Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Выдавец:
Памер: 336с.
Мінск 2009
Варыянты слова марфалагічныя (граматычныя) маюць адметную сістэму канчаткаў, што звязана з формай роду.
Варыянты слова арфаэпічныя маюць аднолькавае напісанне, але рознае вымаўленне.
Варыянты слова семантычныя, розныя значэнні шмагзначнага слова.
Варыянты словаўтваральныя, відазмяненні, што тычацца замены марфем.
Варыянты слова фанетычныя (фанематычныя), відазмяненні гукавой абалонкі слова, адрозненні ў складзе фанем, не звязаныя з марфалагічнымі чаргаваннямі і парадыгматычнымі змяненнямі слова.
Варыянты слоў семантычна збліжаюцца, а ў некаторых выпадках супадаюйь з дублетамі. Адны даследчыкі размяжоўваюць гэтыя тэрміны, мяркуюць, што дублеты не маюць ніякіх семантычных адрозненняў, тады як у варыянтах слоў яны магчымыя. Іншыя лексіколагі лічаць, шго варыянты слоў уяўляюць сабой іх відазмяненні голькі з бакоў фанетычнага і марфалагічнага пры поўным супадзенні ў значэн нях. Для слоў з тоесным марфемным складам, але з магчымымі адрозненнямі ў значэнні выкарыстоўваюцьтэрмін «аднакаранёвыя словы», маючы наўвазе словы з агульным коранем, якія належаць да адной і той жа часціны мовы і маюць блізкія ці ідэнтычныя па значэнні афіксы.
Васіятыса — адзін з іканаграфічных зводаў Багародзіцы «Адзігітрыя», калі Дзева Марыя на выяве стаіць з Дзіцяткам Хрыстом на правай руцэ, як, напрыклад, на іконе «Благадагнае Неба», «Прызры на Змірэнне».
Вежа — збудаванне, вышыня якога нашматбольш яго гарызантальных памераў. Першапачаткова будаваліся як ахоўныя кропкі, умацаваныя селішчы; у Сярэднявеччы былі асноўнымі збудаваннямі ў замках (дом жон, на Усходзе — кёлек), абавязковай часткай умацавання па перыметры сцэнаў; высотныя акцэнты ў культавам дойлід-
стве (зікураты Ш—I тыс. да н. э., званніцы, мінарэты, пагады); з эпохі Адраджэння ўзводзяцца ндц будынкамі гарадскіх ратушаў; з XIX ст. узводзяццашмаглікія воданапорныя вежы, а з XX ст. — радыёі тэлевежы.
Версіфікацыя — сісгэма акрэсленых правілаў і прыёмаў пабудовы вершаванай мовы і вершаскладання.
Віршы — вершы на рэлігійныя і свецкія тэмы з абавязковай рыфмай у канцы радка.
Вітраж — твор дыкаратыўнага мастацтва, выкананы з каляровага шкла ці іншага магэрыяла, які прапускае святло, выяўленчая ці арыгінальная кампазіцыя, разлічаная на скразное асвятленне.
Вобраз мастацкі — спосаб і форма засваення рэчаіснасці ў мастацтве, што вызначаеццанепаддзелыным адзінствам суб’ектыўных і аб’екшўных пачагкаў мастацкай гворчасці, яго пачуцйёвых і сэнсавых аспекгаў вынік мастацкага абагульнення.
Воі — усходнеславянскія ваяры-дружыннікі. не прафссіяналы, а мясцовая міліцыя, апалчэнне, якое збіраецца па неабходнасці ці ў вайсковы час са складу гарадскога ці вясковага насельніцтва.
Вольны верш — сілаба — танічны, звычайны верш з няроўнай колькасцю стопаў у вершаваных радках.
Вульгарызмы (ад лац. vulgaris — з глыбінь народных) — брыдкія словы, выразы, якія знаходзяцца за межамі літарагурнай лексікі.
Вулы ата (ад лат. народная, агульнадаступная) — пераклад на лацінскую мову, выкананы Іеранімам у 384— 405 гг., прычым Стары Запавет перапрацоўваўся на аснове яўрэйскага тэксту, а Новы Запавет (Евангелля) па грэчаскім манускрыптам. У 8 ст. Вульгата крытычна пера-
кладалася Алкуінамі.У і 596 г. Трыдзенскі сабор абвясціў Вульгату аўтэнтычньм тэкстам Бібліі. У 1589 г. пры папе Сіксце V, а потьім у 1592 г., пры Кліменце VIII, быў выдадзены канчатковы вірыянт Вульгаты, прыняты каталіцкаю царквою ў якасіі афіцыйнага тэксту Бібліі.
Выказванне — адзінка выказвання, якая нясе ў сабе сэнсавую цэласнасць. Зыказванне можа супадаць са сказам, а можа быць і павсдамленнем, не змяшчацца ў схему простага сказа (словысказы, рэплікі-адказы ў дыялозе. назоўны ўяўлення і г. д).
Выява — аднаўленіе сродкамі мастацтва знешняга, пачуццёва-канкрэтнага юбліка з’яў рэчаіснасці; у выяўленчых мастацтвах асно?а створанага вобраза.
Выяўленчае мастагтва — раздзел пластычных мастацтваў якія ўзніклі на дадставе вонкавага ўспрыняцця і ствараюць выявы свету ўпрасторы і адлегласці; жывапіс, скульптура, графіка.
Вялікія Мінеі Чэцці — штомесячныя чытанні. Звод старажытныхусходнеславяіскіх арыгінальных і перакладных царкоўных твораў (жыцйных, павучальных, гістарычных) з 12-ці тамоў. складаіых у сярэдзіне XVI ст. пад кіраўніцтвам мітрапаліта Масарыя.
Вянец ці чало кічнае—галоўны строй незамужніх жанчын, наклееная на нвёрдаі пракладцы стужка, адзін край якой упрыгожаны зуб’ям,. Уздоўж шчок спускаліся расы, а на лоб — ніткі з бісерь, перлінаў з падвескамі.
Гавенне — падрыхтоўка верніка да таямніцы прычашчэння. Працягваецца некалькі дзён; уключае пост, наведванне ўсіх храмавых богас.’.ужэнняў, малітвы дома, а таксама словедзь. I Ірычашчаціп, г. зн. гавець, праваслаўныя павінны былі не радзей 5 рззоў у год.
Галерэя — доўгае крытае памяшканне, у якім адна з прадоўжных сценаў заменена калонамі ці слупамі; прадоўжаная зала з суцэльным шэрагам буйных воклаў у прадоўжнай сцяне; верхні ярус глядзельнайзалы; памяшканне для выставаў, а таксама назва шмаглікіх мастацкіх музеяў.
Галіцызм (ад лац. gallicus — гальскі) — слова, выраз ці канструкцыя, запазычаныя з французскай мовы, што ўспрымаюцца як іншародны элемент.
Гама —шэраг узаемазвязаных адценняў колеру, якія ствараюць гарманічнае цэлае і выкарыстоўваюцца пры стварэнні мастацкіх твораў.
Гамілетыка (ад грэч. homileo — кантактаваць з людзьмі), раздзел багаслоўя, які разглядае пытанні тэорыі і практыкі, т.зв. рытарычны, лічыць, што асноўным момантам, які вызначае поспех пропаведзі, г. зн. ступень удзеяння яе на вернікаў, вызначаецца красамоўствам прапаведніка, ступенню авалодання ім практычных ме> тадаў пераканання. Іншы напрамак болыв засяроджваецца на веданні свайго прыходу, «на пастырскай дзейнасці і дабрапамысным жыцці».
Гармонія — сувымернасць, злучанасць, адзінства частак і цэлага у мастацкім творы.
Гаспадар — 1) Уласнік зямлі і сялян, што апрацоўваюць яе. 2) Тытул манарха ў некаторых краінах.
Гасцінец — 1) Дарога, шлях. 2) Пабор з гандляроў.
Гасудар — 1) У Сярэднявеччы — гаспадар, уласнік маёмасці, зямлі. 2) Форма звароту селяніна да землеўладальніка і асобы, што стаіць вышэй па сацыяльнай лесвіцы. 3) Кіраўнік манархічнай дзяржавы, цар, вялікі князь, імператар.
кладалася Алкуінгмі. У 1596 г. Трыдзенскі сабор абвясціў Вульгату аўтэнтычзым тэкстам Бібліі. У 1589 г. пры папе Сіксце V, а потыму 1592 г., пры Кліменце VIII, быў выдадзены канчатковы варыянт Вульгаты, прыняты каталіцкаю царквою ў якасці афіцыйнага тэксту Бібліі.
Выказванне — адзінка выказвання, якая нясе ў сабе сэнсавую цэласнасш. Выказванне можа супадаць са сказам, а можа быць і паведамленнем, не змяшчацца ў схему простага сказа (словы-сказы, рэплікі-адказы ў дыялозе, назоўны ўяўлення і г. д.).
Выява — аднаўленне сродкамі мастацтва знешняга, пачуццёва-канкрэтнагавобліка з’яў рэчаіснасці; у выяўленчых мастацтвах аснова створанага вобраза.
Выяўленчае мастацтва— раздзел пластычных мастацтваў якія ўзніклі нападставе вонкавага ўспрыняцця і ствараюць выявы свету ўпрасторы і адлегласні; жывапіс, скульптура, графіка.
Вялікія Мінеі Чэнні — штомесячныя чытанні. Звод старажытных усходнеславяьскіх арыгінальных і перакладных царкоўных твораў (жыційных, павучальных, гістарычных) з 12-ці тамоў складаных у сярэдзіне XVI ст. пад кіраўніцтвам мітрапаліта Маг.арыя.
Вянец ці чало кічнае — талоўны строй незамужніх жанчын, наклееная на цвёрдай пракладцы стужка, адзін край якой упрыгожаны зуб’ямі. Уздоўж шчок спускаліся расы, а на лоб — ніткі з бісера, перлінаў з падвескамі.
Гавенне — падрыхтоўка верніка да таямніцы прычашчэння. Працягваецца некалькі дзён: уключае пост, наведванне ўсіх храмавых богаслужэнняў, малітвы дома, а таксама споведзь. Прычашчацца, г. зн. гавець, праваслаўныя павінны былі нё радзей 5 разоў у год.
Галерэя — доўгае крытае памяшканые, у якім адна з прадоўжных сценаў заменена калонамі ці слупамі; прадоўжаная залаз суцэльным шэрагам буйных воклаўу прадоўжнай сцяне; верхні ярус глядзельнай залы; памяшканне для выставаў, атаксама назва шмаглікіх мастацкіх музеяў.
Галіцызм (ад лац. gallicus — гальскі) — слова, выраз ці канструкцыя. запазычаныя з французскай мовы, што ўспрымаюцца як іншародны элемент.
Гама —шэраг узаемазвязаных адценняў колеру, якія етвараюць гарманічнае цэлае і выкарыстоўваюцца пры стварэнні мастацкіх твораў.
Гамілетыка (ад грэч. homileo — кантактаваць з людзьмі), раздзел багаслоўя, які разглядае пытанні тэорыі і практыкі, т.зв. рытарычнм, лічыць, што асноўным момантам, які вызначае поспех пропаведзі, г. зн. ступень удзеяння яе на вернікаў, вызначаецца красамоўствам прапаведніка, ступенню авалодання ім практычных метадаў пераканання. Іншы напрамак больш засяроджваецца на веданні свайго прыходу, «на пастырскай дзейнасці і дабрапамысным жыцці».
Гармонія — сувымернасць, злучанасць, адзінства частак і цэлага ў мастацкім творы.
Гаспадар — 1) Уласнік зямлі і сялян, што апрацоўваюць яе. 2) Тытул манарха ў некаторых краінах.
Гасцінец — Г) Дарога, шлях. 2) Пабор з гандляроў.
Гасудар — 1) У Сярэднявеччы — гаспадар. уласнік маёмасці, зямлі. 2) Форма звароту селяніна даземлеўладальніка і асобы, што стаіць вышэй па сацыяльнай лесвіцы. 3) Кіраўнік манархічнай дзяржавы, цар, вялікі князь, імператар.
Генеалагічная (ад грэч. genealogia. —радаслоўная) класіфікацыя моў — падзел моў на роднасныя групы паводле агульнасці паходжання, што знаходзіць сваё ўвасабленне ў агульнасці слоў ці марфем. Найбольш буйныя моўныя групы называюццасем’ямі. Адрозніваюць наступныя моўныя сем’і: індаеўрапейскую, фіна-угорскую, цюркскую, ібера-каўказскую, мангольскую, тунгуса-маньчжурскую, кітайска-цібецкую, семітскую, хамітскую, малайска-палінезійскую, банту і інш. Асобныя мовы не ўваходзяць ні ў якія групы, як напрыклад, японская, карэйская мовы і інш. Некаторыя мовы ў сям’і аб’яднаны ўмоўна. Навукоўцамі канчаткова не вырашана пытанне аб сваяцтве каўказскіх моў, роднасці аўстралійскіх моў з вастравоў Аўстраліі і Тасманіі, аб генетычнай сувязі палеазійскіх моў (моў народаў Усходняй Сібіры і Далёкага Усходу) і г. д.
Генеалогія (ад грэч. genealogia — «радаслоўная») — дапаможная гістарычная дысцыпліна, што вывучае і складае радаслоўныя, вытлумачвае паходжанне асобных родаў, сем’яў і асоб, выяўляе іх сваяцкія сувязі, факты біяграфіі.
КНІГІ ОНЛАЙН
