Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Памер: 336с.
Мінск 2009
Палеаграфія (ад грэч. palaios — старажытпны + grapho — пішу) — навука, якая займаецца вывучэннем знешняга боку старажытных рукапісаў (спосаб напісання, асаблівасці магэрыялу, на якім пісалі, формы літараў, іх відазмяненні і г. д.) з мэтай вызначыць час і месца паходжання рўкапісаў, выявіць наяўныя памылкі ў тэксце, прычыны іх з’яўлення і г. д.
Палеаграфія — дапаможная гістарычная дысцыпліна, якая вывучае знешнія прыкметы рукапісных гістарычных крыніц (літары і іх напісанне, знакі прыпынку, почаркі, магэр’ял для пісьма, фарбы, чарнілы, вадзяныя знакі, фармат. пераплёт і г. д.) у іх развіцці.
Палеазіяцкія мовы — мовы народаў Усходняй Сібіры і Дальняга Усходу: луараветланская (чукоцкая), ітэльменская (камчадальская), ніўхская (гілякская) і інш.
Паліптых — 1) Некалькі малюнкаў, звязаных задумаю. адзінствам кампазіцыйнага ці каляровага ладу; 2) Складзень з пяці і больш частак з рэльефнымі ці маляўнічымі выява.мі.
Паломніцтва —хаджэнне да Святых месцаў, у манастыры, лауры, пустыні.
Памфлет — публіцыстычны твор з акрэсленай выкрывальнай накіраванасцю і з пэўным сацыяльна-палітычным адрасатам.
Пан — шляціч, мьгнат, уладар, ветлівы зварот у Полыпчы, Беларусі, Украіне, Літве. Чэхіі і Славакіі.
Панагія — невялікі ўпрыгожаны вобраз Божай Маці, які носяць на грудзях архіерэі Праваслаўнай царквы.
Панарама — сініэтычны від мастацтва. разлічаны на стварэнне глядацкай ілюзіі. эфекта прь.сутнасці пры выяўленчай падзеі; акруглы карунак — малюнак і размеркаваны перад ёй прадметны план.
ІІанёва — спадніца, якую насілі паверх рубахі.
Паперць — веснікі, якія змяшчаліся пры ўваходзе ў царкву.
Параджаючая граматыка — тэорыя, прапанаваная адным з напрамкаў амерыканскага структуралізма, якая вызначае граматыку як механізм, «параджаючы» правільны з пункту погляду нормаў дадзенай мовы тэкст. I Іа сінтаксічным узроўні такое «параджэнне» сказаў адбываецца з элементарных ядзерных канструкцый. мадэляў, пабудаваць якія і апісаць немагчыма, не спазнаўшы ўнутраныя заканамернасці моўнай структуры. Апошняя з’яўляецца сваеасаблівым прыставаннем, якое паддаецца не толькі назіранню ў працэсе натуральнага функцыянавання мовы, але і прывядзенню ў дзеянне шіучным шляхам для навуковагавывучэння. «Пароджаныя» лінгвістам тэксты прапануюцца прыроднаму носьбіту мовы для праверкі, з тым каб па ступені адпаведнасці (гэтых тэкстаў можна было мсркаваць аб прыгоднасці ці непрыгоднасці іх «параджаючай» мадэлі.
ІІарадыгма (ад грэч. paradeigma — прыклад, узор) — 1) Сістэма флектыўных змяненняў, якія з’яўляюцца ўзорам формаўтварэння для дадзенай часціны мовы. 2) Сукупнасць формаў словазмянення аднаго і таго ж слова.
ІІарадыгма сказа — сістэма форм структурнай схемы простага сказа. Студэнт вучыцца. Студэнт будзе вучыцца. Каб студэнт вучыўся б.
Парадыгматыка — разгляд адзінак мовы як сукупнасць структурных адаінак, звязаных адносінамі супрацьпастаўлення, але ўсё ж суадносных адзін з другім праз уключэнне іх у шэра і «па вертыкалі» — слупкі (склонавыя формы аднаго цзеяслова, адзін і той жа корань у розным афіксальным атачэнні, шэраг гукаў з пазіцыйных чаргаванняў).
Паралелізм (ад грэч. parallelos — які побач ідзе) — аднолькавая сінтаксічная пабудова (аднолькавае размяшчэнне падобных членаў сказа) суседніх сказаў ці адрэзкаў мовы.
Паралелізм адмоўны — паралелізм, пабудаваны на адмоўным параўнанні.
Паралельная персікктыва — від перспектывы, у якім паралельныя лініі аддюстроўваюцца як паралельныя; кропка іх перасячэння (цэнтр праекцыі) перанесена ў бясконцасць. Характэрная дпя *сходнягажывапісу.
Паранамазія (ад грэч. paronomasia ад para — onomazo —называю) — стылёвая фігура, сутнасць якой заключаецца ў пастаноўцы побач слоў блізкіх па гучанні, але розных пазначэнні. He шэры, а шары.
Паранімія — блізкасць двух і болыіі слоў па гучанні пры адрозненні іхзначэння, якаястварае глебу для іх змяшэння ў мове.
ІІараўнальна-гістарычны метад — лінгвістычны метад (сістэма навуковых прыёмаў) аднаўлення незафіксаваных мінулых моўных фактаўшляхамі іх параўнання з адпаведнымі больш познімі фактамі, вядомымі па пісьмовых помніках ui жывым ўжыванні ў супастаўляльных мовах. Прымяненне параўналына-гістарычнага метаду
спрыяе вывучэнню пытання аб заканамернасцях развіцця мовы ў дыяхранічным развіцці.
Парафраз і парафраза (ад грэч. paraphrasis — апісальны зварот, апісанне) — 1) Выраз, які з'яўляеіша апісальнай перадачай сэнсу іншага выраза ці слова. Той, хто пііііа гэтыя радкі (замест «я» ў мове аўтара). 2) Трог, сутнасць якога ў замене назвы асобы, прадмета ці з’явд апісаннем іх істотных прыкмет ці указаннем на іх характэрныя рысы. Цар звяроў (замест «деў»), Туманны Альбіён (замест «Англія»), спявак Лггвы (Адам Міцкевіч).
Пародыя — 1) жанр у тэатры, на эстрадзе, свядомая імітацыя ў сатырычных, іранічных і гумарыстычных мэтах індывідуальнай манеры, стылю, стэрэагыпаў маўлення і паводзін; 2) скажонае падабенсгва чаго-небудзь
Пародыя — жанр літаратуры, з элементамі палітычнай і сатырычнай імітацыі асаблівасці арыгінала.
Паронімы (ад грэч. para — каля + опута, опота — імя) — аднакарэнныя словы, блізкія па гучанні. але розныя пазначэнні ці часткова супадаючыя ў сваім значэнні: Арамагны — араматычны; гераічны — геройскі, раманічны — рамантычны; існасць — істотнасць і г. д. Некаторыя даследчыкі адносяць да паронімаў рознакаранёвыя словы, блізкія па гучанні, і ў выніку гэтага ўзнікае змяшэнне ў мове: экскаватар — экскалатар і інш.
Паргал — архітэктурна аформлены ўваход у збудаванне.
Партрэт — жанр выяўленчага мастацтва, прысвечаны адлюстраванню чалавека ці групы людзей; разнавіднасці — аўтапартрэт, групавы партрэт, урачысты, камерны. касцюміраваны партр >т, мініяцюра партрэтная, парсуна.
Партрэт — адлюстраванне ў мастацкім творы знешнасці персанажа.
Парцэляцыя (ад франц. parcelle, ад лац. particula — часціца) — такое чляненне сказа, калі змест выказвання рэалізуецца не ў адной, а ў дзвюх ці некалькіх інтанацыйна-сэнсавых моўных адзінках, калі адназадругой ідзе пасля раздзяляльнай паўзы. Самоў — усё можа. I Рыгор Дзянькевіч таксама. Яна ўсміхнулася, зглытнула сочыва. Заплюшчыла вочы. Парцыляцыя шырока выкарыстоўваецца ў сучаснай мастацкай літаратуры як сродак выразнасці, асаблівы стылёвы прыём, які дазваляе ўзмацніць сэнсавыя і экспрэсіўныя адценні значэння. Ад далучэння парцэляцыя адрозніваецца тым, што парцэляцыйныя часткі заўсёды знаходзяцца па-за асноўным сказам, тады як далучальныя канструкцыі могуць быць у межах асноўнага сказа, бо за яго межамі (як у апошнім выпадку парцэляцыя і далучэнне фактычна супадаюць).
Насад — частка сярэднявечнага ўсходнеславянскага горада, дзе жылі рамеснікі і гандляры.
Пасаднік — 1) Ваўсходніх славян прызначаны князем яго намеснік для кіравання горадам, вобласцю. 2) Вярхоўны кіраўнік у рэспубліканскай уладзе Ноўгарада і Пскова, выбраны з мясцовых магнатаў вечам.
Пасіўны слоўнік (пасіўны слоўнікавы запас) — словы зразумелыя. знаёмыя, але, якія не ўжываюцца ў коле звычайнага моўнага звароту.
Пасіянарнае напружанне — колькасць пасіянарнасці ў этнічнай сістэме, падзеленая на колькасць персон, якія складаюць этнічную структуру.
Пасіянаріііасць -— найвышэйшая энергія этнасу, благадагная ці агрэсіўная, якая штурхае яго ці на духоўнае падзвіжніцгва ці на геапалітычную актыўнасць.
Пасіянарнасііь як характарыстыка паюдзін эфект выдатковасці біяхімічнай энергіі жывогг рэчыва, які спараджае ахвярнасць часам нават дзеля ілозорнай мэты.
Пасіянарнасць як энергія — выдатковасці біяхімічнай энергіі жывога рэчыва, зваротны вектару інстынкта, што вызначае здольнасць да звышнапружанні.
Пасіянарны імпульс паводзін, ці пасічнарны імпульс — паводзінавы імпульс. накіраваны супраць інстынкта асабістага і відавога самазахавання.
Пасіянарны штуршок — мікрамутацыя, якія выклікае з’яўленне пасіянарнай прыкметы ў папуляцыі і прыводзіць да ўзнікнення новых этнічных сістэм утых ці іншых рэгіёнах.
Пасквіль —твор з крыўдлівым, абразлівым сэнсам.
Пасланне — літаратурны твор, напісаны ў форме звароту да якой-небудзь асобы ці групы асобаў.
ІІасляслоўе — дадатковая частка твора. у якой змяшчаюцца тлумачэнні аўтара да свайго твора.
Пастараль — I) Опера, пантаніма ці балет, сюжэт якіх звязаны з ідэалізаваным адлюстраваннем жыцця на ўлонні прыроды; 2) Адлюстраванне ідылічнага, мірнага жыцця вясковых жыхароў на прыродзе.
ІІасха — найвялікшае з хрысціянскіх свят, «святаў свята», «урачыстасцей урачыстасць», — прысвечаны Уваскрасенню Збаўцы Іісуса Хрыста і дараваню хрысціянам права на Вечнае Жыцце». 2) У іюдзеяў («Песах») — свята, прысвечанае зыходу іўдзеяў з Егіптаў Святую Зямлю.
Патранімія (ад грэч. pater, patros — бацька + опута — імя) — утварэнне асабовага імя ад імя банькі Віктар
— Вікторыя, Серафім -Серафіма, Сцяпан — Сцепаніда, Ян — Яна, Яніна, Іван — Іаана і г. д.
Патрыярх —■ 1) У старажытнасці—кіраўнік, старэйшына роду родавай супольнасці. 2) Тытул вышейшай святарскай асобы ў Праваслаўнай царкве, якая ўзначальвае памесную царкву частку агульнаправаслаўнага адзінства.
Патэнііыяльныя словы — словы, якія ўжо створаны, але яшче не замацаваны традыцыяй словаўжывання ці могуць быць створаны па ўзоры існуючых у мове слоў.
Прамова (мова-аснова) — старажытнейшая з роднасных моў, рэканструяваная шляхам ужывання параўнальна-гістарычнага метаду, якая ўяўляецца як крыніца ўсіх моў, што складаюць агульную сям'ю (групу) і развіваюцца на яго аснове. Прамова індаеўрапейская. Прамова агульнаславянская.
Паўза (ад лац. pausa, ад грэч. pausus — спыненне) — часовае спыненне гучання, якое разрывае хвалю маўлення, выкліканае рознымі прычынамі і скарыстоўваемае ддя разнастайных функцый. Паўза выказніка — паўза, якая выражае прэдыкатыўную сувязь (у сказах з развітым склддам дзейнікам — перад наступным выказнікам любога тыпу; у сказах з неразвітым складам дзейніка — перад іменным выказнікам гіры нулявой звязцы). ІІаўза злучальная — паўза, якая супадае па функцыі са злучнікам (паміж аднароднымі членамі сказа, зяднанымі бяззлучнікавай сувяззю ці паўторнымі злучнікамі; паміж часткамі пералічальных беззлучнікавых сказаў). Паўза папераджальная — паўза, якая служыць для папярэджання аб наступным працягу маўлення, дзе звычайна змяшчаецна вытлумачэнне папярэдняй часткі сказа (пасля абаіуіьненаі а слова перад пералічэннем аднародных членаў; у бяззлучнікавым складаным сказе, калі другая частка ў якіхсьці адносінах дапаўняе, канк-
КНІГІ ОНЛАЙН
