Шляхам адраджэння
Радзім Гарэцкі
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 204с.
Мінск 1997
Несмотря на суіцествуюшнй в то время факгяческяй матеряал, прл отсутствіш метода абсолютного летолсчяслення, Н.С.Шатскяй на основе нсторлко-геологнческого подхода смог выделнть рнфейскую эру в нсторян Земля н ряфейскую группу отложеннй. Это было “тенлальное научное предвнденне’' (Н.А.Штрейс), которое впоследствнн полностью подтвердалось, получяло международное прязнанне н нмело большое значенме для развнтня геологлческой наукл.
Н.С.Шаісклй — создатель учення о геологнческнх формацнях, которое важно не только для познання разлнчных проблем строеняя п развятня земной коры. но я нграет болыпую роль в прогнозах н понсках разнообразных полезных нскопаемых. Следует подчеркнуп», что Ннколай Сергеевнч всегда стремнлся соеднннть теорню я практнку. Он многяе годы был научным консультантом Гндропроекта по сооруженяю крупных гндротехняческнх обьектов. Шнроко язвестно его уднвятельное преданденне в открытяп Восточно-Украянского нефтегазоносного бассейна. сделанного на основе сравнятельно-тектоняческого метода. Важны его выводы о перспектнвах яефтеносностя Сябяря н ВолгоУральской обласгн. Прекрасные работы он выполннл об условяях образованяя месторожденнй мартанца я фосфорятов. В последняе годы Н.С.Шатскнй возглавлял Межведомственную комнссню по проблеме ‘•Закономерностя размешеняя полезных нскопаемых в земной коре”, работе которой прндавал большое значенне н уделял много временн. Под его редакцней вышло четыре тома трудов Комнссяя.
Глубоко ннтересуясь вопросамн нсторяя геологяя, Н.С.Шатскнй оставнл блестяшне образцы работы о жнзня н деятельностн ряда выдаюшнхся отечественных н зарубежных ученых: А. Д.Архангельском,
А.П.Карішнском, Ч. Дарвнне, Р.Мурчнсоне, А.Гресслн н др. Рассмагрнвая фмлософскне проблемы естествознання, Н.С.Шатскнй отвергал нден катастрофнзма, мобнлнзм в глобальном масштабе, прнзнавал ограннченное прнмененме прішцшіа актуалнзма, был сторонннком прнзнання необратамого процесса развнтня Землл.
Память о Н.С.Шатском жнвет в работах его многочнсленных ученпков в последователей, в разработках его научных ндей. Его нменем названы несколько географнческнх н геологнческнх обьектов (гора в Антарктвде, подводная возвышенность в северо-восгочнойчастн Тнхого океана н др.), некоторые внды нскопаемой фауны н флоры. Меморнальная доска на зданнн Геологнческого ннстнтута РАН наломннает о нем. В Академнн наук в 1979 г. учреждена премня нменн Н.С.Шатского “За выдаюіцнеся работы в областн регнональной геологнн н тектоннкн”, которая прнсуждается одан раз в трн года. Я был полон благодарной памятн к моему учнтелю, когда презндент AH СССР академмк А.ГІ.Александров вручал мне эту премню.
Геологнческая обіцественность Росснн н другнх стран шнроко отметнла 100-леше co дня рождення крупнейшего геологанашего столепія, посвятіів его памята тектонйческое совешашіе в Москве, ряд заседаннй в другнх городах, спецнальный номер журнала “Геотекгоннка”, разлнчные статьн в другнх журналах.
БАЦЬКА РУСКАЙ ГЕАЛОГІІ*
(Да 150-годдзя з дня нараджэння акадэміка А.П.Карпінскага)
Выдатны геолаг з сусветным імем, заснавальнік дзяржаўнай геалагічнай службы Расіі, першы выбраны прэзідэнт Акадэміі навук Расіі і СССР, буйны дзяржаўны дзеяч Аляксандр Пятровіч Карпінскі быу у ліку першых акадэмікаў-заснавальнікаў Беларускай Акадэміі навук. У сваёй прывітальнай тэлеграме 1 студзеня 1929 г. ён пісаў: "Акадэмія навук СССР шчаслівая вітаць адчыненне Беларускай Акадэміі навук — новага навуковага цэнтра ў Саюзе... У тых аіромністых задачах, якія стаяць перад Беларускай Акадэміяйнавук. яе старшы таварыш—200-гадовая Усесаюзная Акадэмія навук, якой заўсёды былі блізкія пытанні вывучэння Беларусі, гатова дзяліцца з маладой Акадэміяй сваім вопытам і сіламі...”
А.П.Карпінскі паходзіў са старадаўняй (з канца XVIII ст.) сям’і ўральскіх гарнякоў, якія ўжо па традыцыі пасля заканчэння Пецярбургскага кадэцкага горнага корпуса (затым інстьпута) працавалі на розных заводах Урала. Аляксандр Пятровіч нарадзіўся ў пасёлку Тур’інскія Руднікі 8 студзеня 1847 г. Закончыў у Пецярбургу Горны інстытут. у якім пазней больпі за 40 гадоў быў прафесарам. Ён адзін з першых заснавальнікаў і дырэктароў Іеалагічнага камітэта Расіі, якому аддаў 20 гадоў. Больш за 50 гадоў Карпінскі працаваў у Акадэміі навук, прычым чатыры разы выбіраўся Прэзідэнтам і быў на гэтай пасадзе да самай смерці. Менш чым паўгода ён не дажыў да свайго 90-годдзя. За вялікія заслугі ў развіцці геалогіі і наогул навукі яго па праву называлі: “бацькам рускай геалогіі" і "ўсесаючным старастам навукі”.
Па разнастайнасці навуковых напрамкаў, глыбіні распрацовак навуковых праблем, выдагных вынікаў і абагульненняў ён стаяў у адным шэрагу з самымі буйнымі натуралістамі свету — карыфеямі навукі сучаснага і мінулага стагоддзяў. Ужо пры жыцці яго працы сталі класічнымі і друкаваліся ў серьгі “Класікі прыродазнаўсгва'’. Ён выканаў асноватворчыя працы ў галіне палеанталогіі і стратыграфіі. тэктонікі і палеаграфіі, петраграфіі і металагеніі, геалогіі карысных выкапняў. Яшчэ ў канцы мінулага стагоддзя А.П.Карпінскі вёў геалагічныя даследаванні на тэрыторыі Беларусі па лініі чьпу нкі Брэст-Літоўскі — Ковель. якая будавалася ў тыя
' Навіны Акадэміі навук Беларусі. 1997, 17 студзеня.
гады. I ў далейшым ён многаразоў звяртаўся да геалогіі Беларусі, прынамсі вывучаў выкапнёвыя жывёлы з адкладаў, якія выходзілі на паверхню зямлі каля Раванічаў і ў іншых месцах. Цікавыя погляды на будову Еўрапейскай Расіі ўсувязі са складаннем першай геалагічнай карты гэтай велізарнай па плошчы тэрыторыі, у якую ўваходзіла і Беларусь, Карпінскі выказваў у многіх сваіх працах. Ён першы намеціў важны тэктанічны элемент, у які ўваходзіць і “скарбонка” мінеральных рэсурсаў Беларусі — Прыпяцкі прагіб і які пазней атрымаў назву “лініі Карпінскага”.
Вялікі вучоны-геолаг быў арганізатарам і ўдзелыгікам некалькіх міжнародных геалагічньіх кангрэсаў, многіх навуковых канферэнцый. прэзідэнтам Мінералагічнагатаварыства і г.д. А.П.Карпінскі — вучоныэнцыклапедыст, сапраўдны інтэлігент, быў шматграннай наіурай: ён добра ведаў і любіў літараіуру музыку, мастацтва Ён сябраваў з А.КТлазуновым, М.П.Мусаргскім, І.Я.Рэпіным, К.С.Станіслаўскім і іншымі дзеячамі культуры. Усіх, хго ведаў Аляксандра Пятровіча прываблівала яго надзвычайная сціпласць і добразычлівасць, чалавечнасць і шчырасць, мяккасць і прынцыповасць.
Творы вялікага майстра-прыродазнаўцы належаць лепшым здабыткам чалавечага розуму, багатыя цікавымі думкамі і ідэямі. Таму яны не старэюць, з’яўляюцца актуальнымі і для сучаснага чытача. Імем выдатнага вучонага названы горныя вяршыні, рэкі, ледавікі, марсйя залівы, мінералы, выкапнёвыя жывёлы, горад Карпінск у Екацярынбургскай вобласці, вуліцы многіх гарадоў. Яго імя носіць Усесаюзны геалагічны інстьпут у Санкт-Пецярбургу, марскі карабель навукі. Залатую медаль і прэмію імя Карпінскага раз у тры гады прысуджае Прэзідьв'м Расійсай Акадэміі навук за выдатныя працы ў галіне геалогіі.
СУСТРЭЛІСЯ Ў НАЗВЕ...*
У пачатку 50-х гадоў мой бацька Гаўрыла Гарэцкі працаваў галоўным геолагам экспедыцыі N 8 Гідрапраекта МУС (станіца Раманаўская на Доне) і займаўся інжьшерна-геалагічнымі вышуканнямі пад будаўніцтва Цымлянскай ГЭС, Волга-Данскога і Сарпінскага каналаў. На тэрыторыі Растоўскай вобласці, Стаўрапольскага краю і ў іншых мясцінах Перадкаўказзя было праведзена многа свідравін. матэрыялы (керн — узнятыя з глыбінь пароды і інш.) якіх бацька дасканала апісваў. вывучаў. Сярод ускрытых свідравінамі геалагічных разрэзаў ён вылучыў своеасаблівыя слаі (пяскі, гліны, алеўрыты). якія сведчаць аб тым, пгго яны былі некалі адкладзены ў саланаватаводным басейне. Раней яны геолагам былі невядомы. Упершыню гэтыя слаі былі адкрыты каля балкі Салёнай у паўночных Ергенях і таму Г.Г арэцкі назваў іх “салёнаўскімі’’.
Салёнаўскія слаі ўтрымліваюць значную колькасць невялічкіх прыгожых ракавінак малюскаў — пелецыпод, якія дазваляюць датаваць узрост гэтых слаёў, як самыя вярхі сярэдняга алігацэну (прыблізна 28 млн. гадоў таму). Гэта было адкрыццё адкладаў новага невядомага раней саланаватаводнага басейна. які даволі шырока распаўсюджваўся на тэрыторыі сучаснага Перадкаўказзя і нізоўяў Дона.
Прыблізна ў тыя ж гады (1951 г.)я быў ужо дыпломнікам геолагаразведачнага факультэта Маскоўскага нафтавага інстытута імя І.М.Губкіна. Дыпломнай пракгыкай у мяне была праца ва Усесаюзным аэрагеалагічным трэсце, куды я быў прыняты ў якасці начальніка геалагічнай партьгі. Мы павінны былі правесці геалагічную здымку масппабу 1:200 000 паўпустыннай мясцовасці, якая знаходзілася адразу на поўдзень ад Мугаджарскіх гор — самай паўднёвай часткі Урала (Заходні Казахстан).
Наша партыя складалася з маладых людзей — дыпломнікаў і старшакурснікаў вышэйшых навучальных устаноў, вопыг працы ў нас быў зусім малы, у гэтым раёне ўсе мы былі ўперіпыню і таму геалагічная здымка ішла марудна і з вялікімі цяжкасцямі. 3 геалагічным разрэзам, асаблІЕзсцямі геалагічнай будовы тэрыторыі нас ніхто не пазнаёміў — мы былі кінуты сам-насам з дастаткова складанай геалагічнай струкіурай. Галоўнымі нашымі настаўнікамі былі некалькі кніжак і артыкулаў па геалогіі рэгіёна. галоўнымі сярод якіх былі творы Аляксандра Леанідавіча Яншына—найлепшага знаўцы геалогіі перыферыі Мугаджар і Прыаралля.
' 1996, жяівень
Ён у Заходнім Казахстане працаваў ужо амаль 20 гадоў і аб ім хадзілі легенды: і пра яго выдатныя здольнасці як геолага, і пра цудоўныя знаходкі радовішчаў вугалю. фасфарытаў, жалезных руд, пітной вады і інш. Мы чулі і пра той трагічны выпадак, пасля якога ён толькі цудам застаўся жывы.
А.Л.Яншы прыехаў у геалагічную партыю, якая вяла дэталёвую разведку радовіпіча жалезных руд, адкрытых ім у паўночным Прыараллі. Геолагі рабілі свідравіны ілыбінёй некалькі дзесяткаў метраў і капалі шурфы ў выглядзе калодзежаў глыбінёй да 20—30 м. Аляксандр Леанідавіч апісваў геалагічны разрэз аднаго з такіх шурфоў, калі ланцуг. на якім трымалася бодня (у ёй знаходзіўся вучоны). парваўся і ён паляцеў уніз. Шурф быў глыбінёй 23 м. Цуда і мужнасць спаслі — ён вярнуўся да жыцця, перацярпеўшы многія аперацыі, але кульгавасць і траўматычны дыябет назаўсёды засталіся з ім...
КНІГІ ОНЛАЙН
