Шляхам адраджэння
Радзім Гарэцкі
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 204с.
Мінск 1997
Расправа з галоўнымі рэдакгарамі вядучых газет краіны. поўнае падпарадкаванне большасці газет, цалкам тэлебачання і радыё замяталінскаму кантролю выклікае абурэнне. Цікава разважаюць пра прэсу кіраўнікі нашай краіны (як сучасны, так і папярэдні): “Я ім даю грошы, а яны мяне і ўрад яшчэ крытыкуюнь!" Як быпдам гэтыя грошы іх асабістыя, а не народныя. Як яшчэ адзін прыклад грубага ўмяшання хачу прывесці працу кантралёраў Прэзідэнта на чале з Даўгалёвым, якія правяралі дзейнасць выдавецтва "Навука і тэхніка”. Адной з вялікіх крамолаў аданачана выданне па-за планам многіх белару скамоўных кніг па заказу Т аварыства белару скай мовы. Яны патрабуюць зняць з працы віцэ-прэзідэнта АН Беларусі, які курыруе выдавеіггва. і яго дырэкгара. Нават у хрушчоўскабрэжнеўскі і часткова сталінскі час зняць віцэ-прэзідэнта Акадэміі з пасады мог толькі яе Агульны сход.
Які сум ахоплівае, калі падыходзіш да кіёскаў — амаль няма беларускамоўных газег і часопісаў, гандаль захапіла руская мова і што яшчэ горш малапісьменныя, бульварнага кпггалту газеткі, нізкапробны дэтэкіыў і парнаграфія. Купіць “ЛіМ”, “Наша слова”, "Голас Радзімы”, “ТІолымя” і іншыя беларускамоўныя выданні амаль немагчыма. Нямападпіскі на гэтыя часопісы і газеты як у блізкім, так і ў далёкім замежжы, хаця, здавалася. гэта някепскі прыбытак, прычым у валюце.
Барацьба за беларускую мову, за незалежную прэсу — найважнейшая палітычная справа. Зноў вялікая надзея на беларускіх пісьменнікаў і
журналістаў. Менавіта яны больш за ўсіх у часы балыпавіцкай ўлады захавалі беларускую мову, культуру, беларушчыну, а адсюль. можна сказаць, і ўсю нацыю. 3 вялікай удзячнасцю і пашанай схіляю перад імі галаву. Вось вам і праблема: пісьменнік і палітыка. Хацелася б і маіх калег — беларускіх вучоных. асабліва з Акадэміі навук Беларусі, заклікаць быць болып актыўнымі ў пытаннях дзяржаўнасці, мовы, беларускасці, тым больш што перад імі ёсць такі яскравы прыклад, як папярэднік Акадэміі — Інбелкульт, які быў сапраўдным цэнтрам беларускага нацыянальнага адраджэння. Як далёка нам да яго!
На сучаснага грамадзяніна не менш чым прэса, а, можа. значна больш уплываюць радыё і асабліва тэлебачанне. На жаль, наша тэлебачанне болып расійскае, беларуская частка — пад пільным дзяржаўным кантролем, а прафесійны ўзровень нізкі. Колькі міфаў, колькі монстраў тыпу Жырыноўскаіа стаарылі ў першую чаргу менавіта сродкі інфармацыі. Нядаўна ў Гомелі адзначалі 100-годдзе з дня нараджэння геніяльнага савецкага авіяканструктара, беларуса па паходжанні, Паўла Сухога. Там прысутнічаў наш вядомы галоўны канструктар аўтазавода. віцэ-прэзідэнт АН Беларусі Міхаіл Сцяпанавіч Высоцкі. У рэпаргажы аб гэтай падзеі ў газеце “Рэспубліка” яго зрабілі Канстанцінавічам і віцэ-прэзідэнтам Расійскай Акадэміі навук. Хіба дапушчальнатакая нядбайнасць! На жаль, часта інтэрв’ю. асабліва на навуковую тэму. некаторыя карэспандэнты так перакруцяць (абы сенсацыя!), што пазнаць немагчыма. Таму многія мае калегі проста баяцца карэспандэнтаў.
Уплыў прэсы на жыхароў краіны настолькі вялікі, што пры размове з тым ці іншым чалавекам можна пазнаць, якія газеты ён чытае. Трэба быць вельмі ўважлівымі да фактаў, недапушчальны ніякія адхіленні ад праўды, недасканаласці, атым больш хлусня, нават здавалася б. і невялікая. Вось нядаўна была забастоўка метрапалітэнаўцаў. Па тэлебачанню сказалі, што машыністы хочуць яшчэ болыпую зарплаіу, а атрымліваюць 4 млн. руб. Чаго ж ім баставаць?! I многія людзі пасля такога паведамлення абурыліся на метрапалітэнаўцаў і калі Lx разагналі, а некаторых і арыштавалі, дык казалі: “Так ім і трэба — захацелі яшчэ больш атрымліваііь, гэтага мала!” На самой справе аказалася, што метрапалітэнаўны зусім не патрабавалі сабе павышэння зарплаты (аб гэтым не было і слова!), а. а'і рымліваючы значна менш (900 тыс. руб., а з прэміяй не больш 1.5—2 млн. руб), клапаціліся не толькі за свае правы (зняцце начальніка метро і інш.), але і за затрымку зарплаты працоўным іншых мінскіх прадпрыемстваў. Высокая кулыура, асаблівая адказнасць павінны заўсёды быць уласцівы
СМІ. Толькі агульнымі намаганнямі творчай і тэхнічнай інтэлігенцыі. сродкаў масавай інфармацыі, усіх паірыётаў краіны мы зможам захаваць сваю незалежнасць, пабудаваць беларускую дзяржаву, стварыш» адкрытае цывілізаванае грамадсгва. Дтя гэтай мэты не пашкадуем сваіх душэўных і фізічных сіл!
Ну, а Беларусь? Як яна? Жыве, як і жыла ўсё па той жа вядомай прьггчы У.Караткевіча: мае найпрьйажэйшы кавалак зямлі. які Бог пакінуў для сябе (хаця некаторыя тэрыторыі ўжо сталі "зонай Сталкера" братоў Стругацкіх і экалагічная сііуацыя вельмі небяспечная). занадтаталеранпгы беларус, як і раней. х асноўным "спіць у шапку” і не спяшаецца вырвацца на шырокую прастору пывілізацыі; ну a tdpye ім начальства, пра якое скажам у двукоссі (як яно пра нашу мову) “самае лепшае”, “самае беларускае", "самае дэмакратычнае".
Дык дакуль такое будзе?
ЦІ БУДЗЕМ ЖЫЦЬ ЯК САМАБЫТНЫ НАРОД? *
Па ініцыятыве кіраўнікоў беларускіх суполак у замежжы і рашэнню Управы ЗБС "Бацькаўшчына” адбываецца сённяшняя сустрэча. Нагадаю Вам, што прайшло 5 гадоў (10 верасня 1990 г.), як адбылася Устаноўчая канферэнцыя, на якой было ўтворана ЗБС “Бацькаўшчына”. Яго стазут быў зацверджаны 29 снежня 1990 г., а праз год — з дапаўненнямі і змяненнямі на другой канферэніхыі ЗБС (8 снежня 1990 г.). Тры гады таму. у снежні 1993 г., адбыўся Сход беларусаў блізкага замежжа і крыху болып. як два гады таму, у ліпені 1993 г.. — Першы з'езд беларусаў свету.
У той час, хаця і марудна. але працэс нацыянальнаіа адраджэння пачаўся. Былі прыняты Дэкларацыя аб незалежнасці Беларусі, даволі дэмакратычная Канстыіуцыя РБ. Бьші прыняты добрыя законы аб дзяржаўнасці беларускай мовы, гісгарычных сімвалах, аікрываліся беларускія школы. ліі оі садкі. з друку выйшлі многія выданні па гісторыі, культуры Беларусі, стаў вядомы шэраг твораў рэпрэсіраваных аўтараў, у тым ліку, беларускага замежжа, была прынята дзяржаўная праграма "Беларусы ў свеце'’ і г.д.
Мы змаглі тады наладзіць сумесную працу з многімі суполкамі і арганізацыямі беларусаў, якія даўно дзейнічалі ў далёкім замежжы і былі створаны ў былых рэспубліках. 1 Іа сходзе беларусаў блізкага замежжа і I з’ездзе беларусаў свету былі прыняты звароты да беларускага нЭрода, да парламента і ўрада РБ. у якіх прапаноўваліся канкрэтныя важныя мерапрыемствы па сумеснай працы па кансалідацыі нацыі дзеля духоўнага. дзяржаўнага і эканамічнага адраджэння нашай Банькаўшчыны.
На жаль. урад В.Кебіча і пасл\ хмяная яму пракамуністычная большасць Вярхоўнага Савета не садзейнічалі пабудове самастойнасці Беларусі, правядзенню рэформаў у эканоміцы (што толькі дэкларавалася). прыняццю паўнацэнных законаў (без аілядкі на нядаўняе мінулае) і г.д. Народная гаспадарка разбуралася, народ бяднеў, ішоў наступ на ўсё беларускае. Таму нягледзячы на ўсе намаганні былых уладаў. прэзідэнцкія выбары прайшлі пад лозунгам замены былога курсу, бо людзі паграбавалі перамен. Гэта і вырашылатое, што былы кіраўнік урада пацярпеў паражэнне.
У беларусаў метраполіі і замежжа з’явіліся надзеі на першага Прэзідэнта. Бьгў прыняты шэраг пазітыўі іых чваротаў да Прэзідэнта і рэзалюцый розных нарад, у тым ліку ўдзелыіікаў 21 -й сустрэчы беларусаў Паўночнай Лмерьгкі.
' Уступнае слова на сустрэчы кіраўнікоў беларускіх суполак у замежжы 11 кастрычніка 1995 г.
Але сучаснас кіраўніцтва рэспублікі — паўнацэнны пераемнік урада В.Кебіча. Перамен фактычна ніякіх не агрымалася, нават. наадварот, павялічыліся тыя ж тэндэнцыі.
Рэферэндум прывёў да ліквідацыі гістарычных сімвалаў Беларусі і зноў паставіў беларускую мову на мяжу яе забыцця. Як адзначыў М.Грыб на IV Канферэнцыі ТБМ: "Ня ма мовы — няма нацыі, няма нацыі — няма дзяржавы”. Людзі краіны не адчуваюць сябе спакойна, стабільнасці ў рэспубліцы няма, расце крымінальная небяспека. Прэстыж Беларусі падае. В.Карагін—прэзідэнт Беларускага саюза прадорьшальнікаў адзначыў, што ‘‘немцьт советуют друт другу работать в Росснн. а не в Белоруссян — там хоть й трудностн, н войны, но развнтне снтуацнй подлежнт хоть какой-то логмке" (Беларуская газета, 16 кастрычніка 1995 г.).
Палітычны курс сучасных уладаў Беларусі нядаўна выразна выказаў сакратар ЦК ТІКБ. кіраўнік фракцыі камуністаў новага Вярхоўнага Савета РБ Васіль Новікаў: ‘‘Сегодня в СНГ, в Европе. да н, пожалуй, во всем мнре шнроко нзвестно, что нменно Беларусь на уровне государственной полнтнкн целеустремленно прокладывает курс нз Беловежья к древнему московскому Кремлю” (Народная газета, 4-6 ноября 1995 г.).
Цяпер Беларусь стаіць перад важнай падзеяй паўторнымі выбарамі. Галоўнае — гэта аб’ядаацца вакол дэмакралычных сілаў, вакол беларускага нацыянальнага іпляху і перш за ўсё вакол ідэі дзяржаўнай незалежнасці Беларусі.
На жаль. многія пытанні, якія хвалююць нашых замежных суайчыннікаў, да гэтага часу так і засталіся нявырашанымі. Асабліва ўскладнілася жыццё многіх беларусаў блізкага замежжа. Шмат якія з гэтых ііьгганняў могуць вырашыць толькі дзяржаўныя ўлады. Болыпасць з такіх праблем мы абмяркоўвалі на нашых сустрэчах, з’ездах, канферэнцыях, звярталіся з імі да ўладаў, але толькі некаторыя з іх атрымалі станоўчае вьграшэнне. Нам неабходна зноў абмеркаваць усе нытанні, якія хвалююць беларусаў, і пастарацца наблізіцца да іх станоўчага вырашэння.
ЗБС “Бацькаўшчына” — не палітычная арганізацыя, але стаіць за самастойнасць Беларусі, за яе моцнуто дзяржаўнасць, за нацыянальнае адраджэнне, за пазітыўныя зрухі ў эканоміцы, культуры, мове, адукапыі і інш. Ад аб’яднання беларусаў усяго свету—блізкага і далёкага замежжа і асабліва тутэйшых беларусаў, ад іх намаганняў, самасвядомасці і імпэту залежыць лёс усёй нацыі—ці будзем мы жыць, ці загінем як самабытны народ. Мы павінны выбраць жыццё! Няхай жыве беларуская ідэя і жыве Беларусь!
ПО БЕЗДОРОЖЬЮ*
Главный смысл белорусской нден: на основе нсюрнческой памятн народа нацнональное возрожденне всех сторон жнзнн — полнтіікн, экономнкн, кулыуры, языка, образовання. наукн должно прнвестн не только к выжлванню. но н к дальнейшему развіптао белорусской нацнн. К сожаленню, эта вдея еіце не овладела ічнрокнмн массамн белорусского народа, самосознашіе значнтельной частя которого пока весьма слабое. Более конкретное реальное осуіцествленне данной нден — "белорусскнй шлях”, о котором мечталн лучпше представнтелн белорусского народа н по которому надеялнсь уверенно пройта, — это прежде всего созданне незавнснмого экономнческн снльного демократнческого европейского государства с высокоразвіггой культурой. в первую очередь белорусской, но с одновременным равноправным расцветом кулыур всех жнвуіцйх здесь нацнональных меньшннств. суіцествуюшнх релнгнй. Только в этом случае может сохранпться белорусская нацня, которая в теченне несколыаіх веков находнтся под стрессом духовного н фнзнческого нсчезновення. Кто хочет, чтобы белорусская нацня нмела будушее, тот должен поддержнвагь вдею белорусской государственностн.
КНІГІ ОНЛАЙН
