Неійта Зося ўсё капыр-сціцца. Ц Г а р т н ы. He ездзіцца ш т о с ь ц і сён-ня Віцю на веласіпедзе. ЯВ а-с і л ё н а к. ЧАПЯЛА; ЕМКА, ЕМАЧНІК (абл.). Сегенецкая сама ўзялася рыхтаваць вячэру, бразнула вобземлю чапялу, шмарга-нула з усяе сілы трапкачом са-баку па спіне. К. Ч о р н ы. Дзядзіна, Лазарава жонка, пякла аладкі, нервуючыся, бразгала праз меру моцна аб прыпечак ёмяаю і патэль-няй. П. Г а л а в а ч. Ты мне пажартуй болей, дык ёмачніка заробіш! М. Л ы н ь к о ў. 465 ЧАРАУНІК, ЧАРАДЗЕЙ, ЧАРАДЗЕЙНІК, ВЯДЗЬМАК, ВЯДЗЬМАР, ШАМАН; МАГ (кніжн.)ЧАРНАКНІЖНІК (кніжн. уст.). Дзівосная фантастыка аб анёлах, чэрцях, русалках, ч а-раўніках і святых, распіса-ных у падобных кніжках яркімі фарбамі, палохалі мяне, дзівілі і захаплялі. 3. Б я д у л я. Дзед, сінявокі, з доўгай ры-жан барадой, у чорнай аксаміт-най ярмолцы ды ў акулярах, прымацаваных ніткамі замест аглабелек, здаваўся мне ч a pads е е м. 3. Б я д у л я. Вось такі-та быў Музыка чарадзейнік, што захоча, то ён з сэрцам зробіць. К а з-к а. Надзея Раманаўна, не хва-люйцеся, але пашы продкі ве-рылі, між іншым, і ў ведзь-м а к о ў таксама. У. К a р а т-к е в і ч. За свой век кравец наслухаў-ся ад людзей самых неверагод-ных і фантастычных апавядан-няў пра ведзьмароў і чар-цей... К. Ч о р н ы. На «кухні» калдаваў ён што ш а м а н, гатуючы ласункі і прысмакі і ў вочы ўсім пускаў туман... Э. Валасевіч. Калі я расказваю студэнтам пра святыя таямніцы навукі, ім трэба трапятаць перада мной, як перад м а г а м. I. Ш а-м я к і н. Думкі чытаць умееш, як той чарнакніжнік. Р. С а б а-л е н к а. 1. ЧАРГА /пасвіць жывёлу: РАДОУКА (абл.). Бушмар разам з усімі слухаў справу, чакаючы сваёй ча р-г і... К Ч о р н ы. Двое сыноў і маці пасвілі ў полі вяековы статак — адбыва-лі р а д о ў к у. М. Т к а ч о ў. 2. ЧАРГА; ХВОСТ (разм.). На адкрыгай верандзе стаяла ч а р г а ў касу. КЧ о р н ы. На другі дзень раніцою ля ўсіх хлебных крам, яшчэ да Taro як яны адчыніліся, стаялі вялікія х в а с т ы. П. Гала-в а ч. ЧАРКА, КІЛІШАК, СТОЙ-КА. 3 ч а р к а й, з Марусяй вя-сёл чалавек. Я. К у п а л а. Хіба вып’ем па кі л і ш к у — лягчэй будзе гараваць. Я. К о-л а с Наліта па стопцы, на-кроен адсвежаны хлеб. М. Л у-ж а н і н. ЧАРНІЛА; АТРАМАНТ (уст.). Адчыніўшы шуфляду, дастаў ручку з пяром і бутэлечку з ч а р н і л а м. К. К р а п і в а. А т р а м ан т і папера ў ця-бе ёсць? К. Ч о р н ы. ЧАС, ЧАСІНА, ЙАРА /з аб-межаваннем: ТЭРМІН Іпраме-жак часу, які паўтараецца: ЙЕРЫЯД /найбольш зручны для чаго-небудзь: СЕЗОН Іпрацяглы прамежак: ЭПОХА, ЭРА; ДЗЕНЬ (кніжн.). Гультаю ды няўмеку ўсё ч а-с у не хапае. й р ы к а з к а. — Тым прыемней будзе ча-с і н а спаткання пасля разлу-кі, — сказаў Лабановіч і ўстаў. Я. К о л а с. Вечар быў надзіва цёплы ў такую познюю п а р у. А. Ч а р н ы ш э в і ч. Яго толькі гады клікала на-чальства, калі прыходзіў т э р-м і н плашнь падатак. А. Ч а р-н ы ш э в і ч. За п е р ы яд службы ў Чыр-вонай Арміі абавязваюся спаг-нанняў не мець. X. Ш ын к-л е р. 466 Нам самы прыпар падыхо-дзіць, сезон, як кажуць, Ц. Г а р т н ы. Нас абавязвае эпоха су-няць шаленцаў лютых... П, Панчанка. Масквой-ракой агні ліліся, такога свет яшчэ не знаў, і мо-вай шчасця летапісец дзень но-вай э р ы прывітаў. А. Алек-сандровіч. I недалёк ён, дзень жада-ны... Я К о л а с. ЧАСАМ. ЧАСАМІ, ПАД-ЧАС, ПАРОЙ, МОМАНТАМІ, НЯЧАСТА, РЭДКА. ЗРЭДКУ, ВЫПАДКАМ, СЯДЫ-ТАДЫ, КАЛІ-НІКАЛІ; ЗРЭДЧАС, ЗРЭДЗЬ (абл.) □ ЧАС АД ЧАСУ, МАЛА КАЛІ, ІНШЫ РАЗ, ІНШЫМ РАЗАМ, ДРУ-ГІ РАЗ, ІНШЫ ДЗЕНЬ, ГА-ДЫ У РАДЫ. Праўда, ч a с а м нядзеляй чарку выпіць не шкодзіць, Я. К у п а л а. Ч a с а м і і яда яму ў горла не лезла. 3. Бядуля. Няхай бывае цяжка нам п а д ч а с, бо ў нас, у парты-зан, усяк бывае. A. А с т р э й-к а. Дзяцел п а р о ю тут цішу парушыць, стукнуўшы дзюбай па звонкай сасонцы... К. Б у й-л о. I нейкае хваляванне находзі-ла на яго м о м а н т а м і. К. Ч о р н ы. Мы сустракаліся н е ч а с-та пасля вайны. П. П а н-ч а н к а. Перш яны спатыкаліся ня-смела і рэдка. ЯС к р ы-г а н. Зрэдку, парушаючы цішы-ню ночы, праносяцца чорныя, без агнёў, цягнікі. I. Н а в у-м е н к a Калі ж в ы п а д к а м даво-дзілася сустракаць каго, то хі- ба пагаворыш адразу? A. К у-лакоўскі. С яд ы т ад ы даносіліся ад-туль глухія выбухі снарадаў. А. Я к і м о в і ч. Емка віляў між пешаходаў, к а л і н і к а л і саступаў на брук. Ц Г а р т н ы. Зрэдчас праз шчыліну ўскочыць сонечны зайчык шу-стры... Р Б a р а д у л і н. Жыву на Урале, у Шадрын-ску, працую бухгалтарам і зрэдзь звяртаюся да паэзіі. Я. П у ш ч а. Час ад часу я дасылаў вершы і апавяданні ў мінскія рэдакцыі... A. В я л ю г і н. Кніг не ставала, беларускія трапляліся м а л а ка л і... М. Л у ж а н і н. Так моўчкі, як ін ш ы раз у цесным аўтобусе, і даехалі яны да свае астаноўкі. A. К у-лакоўскі. I я нічога не рабіў усё лета, толькі іншы м р а з а м з дзядзькам-конюхам на начлег ездзіў. М. Лупсякоў. Д р у гі р а з карканне варо-ны цэніцйа вышэй за песню са-лаўя. Б. С а ч а н к а. Іншы д з е н ь пасля занят-каў даводзілася заставацца на паседжанні педсавета... У. Ш а-х а в е ц. Вучоны стане, ажэніцца і бу-дзе толькі пісьмамі — г ад ы ў рады — ды прывітаннямі ад-махвацца. Я. Б р ы л ь. ЧАСАЦЬ, ПРЫЧЭСВАЦЬ, РАСЧЭСВАЦЬ. Дзяўчагы на Белай Русі ч э-шу ц ь русыя косы. Р. Б a pa-fl у л і н Калі прычэсвала вала-сы, накідала на плечы спецы-яльную хустачку. A. К а р п ю к. Уцершыся, яна дастала з ва-ласоў грэбень і стала іх р а с-ч э с в а ц ь. К. Ч о р н ы. 467 ЧАСОВА, СЕЗОННА, ПА-КУЛЬ □ НА ЧАС, ДА ПА-РЫ, ДА ПАРЫ ДА ЧАСУ. Працую я тут ч асо в а, ну — два месяцы, тры — і толь-кі. X. Ш ы н к л е р. Родная мова — не вопратка модная, яе не с е зон на — жыццё ўсё носяць. Р. Т а р м о-л а. Танкі пакуль маўкліва стаялі ў ярах, запраўляліся га-ручым. I М е л е ж. Народ змагання стан ніколі не пакіне, хоць можа гніль н a ч а с змуціць крынічны бег... М. В а с і л ё к. I гаршчок д а пары ваду носіць. Ц. Г а р т н ы. Аб той рабоне, дзеля якой ёп астаецца ў мястэчку, жонцы Іван Пракопавіч да пары да часу вырашыў не гава-рыць... I. Навуменка. ЧАСОПІС /неперыядычны: АЛЬМАНАХ. Я здаў у ч а с о п і с лірычны багаж, я вольны сягоння ад пе-сень... A. К у л я ш о ў. У 1926 годзе полацкі а л ь-манах «Наддзвінне» змясціў невялікі цыкл вершаў, падпі-саны невядомым імем: Пятрусь Броўка. Р. Б я р о з к і н. ЧАСТАВАЦЬ, ПРЫМАЦЬ; ФУНДАВАЦЬ, ТРАКТАВАЦЬ (разм.) □ СТАВІЦЬ ЧАРКУ. Хлопцы прынеслі гарэлкі, па-чалі частаваць дзяўчат. К. Ч о р н ы. Што маю, тым п р ы м а ю. П р ы к а з к а. У Рыся заўсёды былі папя-росы і грошы, ён фундаваў і ліманад, і марожанае. Я. Б р ы л ь. Яе тут Зося абнімае, гасцін-цам дзеўчыну т р а кт у е... Я. Колас. Калі твор быў добры, дык с та в іл і ча р к у, а дрэн-ны — халтуршчыка білі па кар-ку. М. Т а н к. ЧАСТКА, ЧАСЦЬ, ДОЛЯ, ДОЗА Ісастаўная: КАМГІА-НЕНТ, ЭЛЕМЕНТ, СЕКЦЫЯ Ізвычайна яды: ПОРЦЫЯ Іукладзеных у якое-небудзь та-варыства сродкаў: ПАЙ; ЧАС-ЦІНА (раз.ч.) /частка аплаты: РАТА (уст.); КАНЕЦ, ЗВЯНО (перан.). Атрад разбіўся на тры ч а-ст кі і разышоўся ахоўваць вёскі. К. Ч о р н ы. Рыжскі мір перарэзаў Бела-русь на дзве ч а с ц і. Я. К у-п а л а. Доўгімі і пакутлівымі здаюц-ца нават самыя малыя долі хвілін. А. Кулакоўскі. Болыпая д о з а будзе для мяне атрутай. А. Чар нышэ-в і ч. Найбольш ёмкімі кампа-н е н т а м і пейзажу ў «Нара-чы» з’яўляюцца зямля і вада... У. К а л е с н і к. Пейзаж — істотны кампазі-цыйны э н е м е н т твораў. Р. Ш к р а б а. Праз шкло пярэдніх сцепак у многіх шафах віднеліся бліс-кучыя прамавугольныя с е к-цы і. Г. Ш ы л о в і ч. Бывала, калі пры вячэры пілі чай упрыкуску, а Раманюк не надта песціў сям’ю, маці дзе-цям выдзяляла порцы і. A. К а р п іо к. ГІрыбытак яны будуць дзя-ліць згодна ўкладзенага ў та-варыства паю. А. Ч а р н ы-ш э в і ч Есць важпыя дзве ч а с ц і-н ы, з якіх складаецца жыццё і яго глыбокі сэнс і хараство — чалавек і прырода. Я. Колас. 468 Толькі за «Родныя з’явы» ат-рымаў сотню рублёў. У дзве ці тры р a т ы... М. Л у ж а н і н. Вулачка была і па той бок вуліцы, пад раку: дзяліла вё-ску на два к а н ц ы... I. П Tam-Hi к а ў. Задумваючыся, Юрка прапу-скаў з в е н н і ў тлумачэннях і доказах дацэнта і таму нао-гул не разумеў нічога. У. К а р-п а ў. ЧАСЦЬ, ПАДРАЗДЗЯЛЕН-НЕ Іневялікая: КАМАНДА □ БАЯВАЯ АДЗІНКА. Бой быў жорсткі і цягнуўся шэсць гадзін, але, урэшце, пра-ціўнік вымусіў адысці нашу ч а с ц ь на зыходныя пазіцыі. К. К р а п і в а. Падраздзяленне пады-шло да гарадскога саду і спы-нілася. П, Г а л а в а ч. Мы адыходзілі ў тыл і чака-лі, пакуль прамаршыруюць паўз нас дагэтуль тылавыя ка манд ы. К. Ч о р н ы. Добра, канешне, што мы вы-пеставалі свой атрад, зрабілі яго высокакваліфікаванай б а я-в о й ад зінка й... I. Ш а м я-к і н. ЧОРТ, Д’ЯБАЛ, НЯЧЫ-СТЫ, САТАНА, ШАТАН, ШАЙТАН, ДЭМАН, ЛЮЦЫ-ПАР; НЯЧЫСЦІК (разм.); □ НЯЧЫСТАЯ СІЛА, ЗЛАЯ СІЛА. Тым часам у пекле дык ч э р-ц і і хаму, і пану прызначылі кут. Ф, Багушэвіч. — Прэч, бязбожнік, слуга д’ябла!—крыкнуў ксёндз. П. П е с т р а к. А цяпер і я павінен аптэчна-га ўзяць, бо і я прамок і дры-жу, як н я ч ы с т ы пад кры-жам. К. Ч о р н ы. С а т а н а змусціць і ясна сокала. Прыказка. Тым часам, пакуль святыя анёлы благалі бога, шатан не спаў. К а з к а. Ш а й т а н, што сядзіць у тваёй душы, падбівае цябе ква-піцца на нашы грошы. А. Б а-ч ы л а. О бог ці д э м а н, ці хто б ты ні быў, скажы: вунь там зямля ці не зямля? Д ж. Г. Б а й р а н, перакл. У. Д у-б о ў к і. А тут — бух! нейкі страшны голас: ні чалавечы, ні саба-чы, — л ю ц ы п а р з пекла, не іначай! Я. К у п а л а. Н я ч ы с ц і к з ведзьмамі гуляе ў пустцы гэтай. Я. К у-п а л а. Ну, так і будзе — н яч ы-с т а я сіла, думаю, нас абое ў медзвядзёў перакінула... Ф. Багушэвіч. Затраслася сіла злая, чуе — кепска: згіне цень. Я. К о л а с. ЧУЖЫНЕЦ, ЧУЖАЗЕМЕЦ, ІНШАЗЕМЕЦ, ЧУЖАНІЦА. ЧУЖАК, ПРЫШЭЛЕЦ, ПРЫ-ШЛЕЦ, ПРЫБЛУДА, ПРЫ-БЛУДНІК. Ч у ж ын ц а м помсціў дзед Арцём за любы кут, за родны дом, П. Б р о ў к а. Ен ніколі ў жыцці не рас-казваў нічога пра тыя страш-ныя гады, нават свайму чала-веку, не тое што ч у ж азе м-ц у. В. Б ы к а ў. Закрадалася сумненне: а мо-жа іх прывезлі ў калгас, спе-цыялыіа зроблены, каб ашу-каііь і н ш а з е м ц а ў. Р. С а-б а л е н к а.