Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Выдавец:
Памер: 336с.
Мінск 2009
Жанр — у тэорыі выяўленчага мастацтва галіна мастацтва, абмехаваная колам тэм, прадметаў выразнасці, аўтарскімі адносінамі да прадмета.
Жывапіаіасць — яркасць, выразнасць; уласцівасці мастацкага выканання, характэрныя перш за ўсё для станкаваі а жывапсу.
Жывапіс— від выяўленчых мастацтваў, яго творы ствараліся з діпамогай фарбаў, наносімых на якую-небудзь паверхню; з'ява сусветнай культуры, што прайшла на працягу тысячагоддзяў эвалюцыю ад наскальных роспісаў палеалітада новых цячэнняўз розных эстэтычных і культурна-канфссійных светаў; асноўныя разнавіднасці — станкавая і манументалыная.
Жыдоўствуючыя — ерэтычны рух у другой палове XV ст. у Ноўгарадзе і Маскве. Яго ўзнікненне звязваюць са з’яўленнем яўрэя («жыдавіна») Схарыі ў Ноўгарадзе ў 1470 г. Ерэтыкі адмаўлялі дагмагы праваслаўя. святыні, рытуалы і іерархіюправаслаўнай царквы. Большую частку ерэтыкоў склалі святары і гараджэне. Мітрапаліт Зосіма (1490-—1494) і Іван 111 сімпатызавалі ерэтыкам. Барацьбу з ерэтыкамі распачалі архіепіскап НоўгарадаГенадзій Ганозаў і ігумен Іосіф Валоцкі. Ерась была асуджана на саборах 1488 і 1494 гг
«Жыццядайная Крыніца» — назва цудадзейнай іконы Божай Маці з >рама, заснаванага ў 450 г. візантыйскім імперагарам Львом Мудрым каля крыніцы, цудадзейна прадсказанай Багародзіцай. На выя»е Царыца Нябесная з Дзійяткам Хрыстом па пояс у невял.кім авальным басейне, да якого з усіх бакоў далучаюццЕ гаротныя і знясіленыя. Дагматычны сэнс іконы — Царыцы Нябесная, як Маці Хрыста, —гзса і крыніца ВечнагаЖыцця.
Задума — цэласнае ўяўленне мастака аб асноўных рысах зместу і формы мастацкага твора да пачатку практычнага стварэння яго.
Закон — прававы акт, статут, правіла. Закон хрысціянскі — хрысціянская (звычайна праваслаўная) вера, рэлігія. Закон рымскі — каталіцкая вера.
Залатое сячэнне— прапорцыя, пры якой адназ двух састаўных частак у сто разоў больш іншай, у столькі сама менш цэлага; прапоцыі залагога сячэння адлюстроўваюць фундаментальныя заканамернасці адукацыі і пабудовы формаў прыроды.
Замалёука — малюнак з натуры, выкананы, як правіла, па-за майстэрняй з мэтай збірання матэрыяла для больш значнай працы ці практыкавання.
Зваротная перспектыва — від лінейнай перспектывы; умоўная сістэма пабудовы прасторы, у якой выява праецыруеццца на адлегласці. прадметы прадстаўлены бачнымі з некалькіх кропак погляду і павялічваюцца паводле ступені іх аддалення ад гледача, а прастора падзяляецца на самастойную зону.
Зваротны слоўнік — слоўнік, у якім захоўваецца алфавітнае размяшчэнне матэрыяла, але не па пачатку слоў, а паводле канца іх, г. зн. справа налева.
Звод —1) Помнік, які адрозніваецца ад зыходнага моўнымі асаблівасцямі; 2) Свядомае змяненне тэксту, рэдакцыя, што адрозніваецца ад іншых спіскаў і ўзнікла ў выніку шмагразовай перапіскі.
Звод — утварае вогнутую крывалінейную паверхню перакрыцЦя памяшканняў, апорныя кропкі якіх знаходзяцца ніжэй усіх астагніх кропак яго паверхні; найбольш характэрны для класічнай архітэктуры цыліндрычны звод і купал.
Звязка — службсвы дзеяслоў ці дзеяслоў з паслабленым лексічным значэннем, радзей паўназначны дзеяслоў, які з’яўляецца часткай састаўнога іменнага выказніка і выражае яго грамагычнае значэнне, г. зн. абазначае час, асобу, лік і лад.
Звязка знамяналыня (рэчыўная, канкрэтная) — дзеяслоў са значэннем рух; стану дзейнасці і г. д., здольны самастойна выступаць уякасці дзеяслоўнага выказніка, але ў дадзенай кансзрушыі выконвае таксама функцыю звязкі, г. зн. служыць дгя спалучэння іменнай часткі з дзейнікам.
Звязка адцягненная (чысгая) — дзяслоў быць у розных формах часу і ладу, што іыконвае чыста грамаіычную функцыю.
Звязка напауадцягненная— дзеяслоў з паслабленым лексічным значэннем, які спалучаеіменную часткуз дзейнікам і часткова выражае рэчыуна’ значэнне выказніка.
Звярыны стыль — тып старахытнага і сярэднявечнага арнамента, узыходзіць да татэжага пачытання звера-прарадзільніка, быў распаўсюджань' ў скіфаў, сакаў, алтайцаў фракійцаў сармагаў у I тыс. да к э., у кельтаў і германцаў— ! тыс. н. э., у сярэднявечным лсходнеславянскім мастацтве (галоўным чынам у кніжнай мініяцюры).
Зіпун — лёгкае хатняе распашное адззенне, якое зашпільвалася на гузікі, даўжынёй да кален і доўгімі вузкімі рукавамі знізу зашпільвалася на гузікі.
Злучальнасць адносіны паміж слокамі ў сказе, a таксама паміж прэдыкагыўнымі часткамі сюаданага сказа. якія выражаюцца ў сінтаксічным раўнапргўі суадносных элементаў: адносіны паміж імі зваротных, паказчык адносін знаходзіцца паміж імі, не зліваецца паззачэнні ні
з адным з іх.
Знакавая тэорыя мовы — дінгвістычная тэорыя, згоднаякой моваз’яўляецца сістэмай нематываваных знакаў, прадстаўленых словамі; слова — гэта толькі фармальны знак прадметаў і з’яў рэчаіснасці. Асабліва апанганыя прадстаўнікі гэтай тэорыі ў аснову такой трактоўкі кладуць тэорыю «іерогліфаў». як вучэнне аб тым, што нашы адчуванні, уражаніі, уяўленні з’яўляюцца не копіямі. вобразамі рэальных прадметаў і працэсаў рэчаіснасці, а ўмоўнымі знакамі, сімваламі, іерогліфамі. Пры такім поглядзе прысутнічае пэўны элемент недаверу до паказанняў нашых пачуццяў, адмаўляецца сувязь свядомасці з жыццём, адзначаецца непазнавальнасць знешняга свету нашай свядомасцю. 3 матэрыяльнага пункту погляду наііыя адчуванні, успрыняцці уяўляюцца не сімваламі ціўмоўнымі знакамі, а вобразамі, выявамі, копіямі рэчаіснасці, якія непазбежна маюць на ўвазе аб’ектыўную рэальнасць, таго што адлюстроўваецца, хаця выява не можа цалкам параўнацца з мадэллю, не можа быць тоеснай катэгорыям існасці. Адсюль вынікае, што значэнне слова, сэрцавінай якога з’яўЛяецца паняцце як абагуленае ўяўленне аб прадметах і працэсах рэальнасці, а не простым знакам гэтых прадметаў і працэсаў. Сваім змесгам слова адлюстроўвае рэчаіснасць, фарміруе і выражае ўяўленне аб прадметах навакольнага свету. Іншая справа— гукавы бок слова, яго матэрыяльная абалонка: яна непасрэдна не звязаназ прыродай рэчаў, не з’яўляецца іх копіяй і ўяўляе сабой знак. замацаваны свядомасцю людзей за прадметам. з'явай, дзеяннем. Пры такім разуменні мова ўваходзіць у агульную семіятычную (знакавую) сістэму.
Знаменне — шырока распаўсюджаны ва ўсходнехрысціянскім мастацтве з XI—XII стст. тьпі Божай Маці, заснаваны на важнейшым з прародстваў Ісайі (Ісайя. 7,
14): «Дзева ў чэраве прыме і народзіць Сына і наракуць імя Яму: Эмануіл». Сюжэт іконы — Аранта з узведзенымі рукамі на грудзях з выявай Хрыста Эмануіла ў круглым медальёне. Сама назва іконы звязана з усходнеславянскай глебай, асаблівым тлумачэннем на ёй старазанаветнага тэксту прароцтза Ісайі: Гасподзь дасць вам знаменне».
Значэнне слова — ^аключаны ў слове сэнс, змест, звязаны з уяўленнем як здлюстраваннем у свядомасні прадметаў і з'яў аб'ектыўгага свету. Значэнне ўваходзіць у структу,ру слова ў якасці «о зместу (унутранага боку), у адносінах даякога гучанне выступае як матэрыяльная абалонка (знешні бок). Гэта аданства ўнуіранага і знешняга ў слове ствараецца ў вынікуўсталявання трывалай і непарыўнай сувязі паміж значзннем і гучаннем. Значэнне слова і заключанае ў ім паняцце ўзаемазвязаны, але гэта не адно і гое ж. Паняцце ў слоае заўсёды адно, а значэнняў услове можабыцьнекалькі (пар.: шмагзначнасць слова ва ўмовах кантжсту).
Значэнне слова складаецца ?. яго лексічнага значэння, г. зн. матэрыяльнага зместу, яюе выражаецца асновай слова і грамагычнага значэння, г.зн. паказчыка розных адносін, яны знаходзяць сваё ўвасгбленне ў фармальнай прыналежнасці слова. У самастойных словах лексічнае значэнне пераважае над грамагычнмм, у службовых словах лексічнае значэнне адначасова з’іўляецца і граматычным.
Іды.іія — верш, у якім адлюстро^ваецца бесклагютнае жыццё на асяродзі прыроды.
Ідэал —у пластычных мастацтвах найвышэйшы ўзор духоўнай і фізічнай прыгажосці, дабрыві і праўды, увасоблены ў чалавечым вобразе.
Ідэалізацыя — метад мастацкага абагульнення, які заюіючаеццаў апрацоўцы прыродных назіранняў шляхам набліжэння іх да ідэальных правобразаў.
Ідэйны свет твора — галіна мастацкіх рашэнняў, уключае ў сябе аўтарскія адзнакі і ідэал, мастацкія ідэі і пафас твора.
Ідэя мастацкага твора — галоўная думка аб тым коле з’яў, якія адлюстраваны ў творах; выражаецца пісьменнікам у мастацкіх вобразах.
Ідэя мастацкая — думка, канцэпцыя мастака, якая адлюстроўвае яго адносіны да света і чалавека.
Іерарх (ад грэч. hieros — свяшчэнны і arche —улада) — агульнае найменне ддя святароў вышэйшай (трэцяй) ступені хрысціянскай царкоўнай іерархіі: епіскап, мітрапаліт, экзарх, патрыярх. Сінонім назваў «архіерэй», «архіпастыр».
Іерэй (ад грэч. hiereus, літаральна — жрэц) — святар сярэдняй (другой) ступені хрысціянскай царкоўнай іерархіі; афіцыйная назва праваслаўнага святара. Ужываецца разам са словамі «прэсвіцер», «святар».
Ізвод —1) Рэдакцыя рукапіснага помніка, якая адрозніваецца ад іншьГх спіскаў гэтага помніка асаблівасцямі мовы. 2) Судовае разбіральніцтва. 3) Выхад. 4) Пагібель, канец.
Ікона (грэч. «выява») — вобраз, сімвалічная выява Збаўцы, Богамаці, Нябесных сіл пі ўгоднікаў, якія з’яўляюцца прадметам рэлігійнага ўшанавання.
Ікона мясцовая — ікона, якая мае сваё пастаяннае месца ў ніжнім ярусе іканастаса.
Ікона — жывапісная (радзей рэльефная) выява Хрыста, Богамані, святых, сюжэтаў са Святога Пісання, якія з’яўляюцца прадметам ўшанавання ў хрысціянстве.
Іканаборства— рэлігійна-палітычны рух, накіраваны супраць хрысгцянскага культа ікон, што мела месца ў Візантыі ў VIII—IX стст. і ў Еўропе ў XVI ст. Элементы іканаборства нрыспнічалі ў ерэтычных рухах сярэднявечнай Еўропы.
Іканаграфія — 1) Вывучэнне і апісанне выяў якіхнебудзь асоб і прадметаў. вытлумачэнне іх сэнсу сімволікі, дакументальнай дакладнасці і сагіраўднасці партрэтаў дадзенай асобы. 2)Сукупнасць правілаў, якіх павінен прьпрымлівацца мастак (іканапісец) пры адлюстраванні сюжэтаў і асобаў.
Іканаграфія — сістэма варыянтаў пэўнага персанажа, асобы і падзеяў, трактоўкі якогасьці сюжэта.
Іканастас — лёгкая сцяна, якая аддзяляе ў праваслаўным храме алтар ад сярэдняй часткі, на якой у пэўным парадку ўстанаўліваюшіа іконы.
Іконапіс — від станковага рэлігійнага (галоўным чынам праваслаўнага) жывдпісу, які валодае спецыфічным сюжэтным складам, магэрыяльнай асновай, тэхнікай, прыёмамі і метадамі выкарыстання; галоўнай яго функцыяй было стварэнне малітоўных вобразаў, што ўвасабляюць звышпачуццёвыя ўяўленні ў пачуццёва ўспрымальных формах.
КНІГІ ОНЛАЙН
