей Май Чэрвень co w re x £ 33 ч 4
я co сг> со 5 сО l=t со a CD co «J CD s CD KJ
1948 Т° максімальная . 18,6 20,9 23,6 — —
Т° сярэдняя . Адносная вільгот- 12.8 15,8 18,9’ — — 10.VI
насць у % . . 72 72 74 — —
1949 Т° максімальная 22,5 23,8 25,4 — — 7.V1
Т° сярэдняя . . Адносная вільгот- 15,7 17,8 19,3 — —
насць у % 60 60 64 — —
1950 Т° максімальная . 17,9 20 21,5 — — 12.VI
Т° сярэдняя Адносная вільгот- 12,0 14,7 15,3 — —
насць у % 65 75 56 — —
1951 Т° максімальная . 14,7 15 20,7 22 —
Т° сярэдняя . . Адносная вільгот- 10,2 9,8 15,7 16,4 — 18.VI
насць у % 72 69 60 70 —
1952 Т° максімальная . 13,7 13,1 19,9 19,9 18,7
Т° сярэдняя Адносная вільгот- 8,9 8,9 14,4 14,4 14,4 2.VII
насць у % 58 77 70 70 78
сярэдзіну чэрвеня і прадаўжаецца да канца жніўня. Паз-ней у выніку паспявання раслін і ўсыхання лісцяў коль-касць тлей рэзка змяншаецца, а хутка і зусім знікае на пасевах лубіну. Максімальная колькасць тлей звычайна бывае ў першай палавіне ліпеня, але ў 1952 г. у сувязі з познім з’яўленнем тлей (2.VII) максімум іх прыпаў на II і III дэкады ліпеня. У гэтым годзе тлі назіраліся на пасевах хоць і ў невялікай колькасці, але больш працяг-лы час, чым звычайна, што звязана з павольным паспя-ваннем лубіну з-за неспрыяльных умоў надвор’я.
Колькасць тлей у летні перыяд, як і час з’яўлення іх, абумоўліваецца тэмпературай веснавога перыяду. На-прыклад, нягледзячы на тое, што сярэдняя тэмпература паветра ў летні перыяд 1949 г. была падобна з 1952 г.,
43
тэмпература мая гэтых год абумовіла розную іх коль-касць у летні час. Больш павышаная веснавая тэмпера-тура 1949 г. у параўнанні з 1952 г. абумовіла і большую колькасць тлей. Нізкая веснавая тэмпература 1951 г. аб-умовіла даволі слабае развіццё тлей у параўнанні з 1948 і 1949 гг., хоць у летні перыяд (чэрвень—ліпень) тэмпе-ратура была значна вышэйшая, чым у 1949 г. (рыс. 6).
1951г . 1952г 3
20
Ю
0
Дзкадо Месяц
■J--1---1--1--1 A-! 1 ! t--w Ч,
2 3 І_2_3 1—2^ !_23
V VJ VIII
Рыс. 6. Дынаміка колькасці Aphis medicaginis на жоўтым кармавым лубіне: 1—адносная вільготнасць паветра ў %, 2— развіццё тлей на суцэльным радковым пасеве, 3—развіццё тлей на шырокарадковым пасеве.
Можна заключыць, што сярэдняя тэмпература павет-ра ад 12 да 16°С у II дэкадзе і ад 15 да 18°С у III дэка-дзе мая абумоўлівае не толькі больш ранняе з’яўленче
44
тлей (I дэкада чэрвеня), але і больш інтэнсіўнае іх раз-віццё ў летні перыяд (чэрвень—ліпень).
Вільготнасць мае другараднае значэнне ў развіцці тлей, бо ва ўмовах мяккага клімата Беларусі тлі могуць у любы час кампенсаваць расход вільгаці ўзмоцненым смактаннем сокаў расліны, што асабліва назіраецца ў засушлівыя гады.
Вывучэнне сезоннай дынамікі колькасці тлей на лу-біне ў сувязі з тэрмічнымі фактарамі мае практычнае значэнне, бо на падставе яе можна даць прагноз з’яўлен-ня тлей у гады з рознымі метэаралагічнымі ўмовамі ў веснавы перыяд, указаць тэрміны правядзення знішчаль-ных мерапрыемстваў са шкоднікамі.
Роля мікраклімата ў развіцці люцэрнавай тлі. У вы-ніку шматгадовых назіранняў выявілася пэўная закона-мернасць размеркавання тлей на пасевах лубіну. Як пра-віла, тлі размнажаюцца і сустракаюцца больш на шыро-карадковых пасевах, чым на суцэльных радковых. Асаб-ліва многа іх бывае на ўчастках з вельмі разрэджаным травастоем, які звычайна з’яўляецца вынікам нядобра-якаснага насення або выпадзення раслін ад «глебавых» шкоднікаў.
Нашы ўлікі на шырокарадковым (міжрадкоўі 25 — 30 см) і суцэльным радковым (міжрадкоўі 12—15 см) пасевах паказалі, што на загушчаным травастоі, як пра-віла, колькасць заселеных тлёй раслін рэзка зніжалася, нягледзячы на змыканне ўчасткаў гэтых пасеваў (табл. 5).
Т а б л і ц a 5
Заражэнне лубіну тлямі ў залежнасці ад гушчыні пасеву
Пасеў Сярэдняя колькасць раслін на 1 м2 % заражаных раслін па гачах
1950 1951 1952
Суцэльны рад-ковы .... Шырокарад-ковы .... Вельмі ха] Бараўлянах. Ь суцэльнага р 100 70 зактэрная 1а дзялянк адковага п 35 60,13 карціна на зх (22X6 n асеваў Kaf 0 20,8 зіралася ў і) шырокар імавога л} 1,4 22,9 1952 г. у адковага і 'біну, якія
45
чаргаваліся, заражэнне тлямі было толькі на дзялянках з шырокарадковым пасевам (табл. 6).
Т а б л і ц a 6
Засяленне тлямі лубіну ў залежнасці ад характару пасеву
Шырокарадковы пасеў Суцэльны радковы пасеў
& с X 2 X сз
03
X са = X М X X
■ 1 1
с 3 ч о id ^ О. co — х 3 е; оі О S СО СХ— я
1 6 56 46,5 26,8 64 96,3 0
2 6 59 48,5 16,9 81 119,7 0
3 6 71 (0.0 8,45 79 117,0 0
4 6 70 бо,0 1,4 67 99,0 1,5
— — 256 53,7 12,5 на 291 108 0.4 на
дзялянку дзялянку
3 табліцы відаць, што на дзялянках з шырокарадко-вым пасевам заражэнне складае 12,5%, а на дзялянках з суцэльным радковым пасевам—0,4%. Падобная пры-стасаванасць да пасеваў з разрэджаным травастоем на-зіраецца ў шведскай мухі і ў зеленавочкі (Шчэгалеў, 1938; Маркавец і Жабінская, 1952).
Для высвятлення прычын, чаму тлі аддаюць перавагу разрэджаным пасевам, а не загушчаным, вывучаўся мік-раклімат (тэмпература і адносная вільготнасць паветра) на шырокарадковым і суцэль'ным радковым пасевах, раз-мешчаных побач. Папярэднік, фон, насенне і тэрмін сяў-бы былі аднолькавыя. Вынікі вывучэння зведзены ў таб-ліцы 7, з якой відаць, што асаблівай розніцы ў ампліту-дзе хістанняў тэмпературы і адноснай вільготнасці па-ветра як на шырокарадковым, так і на суцэльным радковым пасевах не было. У даным выпадку асноўным фактарам з’яўляецца больш высокі тэмператуірны міні-мум і наогул больш павышаная тэмпература на шырока-радковым пасеве (рыс. 7). Адносная вілыотнасць павет-ра на шырокарадковым пасеве хоць крыху і ніжэйшая ў параўнанні з суцэльным радковым, але гэта не так істотна.
Жыццё тлей вялікімі калоніямі ў некаторай ступені спрыяе меншай страце арганізмам вільгаці і ахоўвае на-
46
cd i>D cd Ei cd CX 3 BHHU10 -ix вгП -IEUWE cd dF o 04 go ь- oj 04 CO 04 ВННЕ1Э -ix urXi -IEUWB CD t^ 04 ID П CO dF dT Ю co"
S’ 4 Ю co •evbj £j CD ~- CO b- co xr d dF OiD A. d?
co X o X Ei < Cd 'EEBJ £| 040 CO O — ^ CO b- CD dF tO Г- ID dF CD" tD •EtBJ £1 CD dF dF 00 04 dF iD ID dr dF CO CO" dr
ex 3 •SKBJ £ Ю O O 00 00 Ю O CD CD b- b- b- CD ('- 00 •him 06 'EffBJ f ID tD O . cd ex o S CD H cc cc A 3 X cd ex cd Cd X •— 1—< ■—< *—* —— »-H ■*■ CD 00 O ОІ dF CD 00 — ’—< 04 04 04 04 04 .3 CD ex x u > > > > > df 00 CO GO b^ — — 04 3 CD ex OS
cd g K 3 cd .3- X e; cd э^ — cd cd gj — cd U2< ex 3 x < Cl o O
ЕІ o 04 V—< CO to CD
47
сякомае ад пераахалоджання пры паніжаючайся тэмпера-туры, асабліва ў начны час. Гладкая-ж бліскучая па-верхня цела люцэрнавай тлі спрыяе адбіццю сонечных праменняў, ахоўвае яе ад перагравання на сонцы і дае магчымасць існаваць на разрэджаных пасевах. У час ветру ўмовы шырокарадковага пасеву лепш спрыяюць
Рыс. 7. Тэмпература на пасевах жоўтага лубіну ў перыяд развіцця тлей: 1—суцэльны радковы, 2 - шырокарадковы.
пераносу і рассяленню тлей з расліны на расліну, у за-гушчаных-жа пасевах (суцэльны ірадковы) зніжаецца сіла ветру і ствараюцца горшыя ўмовы для распаўсю-джання шкодніка.
Зусім процілеглая карціна назіраецца ў размяшчэнні на пасевах люцэрнавай і іншых відаў тлей у гарачых і
48
засушлівых раёнах Саюза. Па сведчанню В. Н. Рэкача і Т. А. Дабрацовай (1933, 1938), у раёне Ганджы (Закаў-каззе), у Туркменскай рэспубліцы і іншых месцах у най-больш сухі перыяд лета (канец ліпеня—жнівень) тлі заўважаюцца выключна ў ценю самкнутага травастою люцэрны, на яе ніжніх галінках. На бавоўніку-ж, дзе люцэрнавая тля звычайна бывае з пачатку чэрвеня да сярэдзіны ліпеня, яна адсутнічае з прычыны даволі рэд-ка растучых кустоў раслін. Падобнае размяшчэнне тлей у адзначаных раёнах залежыць ад тэмпературы і аднос-най вільготнасці паветра. Так, максімальная тэмпература ў Ганджы ў даны перыяд лета дасягае ў ценю 41,5°, a на сонцы 63,2° пры адноснай вільготнасці паветра, якая зніжаецца да 17'—20% (Рэкач і Дабрацова, 1933), у Туркменіі-ж, у самай гарачай і засушлівай яе ,частцы (р-н Карлюк Чарджоўскай вобл.), максімальная тэмпе-ратура на сонцы даходзіць у другой палавіне ліпеня да 70° пры поўнай адсутнасці на працягу ўсяго лета воб-лачнасці і дажджоў. Апошнія бываюць толькі зімой (па ўласных назіраннях у 1942—1944 гг.).
Калі для Беларускай рэспублікі адносная вільгот-насць паветра ў летні перыяд развіцця тлей адыгрывае другарадную ролю, паколькі мяккі клімат спрыяе мен-шай страце вільгаці арганізмам і тлі паспяваюць яе кампенсаваць шляхам узмоцненага жыўлення раслінамі, то для гарачых і засушлівых месц Саюза, дзе ў летні пе-рыяд з-за высокай тэмпературы і нізкай вільготнасці па-ветра страта вільгаці арганізмам не паспявае кампенса-вацца за кошт сокаў раслін, вялікае значэнне мае для развіцця тлей не толькі тэмпература, але і вільготнасць паветра.
КНІГІ ОНЛАЙН
