Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Выдавец:
Памер: 336с.
Мінск 2009
Станкавае мастацтва — творы мастацтва, жывапісу скулыпуры і графікі, якія маюць самастойны характар, вольныя ад непасрэдных уцілітарных функцый і не
прызначаныя для ўваходжання ў ансамбль у жасці яго састаўной неад’емнай часткі.
Стараславянская мова — старажатнаб^ларуская мова, на якой у другой палове IX ст. Канстанцінам і Мяфодзіем і іх вучнямі былі здзейснены пераклады грэчаскіх богаслужбовых кніг. Першапачаткова яна распаусюджвалася царкоўна-кніжным шляхам сярод паўднёшх і заходніх славян, а пасля хрышчэння Русі (988 г.) сіала шырока распаўсюджвацца тым жа шляхам і сярод усходніх славян. Напачатку як мова богаслужэння, яна пранікла ў далейшым і ў нецаркоўныя пісьмовыя стылі, а псгым і ў вусную мову.
Стаўрапігальны манастыр (ад грэч. спа\рб^ — крыж і mjyvvpi ці nrjyvva) — сцвярджаю, убіваю)— манастыр, які знаходзіцца (ці быў некалі) пад непасрэдным кіраўніцтвам патрыярха ці мітрапаліта і карыстаецца шмаглікімі правамі са старадаўніх часоў. У стаўрапігальным манастыры крыж ставіўся ўласнаручна патрыярхамі ці мітрапалігамі. На землях ВКЛ права стаўрапігальнасці існавала з канца XVI — пач. XVII ст. Было сродкам абароны праваслаўных ад іерархаў, якія сілаю імкнуліся ўвесці іх ва ўлонне уніі.
Структуралізм — накірунак у мовазпаўстве, які ставіць мэтай лінгвістычнага даследавання развіццё галоўным чынам унуграных адносін і залежнасцей кампанентаў мовы, яе струкгуры. што разумеецца, аднак, адрозна рознымі структуралістычнымі школамі. Асноўныя напрамкі структуралізма наступныя: 1) Пражская лінгвістычная школа, 2) амерыканскі струкгуралізм, 3) Капенгагенская школа, 4) Лонданская лінгвістычная школа. У супрацьвагу младаграмагыкам, якія сцвярджалі. што рэальна існуюць толькі мовы асобных індывідау структуралізм прызнае наяўнасць мовы як цэльнай сістэмы.
«Атамізму» младаграмагыкаў шго вывучалі голькі асобныя, адарваныя паміж сабою моўныя адзінкі, структуралізм супрацьпаставіў цэласны падыход да мовы, пачаў разглядаць яе як складаную структуру, у якой роля кожнага элемента вызначаецца яго месцам у адносінах да ўсіх іншых элементаў, замежных ад усяго цэлага. Калі младаграматыкі адзіна навуковым лічылі толькі гістарычнае даследаванне мовы, не надавалі значэння апісанню яго сучаснага стану, то структуралізм пераважную ўвагу надае сінхраніі. Аіульным для розных напрамкаў структуралізма з’яўляецца таксама імкненне да дакладных і аб'ектыўных метадаў даследавання, з выключаннем з яго суб’ектыўных момантаў Разам з агульнымі рысамі асобным напрамкам структуралізма ўласцівыя і пэўныя разыходжанні. Прадстаўнікі Пражскай школы, ці школы функцыянальнай лінгвістыкі (В. Матэзіюос, Б. Гаўранек, Б. Трнка, 1. Вахек, Ул. Скалічка, М.С. Трубяцкой. Р.В. Якабсон і інш.) сыходзяць з уяўлення аб мове як аб функцыянальнай сістэме, ацэньваюць моўныя з’вы з гіункту гюгляду той функцыі, якую яна выконвае, не ігнаруюць яе сэнсавы бок (у супрацьвагу, напрыклад, амерыканскім структуралістам). Аддаючы прыярытэт сінхранічнаму даследаванню мовы. яны не адмаўляюнна і ад дыяхранічнагаяе вывучэння, улічваюць эвалюцыю моўных з’яў, чым таксама адрозніваюцца ад іншых прадстаўнікоў струкгуралізма. Нарэшце, у адрозненне ад апошніх, Пражская школа функцыянальнай лінгвістыкі ўлічвае ролю экстралінгвістычных фактараў разглядае мову ў сувязі з агульнай гісторыяй народа і яго культурай. Значны ўклад унеслі прадстаўнікі Пражскай школы ў развіццё агульнай фанетыкі і фаналогіі, у распрацоўку граматыкі (тэорыя актуальнага члянення сказа, вучэнне аб граматычных апазіцыях), функцыянальнай стылістыкі, тэорыі моўнай нормы і г. д. Амерыканскі структуралізм прадстаўлены шэ-
рага.м цячэнняў, такіх, як дэскрыптыўная лінгвістыка (Л. Блумфілд, Г. Глісон), школа параджаючай граматыкі і, у прывагнасці, трансфармацыйнагааналізу (М. Холмскі, Р. Ліз) і інш. Агульнай іх рысай з’яўляецца угылітарная накіраванасці лінгістычных даследаванняў іх сувязь з разнастайнымі прыкладнымі задачамі. Большая ўваганадаецца распрацоўцы методыкі лінгвістычнагадаследавання, вызначэнню межаў ужывання асобных метадаў і прыёмаў, вытлумачэнню сіупені надзейнасці чаканым вынікаў і г. д. Капенгагенская школа прапанавала асаблівы натірамак у структуралізме — гласемантыку. Дацкія структуралісты (В. Брэндаль, Л.Ельмслеў) разглядаюць мову як сістэму «чыстых адносін», у адлучэнні ад магэрыяльнай субстанцыі, і вывучаюць толькі ў залежнасці, якая існуе паміж элементамі мовы, іпто ўтвараюць яе сістэму. Яны імкнуцца стварыць дакладную фармальналінгвістычную тэорыю, якая. аднак, аказваецца дадатнай толькі для асобных элементаў. аспектаў вывучэння мовы. Лонданская лінгвістычная школа — менш заўважная ў структуралізме. Прадстаўнікі гэтага напрамку асаблівую ўваіуўдзяляюць аналізулінгвістычнага і сітуацыйнага кантэкстаў, а таксама сацыяльным аспектам мовы, прызнаюць функцыянальна значымым толькі тое, што мае фармальнае значэнне.
Структурная лінгвісгыка — I) Тое ж, што і структуралізм. 2) Галіна мовазнаўства, якая абмяжоўвае прадмет свайго даследавання ўнутранымі суадносінамі і сувязямі ў сістэме мовы ў аддаленні ад такіх праблем, як узаемаадносіны мовы і мыслення, сувязь мовы з грамадствам і г. д.
Стылі вымаўлення — разнавіднасці вымаўлення, звязаныя са стылёвай дыферэнцыяцыяй мовы ў цэлым
(асабліва са стылёвммі размежаваннямі ў лексіцы) і адрозныя наяўнасцю ц адсутнасцю экспрэсіўнай афарбоўкі і характарам апошняч. Стылёва не афарбаваным з’яўляецца нейтральны стыль вымаўлення, якому супрацьпасгаўляюцца, з аднаго боку, высокі стыль, з другога — размоўны стыль (усе стыпёва афарбаваныя). Адрозненні паміж стылямі праяўляюцца, па-першае, у адпаведнасці іх нормаў адпаведны.м лексічным пластам: словы нейтральнага стылю ў сваімгучанні афармляюцца паводле нормаў нейтральнага стыло вымаўлення, словы высокага стылю — паводле нормаў высокага стылю вымаўлення, словы размоўныя — павсдле нормаў размоўнага стылю вымаўлення. Існуе іншая класіфікацыя, пабудаваная натым жа прынцыпе дыферэнЕыяльнай экспрэсіўна-ацэначнай функцыі вымаўлення: стцлі кніжны (акадэмічны), размоўны і прастамоўны. Вылучгюцца таксамастылі поўны (пры марудным тэмпе маўлечня, выразным вымаўленні гукаў, дакладнасцю артыкуляцыі) і няпоўны, ці размоўны (пры хуткім тэмпе мовы, з меней разборлівым вымаўленнем гукаў моцным рэдуцыраьаннем).
Стылізацыя — перайманне стьня мовы, тыповага для якой-небудзь эпохі ці сацыяльнага ісяродку, манеры апавядання, характэрнай для таго ці іннцга жанру, прыёмаў літаратурнага майстэрства, уласцівык асобным аўтарам і г. д. звычайна з мэтай зрабіць ураканне сапраўднасці.
Стылізацыя — 1) Дэкарагыўнае абаульненне выяўленчых постацей і прадметаў з дапамотай умоўных прыёмаў спрашчэння малюнка і формы, колсду і памеру; 2) Імітацыя вобразнай сістэмы і фармалыіыхасаблівасцяў аднаго са стыляў мінулага, выкарыстаныху новым мастацкім кангэксце.
Стылістыка — 1) Раздзел тэорыі літарагуры, які вывучае асаблівасці мовытвораў. 2) Раздзел мовазнаўства, які вывучае розныя стылі (стылі мовы. стылі маўлення, жанравыя стылі, індывідуальныстыдь пісьменнікаў і г. д.). 3) Вучэнне аб выразных сродках мовы (стылістыка мовы) і іх выкарыстанне ў розных сферах моўных зносін (стылістыка маўлення). Акад. У. В. Вінаградаў адрозніваў: 1) стылістыку мовы. 2) сгылістыку маўлення і 3) стылістыку мастацкай літаратуры. Стырістыка мовы. ці функцыянальная стылістыка, вывучаё стылёвую структуру мовы як «сістэмы сістэм», вывучае функцыянальныя моўныя стылі, стылёвыя ўласцівасці моўных сродкаў па-зазалежнасці ад канкрэтных умоў іх выкарыстання. Стылістыка мовы аналізуе асаблівасці функцыянавання моўыых сродкаўу канкрэтных умовах іх выкарыстання, звязаныхзтымі ці іншымі жанрамі, формамі, відамі вуснага і пісьмовага маўлення (выступленне ў дыскусіі, лекцыя, даклад, прэсканферэнцыя, гаворка; перадавы артыкул у газсце, навуковая рэцэнзія, юмарыстычнае апавяданне. прывітазьны адрас і г. д.). Стылістыка мастацкай літаратуры мае прадметам свайго даследавання ўсе элементы стылю мастацкага твора, стыля пісьменніка, стыля лізаратурнага напрамку і г. д. Французскі лінгвіст Шарль Балі размяжоўвае: Г) стылістыку агульную. што даследуе агульныя стылёвыя праблемы моўнай дзейнасці, якія тычаццаўсіх ці большасці моў 2) стылістыку прыватную, іл го вывучае стылістычную структуру канкрэтнай нацыянальнай мовы і 3) стылістыку індывідуальную, што разглядае экспрэсіўныя асаблівасці мовы асобных індывідаў
Стыль (франц. style ад грэч. stylos — прыстасаванне для пісання) — 1) Разнавіднасць мовы, якая характарызуецца асаблівасцямі ў адборы, спалучэнні і арганізацыі моўных сродкаў у сувязі з задачамі камунікагыўных
зносін. 2) Сукупнасць прыёмаў выкарыстання сродкаў мовы, характэрная для якога-небудзь пісьменніка, твора, жанра. 3) Адбор моўных сродкаў па прынцыпе экспрэсіўна-стылёвай іх афарбоўкі. 4) Пабудова мовы ў адпаведнасці з нормамі словаўжывання і сінтаксіса. 5 ) Устойлівае адзінства мастацкай вобразнай сістэмы выяўленчых сродкаў мастацтва. 6) Сукупнасць асноўных ідэйна-мастацкіх асаблівасцей мовы пісьменніка.
Стыль маўлення — прымяненне моўнага стылю ў дадзенай моўнай сферы. Адрозніваюцца стылі вуснай мовы і стылі пісьмовай мовы. Да першых адносіцца размоўны стыль, [нто характарызуецца перавагай абіходнапобытавай лексікі і значнай свабодай сінтаксічных пабудоў, і аратарскі стыль, які па адборы лексікі і нарматыўнасці сінтаксіса збліжаецца са стылямі пісьмовай мовы. Да стыляў пісьмовай мовы адносяцца мастацка-белезрыстычны стыль (мовамастацкай літарагуры), дзелавы стыль (афіцыйна-дакументальны і абіходна-дзелавы), эпісталярны стыль і інш.
Сугучча — спалучэнне ў адным гучанні некалькіх гукаўрознай вышыні.
Супін (ад лац. supinum — дасягальны лад) — нязменная дзеяслоўная форма, якая ўжываецца ў лацінскай, славянскіх мовах, у тым ліку кіеўскім кайнэ, у функцыі, блізкай да інфінітыва са значэннем мэты (пры дзеясловах руху). Ужо ў XI ст. супін стаў змешвацца з інфінітывам і выйшаў з ужытку.
Суседзі ўсходніх славян у старажытнасці. Найбліжэйшыя суседзі ўсходніх славян — фіна-угорскія плямёны: на захадзе гэта — эсіы («чудзь»), водзь, іжора, лопары, ям (ем, карэлы) і фіны; на поўначы — югра, аснякі, вогулы; у раёне Белавозера — весь; у окска-волжскім ра-
КНІГІ ОНЛАЙН
