Снежная каралева
Ханс Крьісціян Андэрсэн
Выдавец: Юнацтва
Памер: 304с.
Мінск 1998
— Пан пісар,— звярнуўся да яго паліцэйскі, які зай-шоў з нейкімі паперамі.
Пісар паразмаўляў з ім, а калі зноў зірнуў на абедзве пары галёшаў, то ўжо і сам перастаў разумець, якая з іх яго пара — тая, што стаіць справа, ці тая, што злева.
«Мае, напэўна, вось гэтыя, мокрыя»,— падумаў ён і памыліўся: гэта былі якраз галёшы шчасця. Што ж, паліцыя іншы разтаксама памыляецца.
Пісар надзеў галёшы і, сунуўшы паперы ў кішэню, a другія — пад паху (яму трэба было сёе-тое перачытаць і перапісаць дома), выйшаў на вуліцу. Дзень быў нядзель-ны, стаяла цудоўнае надвор'е, і паліцэйскі пісар падумаў, што нядрэнна было б прагуляцца па Фрэдэрыксбергу.
54
Малады чалавек вызначаўся рэдкім стараннем і ўседлівасцю, так што пажадаем яму прыемнай прагулкі пасля многіх гадзін працы ў душнай канцылярыі.
Спачатку ён ішоў, ні аб чым не думаючы, і галёшам таму ўсё не выпадала зручнага моманту праявіць сваю цудадзей-ную сілу.
Але вось ён сустрэў у адной алеі свайго знаёмага, ма-ладога паэта, і той сказаў, што заўтра выпраўляецца па-дарожнічаць на ўсё лета.
— Эх, вось вы зноў едзеце, а мы застаемся,— сказаў пісар.— Шчаслівыя вы людзі, лятаеце сабе, дзе хочаце і куды хочаце, а ў нас ланцугі на нагах.
— Так, але імі вы прыкаваны да хлебнага дрэва,— за-пярэчыў паэт.— Вам няма патрэбы клапаціцца аб заўтрашнім дні, а калі вы састарыцеся, атрымаеце пенсію.
— Так-то так, але вам усё-такі жывецца намнога раз-дольней,— сказаў пісар.— Пісаць вершы — што можа быць лепш! Публіка носіць вае на руках, і вы самі сабе гас-падары. Вось паспрабавалі б вы пасядзець у судзе, як мы сядзім, ды павалтузіцца з гэтымі сумнейшымі справамі!
Паэт пахітаў галавой, пісар таксама пахітаў галавой, і яны разышліся ў розныя бакі, застаўшыся кожны пры сваім меркаванні.
«Дзіўны народ гэтыя паэты,— думаў малады чы-ноўнік.— Хацелася б бліжэй пазнаёміцца з такімі нату-рамі, як ён, і самому стаць паэтам. Каб я быў на іх месцы, я ў сваіх вершах не стаў бы хныкаць. Ах, які сёння дзівосны вясенні дзень, колькі ў ім прыгажосці, свежасці, паэзіі! Якое незвычайна празрыстае паветра! Якія мудра-гелістыя воблакі! А трава і лісце так саладжава пахнуць! Даўно я ўжо так востра не адчуваў гэтага, як зараз».
Вы, канечне, заўважылі, што ён ужо стаў паэтам. Але знешне зусім не змяніўся,— неразумна думаць, што паэт не такі ж чалавек, як усе іншыя. Сярод простых людзей часта сустракаюцца натуры больш паэтычныя, чым многія праслаўленыя паэты. Толькі ў паэтаў намнога лепш развіта памяць, і ўсе ідэі, вобразы, уражанні за-хоўваюцца ў ёй да таго часу, пакуль не знойдуць свайго паэтычнага ўвасаблення на паперы. Калі просты чалавек становіцца паэтычна адоранай натурай, адбываецца
55
свайго роду ператварэнне,— і такое іменна ператварэнне адбылося з пісарам.
«Якія дзіўныя прыемныя пахі! — думаў ён.— Яны на-гадваюць мне фіялкі ў цётачкі Лоны. Так, я тады быў яшчэ зусім маленькі. Божа, як гэта я ні разу не ўспомніў аб ёй раней! Добрая старая цётачка! Яна жыла якраз за Біржай. Заўсёды, нават у самую лютую сцюжу, на вокнах у яе зе-лянелі ў слоіках якія-небудзь галінкі ці парасткі, фіялкі напаўнялі пакой водарам; а я прыкладваў нагрэтыя ме-дзякі да заледзянелых шыб, каб можна было глядзець на вуліцу. Які від адкрываўся з гэтых вокан! На канале ста-ялі ўмёрзлыя ў лёд караблі, велізарныя чароды варон складалі ўвесь іх экіпаж. Аднак з надыходам вясны судны перайначваліся. 3 песнямі і крыкамі «ўра» матросы скол-валі лёд; караблі смалілі, аснашчалі ўсім неабходным, і яны нарэшце адплывалі ў заморскія краіны. Яны адплы-ваюць, а я вось застаюся тут; і так будзе заўсёды; заўсёды я буду сядзець ў паліцэйскай канцылярыі і глядзець, як іншыя атрымліваюць замежныя пашпарты. Але, такі мой лёс! — I ён глыбока-глыбока ўздыхнуў, затым раптам апамятаўся: — Што ж гэта са мной такое робіцца сёння? Раней мне нічога падобнага і ў галаву не прыходзіла. Пэўна, гэта веснавое паветра так на мяне дзейнічае. A сэрца сціскаецца ад нейкага саладжавага хвалявання».
Ён палез у кішэню па свае паперы. «Вазьмуся за іх, бу-ду думаць аб чым-небудзь іншым»,— вырашыў ён і пра-бег вачыма першы ліст, што трапіўся пад руку. «Фру Зігбрыт», арыгінальная трагедыя ў пяці дзеях»,— прачы-таў ён.— Што такое? Дзіўна, почырк мой! Няўжо гэта я напісаў трагедыю? А гэта яшчэ што? «Інтрыга на балі, альбо Вялікае свята; вадэвіль». Але адкуль гэта ўсё ў мя-не? Напэўна, хто-небудзь падсунуў. Ды тут яшчэ пісьмо...»
Пісьмо прыслала дырэкцыя аднаго тэатра; яна не вельмі ветліва паведамляла аўтару, што абедзве яго п’есы нічога не варты.
— Гм,— выціснуў пісар, прысаджваючыся на лаўку.
У галаве яго раптам закруцілася мноства думак, а сэр-ца напоўнілася невытлумачальнай пяшчотай... да чаго — ён і сам не ведаў. Машынальна ён сарваў кветку і залюба-
56
ваўся ёю. Гэта была простая маленькая маргарытка, але яна на працягу адной хвіліны паведаміла яму аб сабе больш, чым можна даведацца, выслухаўшы некалькі лек-цый па батаніцы. Яна расказала яму паданне аб сваім на-раджэнні, расказала аб тым, якое магутнае сонечнае свят-ло,— гэта ж дзякуючы яму распусціліся і пачалі дзіўна пахнуць яе пяшчотныя пялёсткі. А паэт у гэты час думаў аб суровай жыццёвай барацьбе, якая абуджае ў чалавеку яшчэ невядомыя яму сілы і пачуцці. А паветра і святло — улюбёнцы маргарыткі, але святло — яе галоўны за-ступнік, перад ім яна схіляецца з трапятаннем; а калі яно адыходзіць вечарам, яна засынае ў абдымках паветра.
— Святло адарыла мяне прыгажосцю,— сказала мар-гарытка.
— А паветра дае табе жыццё! — шапнуў ёй паэт.
Непадалёку стаяў хлапчук і ляпаў кіем па вадзе ў бруднай канаўцы — пырскі разляталіся ў розныя бакі. I пісар задумаўся раптам аб тых мільёнах жывых, нябач-ных простым вокам істот, якія ўзлятаюць разам з вадзя-нымі кроплямі на велізарную, у параўнанні з іх уласнымі памерамі, вышыню,— вось як калі б мы, напрыклад, апы-нуліся над воблакамі. Думаючы аб гэтым, а таксама аб сваім ператварэнні, наш пісар усміхнуўся: «Я проста сплю і бачу сон. Але які гэта ўсё-такі неверагодны сон! Аказва-ецца, можна трызніць наяву, усведамляючы, што гэта Ta-66 толькі сніцца. Добра б успомніць аб усім гэтым заўтра раніцай, калі я прачнуся. Які дзіўны стан! Зараз я ўсё бачу так выразна, так ясна, адчуваю сябе такім бадзёрым і ду-жым — і ў той жа час добра ведаю, што раніцай паспра-бую што-небудзь прыпомніць, у галаву мне палезе толькі дурнота. Колькі разоў гэта бывала са мной! Усе гэтыя дзі-восныя рэчы падобныя на золата гномаў: ноччу, калі яго атрымліваеш, яно блішчыць і зіхаціць, а днём ператвара-ецца ў кучу друзу і завялых лісцяў».
Дарэшты засмучаны, пісар сумна ўздыхаў, паглядаю-чы на птушак, якія весела спявалі свае песенькі, пераля-таючы з галінкі на галінку.
«I ім жывецца лепш, чым мне. Умець лятаць — якая дзівосная здольнасць! Шчаслівы той, хто ёю адораны.
57
Калі б я толькі мог ператварыцца ў птушачку, я б стаў вось такім маленькім жаўранкам!»
I ў тую ж хвіліну рукавы і фалды яго сурдута ператва-рыліся ў крылы і абраслі пер’ем, а замест галёшаў з’явіліся кіпцюрыкі. Ён адразу заўважыў усе гэтыя перат-варэнні і ўсміхнуўся. «Ну, цяпер я бачу, што гэта сон. Але такіх вар’яцкіх сноў мне яшчэ не даводзілася бачыць»,— падумаў ён, узляцеў на зялёную галінку і заспяваў.
Аднак у яго спевах ужо не было паэзіі, паколькі ён пе-растаў быць паэтам: галёшы, як і ўсе, хто хоча чаго-не-будзь дабіцца, выконвалі толькі адну справу за раз. Заха-цеў пісар стаць паэтам — стаў, захацеў ператварыцца ў птушачку — ператварыўся, але затое страціў свае раней-шыя ўласцівасці.
«Цікава: няма чаго сказаць! — падумаў ён.— Днём я сяджу ў паліцэйскай канцылярыі, займаючыся важней-шымі справамі, а ноччу мне сніцца, што я жаўранкам ля-таю па Фрыдэрыксбергскаму парку. Ды аб гэтым, чорт вазьмі, можна напісаць цэлую народную камедыю!»
I ён зляцеў на траву, закруціў галоўкай і пачаў весела дзяўбці гнуткія травінкі, якія здаваліся яму цяпер велі-зарнымі афрыканскімі пальмамі.
Раптоўна вакол яго стала цёмна, як ноччу; яму здало-ся, быццам на яго накінулі нейкую гіганцкую коўдру! На самой жа справе гэта хлопчык са слабодкі накрыў яго сваёй шапкай. Хлопчык запусціў руку пад шапку і схапіў пісара за спінку і крыллі; той спачатку закрычаў ад стра-ху, потым раптам абурыўся:
— Ах ты, нягоднае шчаня! Як ты смееш! Я паліцэйскі пісар!
Але хлапчук пачуў толькі жаласлівае «Пі-і, пі-і-і». Ен пстрыкнуў птушку па дзюбе і пайшоў з ёю далей.
Па дарозе ён сустрэў двух школьнікаў; абодва яны былі ў вышэйшым класе — па сваім становішчы ў грамад-стве, і ў ніжэйшым — па разумовым развіцці і поспехах у навуках. Яны купілі жаўранка за восем скілінгаў. Такім чынам паліцэйскі пісар вярнуўся ў горад і апынуўся ў ад-ной кватэры на Гоцкай вуліцы.
— Чорт пабяры, добра, што гэта сон,— сказаў пісар,— а не дык я здорава б раззлаваўся! Спачатку я стаў паэтам,
58
потым — жаўранкам. I гэта ж мая паэтычная натура ўнушыла мне жаданне ператварыцца ў такую драбязу. Аднак невясёлае гэта жыццё, асабліва калі трапіш у лапы падобным свавольнікам. Хацеў бы я даведацца, чым усё гэта скончыцца?
Хлапчукі прынеслі яго ў прыгожа абстаўлены пакой, дзе іх сустрэла тоўстая ўсмешлівая жанчына. Яна нічуць не зарадавалася «простай палявой птушцы», як яна на-звала жаўранка, тым не менш дазволіла хлапчукам пакінуць яго і пасадзіць у клетку на падаконніку.
— Быць можа, ён трошкі павесяліць папугайчыка! — дадала яна і з усмешкай зірнула на вялікага зялёнага па-пугая, які важна пагойдваўся на кольцы ў шыкоўнай ме-талічнай клетцы.— Сёння ў папугайчыка дзень нара-джэння,— сказала яна, дурнавата ўсміхаючыся,— і паля-вая птушка хоча яго павіншаваць.
Папугай, нічога на гэта не адказаўшы, усё гэтак жа важна разгойдваўся ўзад і ўперад. У гэты час гучна заспя-вала прыгожая канарэйка, якую сюды прывезлі мінулым летам з цёплай і квітучай роднай краіны.
— Бач ты, крыкуха! — сказала гаспадыня і накінула на клетку белую насавую хустачку.
— Пі-пі! Якая жахлівая мяцеліца! — уздыхнула кана-рэйка і змоўкла.
Пісара, якога гаспадыня называла «палявой птуш-кай», пасадзілі ў маленькую клетку, побач з клеткай ка-нарэйкі і па суседстве з папугаем. Папугай мог ясна вы-маўляць толькі адну фразу, якая нярэдка гучала вельмі камічна: «Не, будзем людзьмі!», а ўсё астатняе атрым-лівалася ў яго гэтак жа незразумелым, як шчэбет кана-рэйкі. Зрэшты, пісар, ператварыўшыся ў птушку, выдат-на разумеў сваіх новых знаёмых.
КНІГІ ОНЛАЙН
