Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Памер: 336с.
Мінск 2009
Калеіія — 1) I рупа ўплывовых асоб, якія ўтвараюць адміністратыўны, дарадчы ді распараджальны орган. 2) Аб’яднанне асобаў некаторых прафесій. 3) Назва некаторых навучальных устаноў. Напрыклад, Кісва-Магілянская Калегія. ' ।
Каліграфія — мастацтва прыгожага і дакладнага напісання, надае яму дэкаратыўную прыгажосць і вобразнаграфічную выразнасць.
Калізія — сутыкненне, барацьбадзеючых асоб, уцягнугых ў канфлікт паміж сабою.
Камедыя — від драматычнага твора, які адлюстроўвае ўсё пачварнае і недарэчнае, смешнае і агіднае, высмейвае заганы і рамадства.
Камедыя — від драмы, у якой дзеянне і харакгары трактаваліся ў формах камічнага. Трагедыя нарадзілася ў Старажытнай Грэцыі з святкаванняў у гонар Дзіяніса. Камедыя пры прагматычным даследаванні чалавечай прыроды высмейвала заганы людзей. Лепшыя ўзоры гэтага жанру вылучаюцца бескампраміснасцю аналізу, вастрынёй і смеласцю высмейвання заганаў грамадства. У розных краінах узніклі свае варыянты камедыі. Шырока вядомыя камедыі італьянскіх гуманістаў і іспанцаў Лопэ дэ Bera і Кальдэрона, англійская камедыя эпохі Адраджэння, французская класіцысцкая камедыя эпохі Асветніцтва і славянская рэалістычная камедыя. Паводле прынцыпа арганізацыі дзеяння адрозніваюць камедыю характараў, сітуацый, ідэй. Паводле зместу сюжэтаў камедыі могуць быць побытавымі і лірычнымі, у адпаведнасць з характарам камічнага— гумарыстычнымі, сагырычнымі.
Каментарый — тлумачэнне, удакладненне сэнсу твора, эпізода, фразы.
Камілаўка — высокі цыліндрычны сарой для галавы, знак асаблівых адзнак, узнагароды святара.
Кампазіцыя — пабудова мастацкага твора, узаемнае размяшчэнне яго частак.
Кампаратывістыка (ад лац. comparativus — параўнальны) — раздзел мовазнаўства, які займаецца параўнальна-гістарычным вывучэннем роднасных моў.
Канатацыя (ад лац. сйт-соп —разам, с + notare — адзначаць, абазначаць) — дадатковыя семантычныя ці стылёвыя адценні, якія накладваюцца на асноўнае значэнне слова і служаць для выражэння эмацыянальна-экспрэсіўнай афарбоўкі, надаюць выказванню тон урачыстасці, натуральнасці, фамільярнасці і г. д.
Канец — 1) Гарадскі раён, раён якой-небудзь тэрытарыяльна-адміністратыўнайадзінкі. 2) Адзін з бакоў гандлю і продажы. 3) Умоўная мера ў гандлі.
Каніцель — упрыгожанне скружанай залатою ці срэбнаю ніткаю.
Канон — 1) Сукупнасць цвёрда усталяваных правілаў які вызначаюць нормы іканаграфіі, прапорцыі, кампазіцыі, малюнка, каларыга для дадзенага тыпа твораў. 2) Твор, які служыць узорам нормы
Канон (ад грэч. «правіла», «прадпісате»^ — 1) Царкоўнае правіла, устаў. 2) Хрысціянскія богаслужбовыя спевы. 3) Малебен, царкоўная служба, што здзяйсняецца напярэдадні свята; паніхіда. 4) Дзень. які папярэднічае святу, канун. 5) Ежа, пітво, зваранае да свята.
Кансерватар — абаронца, захавальнік спрадвечных традыцый, ладу жыцця, формы кіравання, праціўнік новазмяненняў.
Кансерватызм нацыянальны — ідэалагічны напрамак у грамадскай думцы, накіраваны на захаванне непарушнымі традыцыйных асноў грамадскага і палітычнага жыцця.
Канстыгуцыя (ад лац. «устанаўленне») — сукупнасць асноўных законаў дзяржавы. якія валодаюць вышэйшай юрыдычнай сілай. На стараславянскай мове слову «канстытуцыя» адпавядаў тэрмін устаў.
Кантрыбуцыя — дань, што бралася пераможцамі з паланёных народаў.
Кант — род побытавай шматгалоснай песні.
Кантата— буйны вакальна-інструментальны твор урачыстага харакгару, звычайна дпя салісі аў хора і аркестра.
Кантата — твор урачыстага характару, які ўхваляе пэўную радасную падзею ці героя.
Кантамінацыя (ад лац. contaminatio — прывядзенне ў судакрананне; змяшэнне) — утварэнне новага слова ці выразу шляхам скрыжавання, аб'яднання частак двух слоў ці выразаў, звязаных паміж сабою якімі-небудзь асацыяцыямі.
Кантраст — рэзка азначаная, супрацьлегласць рысаў, якасцей, уласцівасцей чалавечага характару, гірадмета, з’яў: літаратурны сродак.
Кантраст — супрацьпастаўленне і ўзаемнае ўзмацненне дзвюх суадносных якасцей, важны выразны сродак пласты чных мастацтваў.
Кантэкст — урывак літаратурнага твора, неабходны для азначэння сэнсу ўзятых з яго слоў.
Кантэкст (ад лац. contextus — цесная сувязь, з ’яднанне) — 1) Закончаны ў сэнсавых адносінах адрэзак пісьмовай мовы (тэксту), які дае магчымасць дакладна устанавіць значэнне асобнага слова ці сказа, што ўваходзіць у яго склад. 2) Умовы ўжывання дадзенай моўнай адзінкі ў гутарковым працэсе камунікатыўных зносін.
Кантэкстуальны — залежны ад кантэксту, звязаны з кантэкстам.
Канфлікт — суі ыкненне. якое пакладзена ў падмурак барацьбы дзеючых асоб у мастапкім творы.
Канцылена — невялікі твор апавядальнага характару, які выконваецца пад музыку.
Канцлер (з ням.) — вышэйшы прыдворны чын, адна з вышэйшых пасад, кіраўнік урада і выканаўчай улады ў некаторых краінах.
Канцона — твор, які усхваляе рымантычнае каханне.
Канцэптуальнае мастацтва, канцэптзаліз—напрамак у авангардызме, што ўзнік у 1960 гг. Хсаблівасці скпадаюцца: у адмове ад увасабленняў, ідэі ў матэрыяле. Канцэптуальныя аб’екты існуюць у выглядзе нікідаў праектаў, тэкстаў; прадметам сузірання з’яўляеода форма ў думках. Найбольш уплывовае аб’яднанне — інглійская група «Мастацтва — мова».
Канцэрт — твор для аднага ці (радзей) некалькіх сольных інструментаў і аркестра, а таксама публічнае выкананне музычных твораў.
Карыкатура — жанр выяўленчага мастацгва, які выкарыстоўвае сродкі сагыры і гумару, гратэска, шаржа, мастацкай гіпербалы; выява. у якой камічны эффехт ствараецца перабольшаннем і завастрэннем харакзэрных рысаў
Катакомба — сістэма падземных збудаванняўштучнага ці назуральнага паходжання, якія служылі для рэлігійных абрадаў, пахаванняў, сховішчаў
Келыікія мовы — мовы, якія уваходзяць у інда-еўрапейскую сям’ю і ўтвараюш, у яе складзе галіну з пэўнымі падгрупамі. Да кельцкай галіны моў адносяцца ірладская, шатладская, уэльская (валійская), брэтонская і мёртвыя гальская і карнуольская.
Кірыліца — адыа з першых азбук стараславянскай мовы (другой была глаголіца). Яна атрымала сваю назву ад імя Кірыла. прынятага візантыйскім місіянерам Канстанцінам Філосафам пры яго пастрыжэнні ў манахі. Кірыліца адрозніваецца ад глаголіцы больш простай і акрэсленай формай літар. На аснове кірыліцы быў створаны сучасны беларускі алфавіт.
Кірыліца — здзін з славянскіх шрыфтоў, паводле адной версіі, створаны самім славянскім асветнікам Кірылам (каля 827—869 гг), паводле іншай — названы ў яго гонар. Кірылічны алфавіт быў створаны ў канцы IX ст ці на пачатку X ст. на аснове грэчаскага і складаўся з 43 літар, якія мелі свае назвы.Кірыліца пакладзена ў аснову шэрагу славянскіх алфавітаў (рускага, украінскага, беларускага. балгарскага. сербскага і інш.), таксама многіх народаў былога СССР. Літары кірылічнага алфавіту да XVIII ст. выкарыстоўваліся для запісу лічбаў. Напрыклад 14 (у стараславянскай графіцы й) адпавядала лічбе 8, a I — лічба 10, таму адпаведна ўзнаді назвы «14 васьмярычнае» і «I дзесяцярычнае». 3 X ст. па XX ст. у кірыліцы адбыліся значныя змены: былі выключаны літары, якія не мелі ў жывой мове гукавога экввалента. Вельмі хутка выйшлі з ужытку літары, запазычаніч састараслявянскай мовы, але не патрэбныя ва ўсходнеславянскіх: ётаваныя галосныя, s, і ц. Літара «ук ётаваны» набыла выгляд сучаснай літары Ю, юс малы перагварыўся ў сучасную літару Я. Напрыклад, у выніку апошняй оэформы графікі 1918 г. з мовы былі выключаны літарыу е, -ё; у канцы слоў пасля цвёрдых зычных перастаў nicaj.ua «Ь». Некаторыя літары (Ь і Ь) згубілі гукавы эквівалент, але выкарыстоўваюцца для перадачы якасці гука, ягі папярэднічае ім у слове. З’явіліся новыя лігары (Й, Э, Ё).
Клабук — галоўны строй праваслаўных манахаў у выглядзе высокай цыліндрычнай формы з пакрывалам.
Класіцызм — стыль і накірунах у мастацтве XVII — пачагку XIX ст , які звярнууся да ангычнага мастацтва і мастацтва Высокага Адраджэння як дз ўзора. Яму ўласцівьія ўраўнаважанасць, дакладнасць, пластычная яснасць і гарманічнасць. Буйнейшыя прадстаўнікі: у жывапісе —
Н.Пусэн. III. Лебрэн, К. Лорэн, Ж.Л. Давід, Ж.Д. Энгр, М.Т.Казлоўскі, Ф.Ф. Шчадрын, І.П. Мартас.
Класічная літаратура — узорная, найбольш каштоўная літарагура мінулага і сучаснасці.
Кніжная лексіка — лексіка, звязаная з кніжнымі стылямі мовы, ужываеццаў навуковай літаратуры, публіцыстычных творах, афіцыйна-дзелавыхдакументах і г. д.
Кніжнік — 1) У Сярэднявеччы — знаўца Бібліі, тлумачальнік законаў і правілаў рэлігійна-духоўнага характару. 2) Мудрэц, вучоны. 3) Перапісчык, пісар.
Княжэнне — 1) Улада князя. 2) Вобласць, падуладная князю, княства. 3) Перыяд праўлення якога-небудзь князя. 4) Княжацкі тытул. Вялікае княжэнне — улада і тытул вялікага князя.
Князь — 1) Пры родавым ладзе — кіраўнік, старэйшына, уладар роду ці племяні. 2) У Сярэднявеччы — гаспадар, уласнік, землеўладалец. 3) Гасудар. Манархічны кіраўнік княства (удзела, зямлі) ў краінах Еўрапейскага і Афрыканскага рэгіёнаў. 4) У Наўгародскай і Пскоўскай рэспубліках — вайсковы начальнік, які абіраецца вечам у якасці наёмнага кіраўніка дружыны. 5) У імперыях Еўропы, пры сярэднявечньгх дварах ганаровае званне некаторых магнацкіх родаў, якое надаецца кіраўніком дзяржавы ці перадаецца ў спадчыну. Князёў іменавапі «сіяцельствам», і ерманскіх — «светласцю». Вялікі князь вярхоўны ўладар буйнога княства, у склад якога ўваходзілі больш дробныя адзінкі. Князь Кіеўскай Русі меў тытул кіеўскага, князь Вялікага княства Літоўскага насіў тытул гаспадара (як уладар Валахіі) і вялікага князя літоўскага. Да тытулаў рускіх князёў далучалася слова «князь». Усе члены імператарскіх сем'яў мелі сан князя і прынца.
Князі, акрамя вялікіх, існавалі і мясцовыя, удзельныя, кіраўнікі асобных княстваў, земляў, абласцей. Мясцовыя удзельныя князі знаходзіліся ў васальнай залежнасці ад Вялікага Князя і знаходзіліся ў яго на службе. Адпісаць на Вялікага Князя — канфіскаваць, адабраць зямлю ў маёмасць Вялікага Князя. Ад’ехаць — перайсці на службу ад аднаго князя да другога.
Княгіня — жонка ці ўдава вялікага ці удзельнага князя, а таксама ўплывовага магната (з XVII ст. — радавітага шляхціча), што меўтытул князя.
Княжна — дачка князя Вялікая княжна — незамужняя дачка членаў імперагарскага дому.
КНІГІ ОНЛАЙН
