Снежная каралева
Ханс Крьісціян Андэрсэн
Выдавец: Юнацтва
Памер: 304с.
Мінск 1998
— Я лётала над зялёнай пальмай і квітучым міндаль-ным дрэвам,— спявала канарэйка,— разам з братамі і сё-страмі я лётала над дзівоснымі кветкамі і люстранай глад-дзю азёр, і нам прыветліва ківалі адлюстраванні прыбя-рэжных раслін. Я бачыла чароды прыгожых папугаяў, якія расказвалі мноства дзівоснейшых гісторый.
— Гэта дзікія птушкі,— адклікнуўся папугай.— Яны не атрымалі ніякай адукацыі. He, будзем людзьмі! Што ж
59
ты не смяешся, неразумная птушка? Калі гэтаму досціпу смяецца і сама гаспадыня, і яе госці, дык чаму ж не пасмя-яцца і табе? He цаніць вясёдых досціпаў — гэта вельмі вялікі грэх, павінен вам сказаць. He, будзем людзьмі!
— А ты помніш прыгожых дзяўчат, што скакалі пад шатамі квітучых дрэў? Помніш салодкія плады і халодны сок дзікіх раслін?
— Канечне, помню,— адказваў папугай,— але тут мне намнога лепш! Мяне цудоўна кормяць і ўсяляк веся-ляць. Я ведаю, што я разумны, і з мяне дастаткова. He, будзем людзьмі! У цябе, што называецца, паэтычная на-тура, а я дасведчаны ў навуках і дасціпны. У табе ёсць гэ-тая самая геніяльнасць, але не хапае разважлівасці. Ты імкнешся занадта высока, таму людзі цябе асаджваюць. Са мной яны так паступаць не будуць, таму што я абы-шоўся ім дорага. Я ўнушаю павагу ўжо адной сваёй дзю-бай, а балбатнёю сваёй магу каго заўгодна паставіць на месца. He, будзем людзьмі!
— О, мая цёплая, квітучая радзіма,— спявала кана-рэйка,— я буду спяваць аб тваіх цёмна-зялёных дрэвах, чые галіны цалуюць празрыстыя воды ціхіх заліваў, аб светлай радасці маіх братоў і сясцёр, аб вечназялёных за-хавальніках вільгаці ў пустыні — кактусах.
— Перастань хныкаць! — прамовіў папугай.— Ска-жы лепш што-небудзь смешнае. Смех — гэта знак вы-шэйшай ступені духоўнага развіцця. Вось хіба могуць, да прыкладу, смяяцца сабака альбо конь? He, яны могуць плакаць, а здольнасцю смяяцца адораны толькі чалавек. Ха-ха-ха! — разрагатаўся папугай і канчаткова збянтэ-жыў субяседнікаў сваім «Не, будзем людзьмі!»
— I ты, маленькая шэрая дацкая птушачка,— сказала канарэйка жаўранку,— ты таксама стала палонніцай. У тваіх лясах, напэўна, холадна, але затое ты ў іх вольная. Ляці ж адсюль! Глядзі, яны забылі зачыніць тваю клетку. Фортачка адчынена, ляці ж — хутчэй, хутчэй.
Пісар так і зрабіў, вылецеў з клеткі і ўсеўся каля яе. У гэты міг дзверы ў суседні пакой адчыніліся і на парозе з’явілася кошка, гібкая, страшная, з зялёнымі злоснымі ва-чыма. Кошка ўжо зусім было падрыхтавалася да скачка, але канарэйка замітусілася ў клетцы, а папугай заляпаў кры-
60
ламі і закрычаў: «Не, будзем людзьмі!» Пісар пахаладзеў ад жаху і, вылецеўшы ў акно, паляцеў над дамамі і вуліцамі. Ляцеў, ляцеў, нарэшце стаміўся,— і вось убачыў дом, які здаўся яму знаёмым. Адно акно ў доме было адчы-нена. Пісар уляцеў у пакой і прысеў на стол. Да свайго здзіўлення, ён убачыў, што гэта яго ўласны пакой.
«Не, будзем людзьмі!» — машынальна паўтарыў ён любімую фразу папугая і ў тую ж хвіліну зноў стаў паліцэйскім пісарам, які невядома чаму ўсеўся на стол.
«Божа, злітуйся,— сказаў пісар,— як гэта я трапіў на стол, ды яшчэ заснуў? I які дзікі сон мне прысніўся? Якая дурнота!»
VI. Лепшае, што зрабілі галёшы
На другі дзень, раным рана, калі пісар ляжаў яшчэ ў пасцелі, у дзверы пастукалі, і зайшоў яго сусед, які зды-маў пакой на тым жа паверсе,— малады студэнт-багас-лоў.
— Пазыч мне, калі ласка, свае галёшы,— сказаў ён.— Хоць у садзе і сыра, ды вельмі ўжо ярка свеціць сонейка. Хачу туды пайсці выкурыць люлечку.
Ён надзеў галёшы і выйшаў у сад, у якім раслі толькі два дрэвы — сліва і груша; зрэшты, нават такая бедная расліннасць у Капенгагене вялікая рэдкасць.
Студэнт праходжваўся ўзад і ўперад па дарожцы. Час быў ранні, усяго шэсць гадзін раніцы. На вуліцы зайграў ражок паштовага дыліжанса.
— О, падарожнічаць, падарожнічаць! — вырвалася ў яго.— Што можа быць лепш! Гэта мяжа ўсіх маіх лету-ценняў. Калі б яны ажыццявіліся, я б тады, напэўна, уціхамірыўся і перастаў бы мітусіцца. Як хочацца па-ехаць чым далей адсюль, убачыць чароўную Швейцарыю, паездзіць па Італіі!
Добра яшчэ, што галёшы шчасця выконвалі жаданні адразу, а то б студэнт, бадай, забраўся б занадта далёка і для сябе самога, і для нас з вамі. У той жа міг ён ужо ванд-раваў па Швейцарыі, запхнуты ў паштовы дыліжанс ра-зам з васьмярыма іншымі пасажырамі. Галава ў яго траш-чала, шыю ламала, ногі зацяклі і балелі, таму што боты ціснулі неміласэрна. Ён не спаў і не драмаў, але быў у ста-не нейкага пакутлівага здранцвення. У правай кішэні ў
61
яго ляжаў акрэдытыў, у левай — пашпарт, а ў скураным мяшочку на грудзях было зашыта некалькі залатых. Вар-та нашаму падарожніку дзюбнуць носам, як яму тут жа пачынала здавацца, што ён ужо згубіў які-небудзь з гэтых сваіх скарбаў, і тады яго кідала ў дрыжыкі, а рука яго су-таргава апісвала трохкутнік — справа налева і на гру-дзі,— каб праверыць, ці ўсё цэлае. У сетцы над галовамі пасажыраў хісталіся парасоны, кульбакі, капелюшы, і ўсё гэта перашкаджала студэнту любавацца цудоўным гор-ным пейзажам. Але ён усё глядзеў, глядзеў і не мог нагляд-зецца, а ў сэрцы яго гучалі радкі верша, які напісаў, хаця і не стаў друкаваць, адзін вядомы нам швейцарскі паэт:
Цудоўны край у дні вясны!
Манблан бялеецца ўбаку.
Тут, праўда, быў бы рай зямны, Каб грошай больш у кашальку.
Прырода тут была змрочная, суровая і велічная. Хваё-выя лясы, якія пакрывалі завоблачныя горныя вяршыні, здалёку здаваліся проста зараснікамі верасу. Пайшоў снег, падзьмуў рэзкі халодны вецер.
— Ух! — уздыхнуў студэнт.— Калі б мы ўжо былі па той бок Альпаў! Там цяпер надышло лета, і я нарэшце ат-рымаў бы па акрэдытыву свае грошы. Я так за іх баюся, што ўсё гэтае альпійскае хараство перастала мяне вабіць. Ах, калі б я ўжо быў там!
I ён тут жа апынуўся ў самым сэрцы Італіі, дзесьці на дарозе паміж Фларэнцыяй і Рымам. Апошнія промні сон-ца асвятлялі Тразіменскае возера, што ляжала паміж дву-ма цёмна-сінімі пагоркамі, ператвараючы яго воды ў рас-плаўленае золата. Там, дзе калісьці Ганібал разбіў Фламінія, цяпер вінаградныя лозы мірна абвівалі адна ад-ну сваімі зялёнымі пляцёнкамі. Ля дарогі, пад шатамі па-хучых лаўраў, цудоўныя напаўголыя дзеткі пасвілі статак чорных як смоль свіней. Так, калі б апісаць гэтую карціну, як трэба, усе б толькі і сцвярджалі: «Ах, цудоўнейшая Італія!» Але, як ні дзіўна, ні багаслоў, ні яго спадарожнікі гэтага не думалі. Тысячы ядавітых мух і камароў хмарамі насіліся ў паветры; дарэмна падарожнікі адмахваліся міртавымі галінкамі, насякомыя ўсё-адно кусалі і джалілі іх. У карэце не было чалавека, у якога не распух бы ўвесь
62
твар, пакусаны да крыві. У коней быў яшчэ больш ня-шчасны выгляд: бедных жывёл спрэс абляпілі велізарныя раі насякомых, так што фурман час ад часу злазіў з козлаў і адганяў ад коней іх мучыцеляў, але ўжо праз імгненне наляталі новыя полчышчы. Хутка зайшло сонца, і пада-рожнікаў ахапіў пранізваючы холад — праўда, нена-доўга, але ўсё роўна гэта было не надта прыемна. Затое вяршыні гор і воблакі афарбаваліся ў неперадавальна прыгожыя зялёныя таны, якія адлівалі бляскам апошніх сонечных промняў. Гэтая гульня фарбаў не паддаецца апісанню, яе трэба бачыць. Відовішча дзівоснае, усе з гэ-тым згадзіліся, але ў страўніку ў кожнага было пуста, це-ла стамілася, душа хацела прытулку на ноч, а дзе яго знайсці? Цяпер усе гэтыя пытанні цікавілі падарожнікаў намнога больш, чым прыгажосць прыроды.
Дарога ляжала праз аліўкавы гай, і здавалася, што ед-зеш дзе-небудзь на радзіме, паміж роднымі вузлаватымі вербамі. Хутка карэта спынілася каля адзінокай гас-цініцы. Ля варот яе сядзела мноства жабракоў-калек, і са-мы бадзёры з іх здаваўся «дасягнуўшым сталасці старэй-шым сынам голаду». Адны калекі былі сляпыя; у другіх высахлі ногі — гэтыя поўзалі на руках; у трэціх на зняве-чаных руках не было пальцаў. Быццам сама галеча цягну-лася да падарожнікаў з гэтай кучы рыззя і лахманоў. «Eccelenza, miserabili!»1 — хрыпелі яны, паказваючы свае выродлівыя канечнасці. Падарожнікаў сустрэла гаспады-ня гасцініцы, босая, непрычасаная, у бруднай кофце. Дзверы ў пакоях трымаліся на вяроўках, пад столлю пыр-халі кажаны, цагляная падлога была ўся на вышчэр-блінах, а смурод стаяў такі, што хоць сякеру вешай...
— Лепш ужо няхай яна накрые нам стол у стайні,— сказаў нехта з падарожнікаў.— Там, прынамсі, ведаеш, чым дыхаеш.
Адчынілі акно, каб напусціць свежага паветра, але тут у пакой працягнуліся высахлыя рукі і пачулася адвечнае ныццё: «Eccelenza, miserabili!».
Сцены пакоя былі спрэс спісаны, і палавіна надпісаў брудна лаяла «цудоўную Італію».
1 Пан, дапамажы няшчасным! (іт.).
63
Прынеслі абед: вадзяністы суп з перцам і прагорклым аліўкавым алеем, пасля прыпраўленую такім жа алеем салату і, нарэшце, нясвежыя яйцы і смажаныя пеўневыя грабеньчыкі — у якасці ўпрыгожання банкету; нават віно здавалася не віном, а нейкай мікстурай.
На ноч дзверы забарыкадзіравалі чамаданамі, і аднаму падарожніку даручылі стаяць на варце, а астатнія заснулі. Вартавым аказаўся студэнт-багаслоў. Ну і духата была ў пакоі! Гарачыня нясцерпная, камары,— а тут яшчэ «miserabili», якія стагналі ўсне, перашкаджаючы заснуць.
— Так, падарожнічаць, канечне, было б нядрэнна,— уздыхнуў студэнт,— каб не было ў нас цела. Няхай бы яно ляжала сабе ды адпачывала, а дух лятаў бы, дзе яму заўгодна. A то, куды б я ні прыехаў, усюды журба смокча мне сэрца. Хацелася б чагосьці большага, чым імгненная радасць быцця. Так, так, большага, вышэйшага, найвы-шэйшага! Але дзе яно? У чым? Што гэта такое? He, я ўжо ведаю, да чаго імкнуся, чаго хачу. Я хачу прыйсці да ка-нечнай і шчаслівейшай мэты зямнога быцця, самай шчаслівай з усіх.
Толькі ён вымавіў апошнія словы, як апынуўся ў сябе дома. На вокнах віселі доўгія белыя фіранкі, пасярод па-коя на падлозе стаяла чорная труна, а ў ёй смяротным сном спаў багаслоў. Яго жаданне споўнілася: цела яго ад-пачывала, а душа вандравала. «Нікога нельга назваць шчаслівым раней, чым ён памрэ»,— сказаў Саламон; і ця-пер яго словы зноў пацвердзіліся.
Кожны памерлы — гэта сфінкс, неразгаданая загадка. I гэты «сфінкс» у чорнай труне ўжо не мог адказаць на тое пытанне, якое ён сам сабе задаваў за два дні да смерці.
КНІГІ ОНЛАЙН
