Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Памер: 336с.
Мінск 2009
Анатацыя — кароткае тлумачэнне да зместу кнігі.
Анафара (грэч. anaphora — вынясеннеўверх). Стылістычная фігура, якая заключаецца ў паўтарэнні адных і тых жа элементаў на гіачатку кожнага паралельнага раду (верша, страфы, празаічнага ўрыўка). Гукавая анафара (паўтарэнне адных і тых жа спалучэнняў гукаў), анафара марфемная (паўтарэнне адных і тых жа марфем і частак складаных слоў), анафара лексічная (паўтарэнне адных і тых жа слоў), анафара сінтаксічная (паўтарэнне адных і тых жа сінтаксічных канструкцый), анафара страфічная (паўтор адных і тых жа элементаў на пачатку строфаў) шырока выкарыстоўваюцца і пры набудове перыядаў.
Анахранізм (грэч.)— 1) ГІарушенне часовай дакладнасці памылковым перанясеннем гістарычных падзей і з'яў з адной эпохі ў іншую. 2) Састарэлае паняцце, якое
не адпавядае сучаснаму сэнсу. 3) Перажытак, забабон.
Ангелы (ад яўр. «пасланец» ці з грэч. «спавеснік») — звышнагуральныя істоты, пасланцы Бога, малююццаў выглядзе лёгкакрылых юнакоў. Святы Дзіянісій Арэапаг іт, вучань першавярхоўнага апостала ГІаўла, які быў узнесены да трэцяга неба (2 Кар. 12.2), там бачыў адрозненне чыноў святых Ангелаў, гаму і адкрыў гэтую таямніцу Дыянісію, як свайму вучню, што ангелы падзяляюцца на дзевяць чыноў. У сваю чаргу дзевяць чыноў ангельскіх падзяляюцца на тры ступені іерархіі — на кожнай па тры чыны — на вышэйшую, сярэднюю і інізкую. Як адзначае буйны сенатар і праніклівы багаслоў у сваёй кнізе «Нябесная іерархія»: першую, вышэйшую, больш блізкую да Святой Троіцы, іерархію складаюць Серафімы, Херувімы, ІІрастолы; другую, сярэднюю— Улады, Гасподствы, Сілы; датрэцяй належаць Начала, Архані гелы, Ангелы.
Андэрграунд — «падпольная культура як арганічная частка так званай контркультуры. Узнік у ЗША. У СССР стаў абазначэннем таварыстваў мастакоў, якія прэзентуюць не прызнанае ўладамі мастацтва.
Анекдот (грэч. «ненадрукаваны») — I) Невялікае вуснае апавяданне з гумарыстычным фіналам. 2) У XVIII—XIX стст. — рэальны ці прыдуманы «выпадак з жыцця», найчасцей — камічны.
Анексія (лац. «далучэнне») — захоп, гвалтоўнае далучэнне краіны ці яе часткі да дзяржавы-захопніцы.
Анімалістычны — звязаны з выявай жывелаў у жывапісе, скульптуры і графіцы; спалучае прыродазнаўчанавуковыя і мастацкія пачаткі.
Анонім (грэч. «безыменны») — аўтар твора, які не пазначыў сваё імя. Характэрна для Сярэднявечча.
Анталагвм (ад грэч. on — род, склон, ontos — існае і logos — аюва, вучэнне, закон) — прынцып праваслаўнай містыкі, што знайшоў увасабленне ў Божай існасці свету і абсалютнай рэальнасці хрысціянскіх святынь. Прынцып анталагізма сумяшчае ў сабе ідэю «тэацэнтрызма (богапрысутнасні) і «культурацэнтрызма», г. зн. адносін да жыцця як свяшчэннадзеяння, тэургіі.
Анталогія — зборнік выбраных твораў розных аўтараў
Антрапаніміка (грэч.) — раздзел анамастыкі, які вывучае паходжанне, змяненне асабістых імёнаў людзей. Гістарычная антрапаніміка — дапаможная гістарычная дысцыпліна, якая вывучае асабовыя імёны і іх сістэмы ў дыяхранічным развіцці як факты гісторыі грамадства.
Антрапанімічная сістэма — імя чалавека ў тым ці іншым грамадстве. Старажытныя славянскія імёны князеў былі двухасноўнымі, г. зн. складаліся, як правіла, з двух каранёў (Усевалад, Міраслаў. Расціслаў, Рагвалод і г. д.), ці мелі ў сваім складзе адзін корань (Дабрыня, Рагнеда, Яраполк і г. д.). Пасля прыняцця хрысціянства да звычайнагаязычніцкага імя дадавшіася хрысціянскае, што прысвойваецца пры хрышчэнні ў гонар святога. Язычніцкія (мясцовыя) імёны ўжываліся да XVII ст. Ва ўсходніх славян прозвішчаў не было да XV—XVI стст.; у сялян яны адсутнічалі ажно да сярэдзіны XIX ст. Выгляд імя па бацьку залежаў ад сацыяльнага становішча чалавека. Так, у XVI ст. магнат іменаваўся Пятром Данілавічам І Іесцеравым, шляхціч — Пятром Данілавым сынам Несцеравым, а селянін ці гараджанін — І Іятруком Данілавым. У афіцыйных паперах да пачагку XX ст. арыстакраты, афіцэры, чыноўнікі мелі фарманг -«вічам», а сяляне і мяшчане — без яго: Пётр Несцеравіч і Пётр Неснераў.
Антыгерой — знарок зніжаны, дэгераізаваыы персанаж, які займае ў спектаклі адно з галоўных месцаў.
Антытэза (грэч. antithesis — супрацыпастаўленне) — 1) стылістычная фігура, якая служыць для ўзмацнення выразнасці мовы шляхам рэзкага супрацыіалажэння паняішяў, думак, вобразаў. 2) паэтычны выраз, у якім для выразнасці рэзка супрацьпастаўлены супрацьлеглыя паняцці, думкі, рысы характара дзеючых асоб.
Антычнае мастацтва — мастацтва антычнай эпохі Старажытнай Грэцыі і тых краін і народаў старажытнага свету, культура якіх развівалася пад дамінуючым уплывам старажытнагрэчаскай культурнай традыцыі: эліністычных дзяржаў, Рыма. этрускаў, скіфаў, фракійцаў галаў і інш. Валодае агульнасцю рэпертуара тэмаў, матываў і формаў, этычнага ідэала.
Анцімінс — плаг на якім намалявана ікона «Пакладанне Хрыста ва гроб», гое ж што і плашчаніца.
Апавядалыіік — асоба, ад імя якой ідзе гаворка (апавяданне, аповяд) у эпічных і ліра-эпічных творах.
Апавяданне — малая формаэпічнага твора. дзе апісваецца адна падзея ў жыцці персанажа.
Апазіцыя (ад лац. oppositio — супрацьпастаўленне) — супрацьпастаўленне двух ці некалькі дцнародных сказаў, якое прыводзіцца для выяўлення адрозненняў паміж імі.
Апалагетыка (грэч. apologeomia — абараняю) — галіна тэалогіі, якая мае на мэце абарону і апраўданне веравучэння з дапамогай розуму. Апагетыка — раздзел баі аслоўя, у якім разглядаюцца сутнасць дадзенай рэлігіі, асаблівасці яе дагмагычнай сістэмы, маральныя прынцыпы, роля і значэнне ў грамадстве.
Апакаліпсіс (ад грэч. <аб'явенне, адкрыццё») — 1) Адкрыццё, адкравенне, прароцтва эсхаталагічнага характару. Апошняя кніга Новап Завету «Адкравенне Іаана Багаслова». 2) Канец света, апісаны ў гэтай кнізе.
Апастрафа — зварот пгэтычнай мовы, які заключаецца ў звароце да неадухоўлліых з’яў нібы га да жывых асобаў, да адсутных істот нібііта да прысутных людзей.
Апафеоз — урачыстая заілючная масавая сцэнаспектакля ці святочнай канцэртнад праграмы.
Аперэта —музычна-сцэнчна камедыйны твор, які ўключае вакальна-танцавальньц снэны, аркестровае суправаджэнне і гутарковыя эпізоды.
Апонесць — прамежкавая наміж раманам і апавяданнем форма эпічнага твора, у якім асвятляецца шэраг падзей у жыцці галоўнага героя.
Апокрыф (ад грэч. «патаемна») — 1) Старажытны твор літаратуры з біблейскім сюжэіам, які не ўвайшоў у Св. Пісанне. Апокрыфы не ўваходзіць у канон артадаксальнай царквы. 2) Твор, паходжанж якога невядомае, у тым ліку — падложнае, не сапраўднае.
«Апостал» — царкоўная кніга, ягая змяшчае «Дзеянні» і «Пасланні» Апосталаў.
Апостал — кожны з дванаццаці вуіняў Хрыста, якія былі пасланы для пропаведзі вучэння Іісуса, Сына Божага.
Апракас (ад грэч. святкую) — зборыікіевангельскіх чытанняў, выпісаных з Евангелля з прызначэннем на кожнае свята. Саславянскіх евангельскіх помнікгў апракасы старажы гнейшыя за гюўныя чацвераевангелпі і вельмі каштоўныя ў лінгвістычных адносінах. Захаваліся апракасы X—XI стст.
Арамейская мова у канцы персідскага перыяду распалася натры галоўныя дыялекты, што пакінулі значную пісьменнасць: заходні — палесцінскі, усходні — вавілонскі, месапатамскі ці арыйскі, у некаторых крыніцах згадваецца як эдэскі. Эдэская мова была моваю сірыйскіх семітаў-хрысціян, на ёй створана багагая сірыйская літаралура. На палесцінскім дыялекце напісаны Кнігі Ездры і прарока Данііла і інш. На ім размаўлялі Збаўца Хрыстос і апосталы, было выкладзена, магчыма, наваг запісана, старажытнейшае вуснае евангельскае паданне. Старажытныя палесцінскія хрысціяне некагоры час надтрымлівалі гэты дыялект як мову царквы.
Аранта (ад лац. —у малітвё) — адзін з распаўсюджаных тыгіаў Божай Маці, які ўзыходзіць да выяў нашых адышоўшых продкаў, якія моляццазажывых наступнікаў На іконах Аранта — гэта Дзева Марыя без Младзенца Хрыста, урост, з узнятымі рукамі ў заступніцкай малітве, як тут не згадаць маленне Маісея ў час бітвы ізраільцян з амалекіцянамі (Зыход. 17, 8—16). Дадзены іканаграфічны тып сімвалізуе яднанне Царыцы Нябеснай са «светам вольным» (зямным). Божая Маці «Аранта» як кветка раскрываецца насустрач Хрыслу, які праз Яе, нібы Храм, сыходзіць на зямлю і ўчалавечваецца.
Арар — шырокая да поясу стужка з крыжамі на левым плячы.
Араторыя — твор для салісзаў. хора і аркестра, прызначаны для канцэртнага выканання.
Армагедон (Armagedon — грэч. эквівалент стараяўрэйскага har megiddo — «гарыстая мясцовасць мягіда») — тапонім раёна паблізу Хайфы, дзе адбываліся вайсковыя сутыкненні. Згодна Бібліі, месца збірання злых сіл для рашаючай бітвы з Богам (Адкр. Іаана, 16:16), у больш шырокім тэолага-культуралагічным сэнсе — сімвал ці
апошняй, ці сярадвечнай бітвы, змагання дабра і зла. Ідэя гэтай падзеі і сусіракаецца ў Старым Запавеце, але тэрмін «Армагедон» канкрэтызаваны сюжэт належыць Адкравенню Іаана Бааслова. Згоднаяму, звер Апакаліпсіса, што ўвасабляў язы-ініцкі Рым, і зло увогуле, будзе пераможаны пасланнікгм Бога-Месіяй і кінуты ў апраметную. Пасля гэтага пачнеіца Тысячагадовае Царства ўваскрослых святых і мучанікіў. Па заканчэнні гэтагатэрміна адбудзецца апошняя бітві Неба з сіламі зла, г. зн. Армагедона. Яна завершыцца кінчатковаай перамогай Хрыста і Страшным Судом, на якм вызначыцца пасмяротны лёс усіх уваскрэслых людзеі недараваныягрэшнікі пойдуць у ад, у той час як выраіаіаныя праведнікі будуць жыць у «Нябесным Іерусаліме».
Арнаменз— узор, пабудаваны нарытмічным чаргаванні і арганізіваным размяшчэнні геаметрычных ці выяўленчых элем$нтаў. Відамі арнамента з’яўляюцца гратэскі, меанд, арібеска і інш. Шырока распаўсюджаны арнаментальныя пужкі, разеты, сетчагыя арнаменты.
Аріас — хіеб, прасвара, так называецца аб’ёмны расфарбаваны, сіецыялына выпечаны хлеб, па бакаях якога пішацца поўш верш «Хрыстос Уваскрос» і інш., а ў сярэдзіне змяшчацца Крыж ці выява Уваскрасення Хрыстовага. На праця у Светлай Сядміцы ён змяшчаецца ў царкве на аналоі герад іканастасам, абносіцца з кожнадзённым Хрэснымходам вакол царквы, а ў Вялікую Суботу Светлай Сядміцы артас акрапляецца св. вадою і размяркоўваецца памж вернікамі.
Арфаграфічіы слоўнік — слоўніх, які змяшчае словы ў іх нармагыўным ^чісанні.
ApфaэlIІ^’-,,ь, слоўнікслоўнік, які змяшчае словы ў іх нарма’п1ЎНЬІМ літаратурньч вымаўленні.
КНІГІ ОНЛАЙН
