Спартак
Рафаэла Джаваньёлі
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 303с.
Мінск 1997
ўтра, калі ён прыйдзе, а ён напэўна прыйдзе, я аддам яму ўсё, што яму належыць.
Гладыятары елі моўчкі. Нарэшце, адзін запытаўся ў Крыса:
— Ці няма вестак аб сонцы?1
1 Сонца — Спартак.
— Яно ўвесь час за хмарамі1, — адказаў Крыс.
— Аднак, гэта дзіўна, — заўважыў той.
— I незразумела, — прамовіў другі.
— А мурашкі2? — запытаўся трэці, звяртаючыся да Крыса.
— Яны растуць па колькасці і старанна займаюцца сваёй справай, чакаючы надыходу лета3.
— О, няхай хутчэй прыйдзе лета, і няхай сонца ўзыдзе ва ўсемагутнасці сваіх праменняў, няхай узрадуе працавітых мурашак і спаліць крыллі каварным восам4.
— А скажы, Крыс, колькі відаць зорак5?
— Дзве тысячы дзвесце шэсцьдзесят на ўчарашні дзень.
— А ці з’яўляюцца новыя?
— Увесь час, да тае пары, пакуль блакітнае неба не заззяе над светам мірыядамі зорак.
— Глядзі на вясло6, — сказаў адзін, убачыўшы эфіопкурабыню, якая ўнесла віно.
Калі рабыня выйшла, гладыятар, па нацыянальнасці гал, прамовіў на ламанай лацінскай мове:
— Урэшце, мы тут адны і можам размаўляць, не абцяжарваючы сябе ўмоўнымі словамі. Я пытаюся без усякіх фокусаў: ці павялічваецца колькасць нашых прыхільнікаў? Ці расцем мы з кожным днём? Калі мы зможам, нарэшце, распачаць бой і паказаць ганарлівым і дурным нашым уладарам, што мы больш мужныя і храбрыя, чым яны?
— Ты вельмі спяшаешся, Брэзавір, — адказаў Крыс, — ты вельмі спяшаешся і гарачышся. Колькасць уступаючых у саюз расце з дня на дзень; колькасць абаронцаў святой справы павялічваецца з кожнай хвілінай, з кожным момантам... Сёння ўвечары, у гадзіну першага факела, у лесе, дзе знаходзіцца грабніца Нумы, будуць прыняты ў члены нашага саюза яшчэ адзінаццаць верных і выпрабаваных гладыятараў.
У гэты момант у аднаго з гладыятараў вываліўся меч. Ён нагнуўся, каб падняць яго, і раптам крыкнуў:
— Пад ложам нехта ёсць!
1 Ён не прыслаў загадаў і маўчыць.
2 А змоўшчыкі?
3 Сігнал паўстання.
4 Рымлянам.
5 Якая колькасць прыхільнікаў?
6 Сцеражыся!
Усе ўсхапіліся, узняўся перапалох. Крыс зараз жа скамандаваў:
— Глядзі на вясло! Брэзавір і Торкват, праганіце машкару1, а мы засмажым рыбу2.
Два гладыятары, выконваючы загад, падбеглі да дзвярэй і тут спыніліся, набраўшыся самага бесклапотнага выгляду. Астатнія, падняўшы ложа, знайшлі чалавека год трыццаці, які ляжаў там скурчыўшыся. Схоплены чатырма дужымі рукамі, ён пачаў прасіць літасці.
— Hi слова, — загадаў ціхім і грозным голасам Крыс, — нават не паварушыся або зараз табе смерць!
I дзесяць зіхатлівых мячоў узняліся над няўдачнікам. Калі б ён паспрабаваў абазвацца, дык у адзін момант быў бы адпраўлены на той свет.
— А! Гэта ты гандляр збожжам, які пакідае на стале сестэрцыі без ліку? — запытаўся Крыс, у вачах якога пабліскваў нядобры агонь.
— Паверце мне, доблесныя, я не...
— Маўчы, баязлівец! — адзін з гладыятараў ударыў яго нагою.
— Эўмакол, пачакай, патрэбна, каб ён сказаў, для чаго і кім ён быў пасланы.
I Крыс звярнуўся да мнімага гандляра збожжам:
— Значыць, не для спекуляцыі збожжам, а для шпіянажа і здрадніцтва...
— Клянуся вышэйшымі багамі...
— Хто ты? Хто цябе паслаў сюды?
— He забівайце мяне... Я ўсё вам скажу... Па літасці, па жаласці, не забівайце мяне!
— Гэта мы пабачым... а пакуль што кажы.
— Мяне завуць Сільвіем Кардэніем Верэсам... Я — грэк... былы раб... цяпер вольнаадпушчанік Кая Верэса.
— А! Дык ты прыйшоў сюды па яго загаду?
— Так, па яго загаду.
— А што мы зрабілі Каю Верэсу? I якая ў яго мэта шпіёніць за намі і даносіць на нас? Бо калі ён хацеў ведаць пра нашы таемныя сходы, дык, напэўна, для таго, каб данесці сенату.
— He ведаю... гэтага я не ведаю, — сказаў, дрыжучы ўвесь час, адпушчанік Верэса.
1 Няхай сцерагуць у дзвярах.
2 Зловім шпіёна.
— He прыкідвайся... не строй дурня! Калі Верэс мог даверыць табе такое далікатнае і небяспечнае даручэнне, дык, напэўна, ты ведаеш, што ён задумаў супраць нас. Дык кажы ўсё, што ты ведаеш. Мы не даруем табе за змоўчванне і хлусню.
Сільвій Кардэній зразумеў, што з гэтымі людзьмі жартаваць нельга, і, як тапельнік хапаецца за саломінку, ён вырашыў шчырым прызнаннем паспрабаваць выратаваць сваё жыццё.
I ён расказаў усё, што ведаў.
Кай Верэс, даведаўшыся ў трыклініі Катыліны, што існаваў саюз гладыятараў для арганізацыі паўстання супраць Рыма, не мог паверыць, каб гэтыя храбрыя, што пагарджаюць смерцю, людзі так лёгка адмовіліся ад справы, у якой яны нічога не трацілі, а маглі выйграць усё. Ён не паверыў словам Спартака, а, наадварот, быў упэўнены, што загавор пашыраецца і што аднойчы гладыятары без дапамогі патрыцыяў узнімуць сцяг паўстання. Кай Верэс, які быў вельмі прагны да грошай і лічыў, што ўсе спосабьі добрыя і дапушчальныя, абы толькі разбагацець, вырашыў прасачыць гладыятараў, завалодаць ніцямі іх загавору і данесці сенату; ён спадзяваўся ва ўзнагароду атрымаць вялікую суму грошай або пасаду кіраўнічага правінцыі, дзе ён мог бы «сумленна» разбагацець, грабячы абывацеляў, як гэта звычайна рабілі квестары, прэтары і праконсулы.
Каб дамагчыся сваёй мэты, Верэс з месяц таму назад даручыў прасачыць гладыятараў і ўведаць усе іх планы свайму адзінаму адпушчаніку і слузе Сільвію Кардэнію.
Кардэній на працягу месяца наведваў усе цёмныя прытулкі, кабакі і харчэўні ў бедных кварталах Рыма, дзе часцей за ўсё збіраліся гладыятары. Падслухоўваючы і выглядаючы, ён сабраў некаторыя доказы і ўрэшце зрабіў вывад, што пры адсутнасці Спартака кіраўніком загавору, калі такі сапраўды існаваў, быў Крыс. Таму ён пачаў сачыць за Крысам, і з той прычыны што гал часта наведваў харчэўню Венеры Лібіціны, дык Сільвій Кардэній на працягу шасці ці сямі дзён прыходзіў туды штодня, а часамі нават два разы на дзень; і калі ён даведаўся, што якраз у гэты вечар адбудзецца сход начальнікаў груп, на якім будзе Крыс, ён вырашыў забрацца пад абедзеннае ложа ў той якраз момант, калі прыход гладыятараў адцягнуў усю ўвагу Лутацыі Аднавокай, каб ні ў кога не з’явілася падазрэння з прычыны яго раптоўнага знікнення.
Калі Сільвій Кардэній закончыў свае адрывістыя і няскладныя паказанні, Крыс, які ўважліва сачыў за ім, сказаў:
— Ну, ведаеш, ты вялікі круцель. I пад тваім бараннім выглядам захаваны дасціпны розум і вялікая хітрасць.
— Але ж я нічога не зрабіў вам благога... Я выконваў загады майго патрона; прыміце пад увагу маю шчырасць. Клянуся ўсімі багамі Алімпа і пекла не казаць нікому, і нават Верэсу, нічога з таго, што я ўведаў і што адбылося паміж намі, толькі пакіньце мяне жывога... Пусціце мяне!
— He спяшайся, добры Сільвій, мы пра гэта яшчэ пагаворым, — адказаў з іроніяй Крыс.
I, падазваўшы восем гладыятараў, ён ім сказаў:
— Выйдзем на хвілінку.
А астатнім загадаў:
— Пільнуйце гэтага... і не чапайце яго!
Гладыятары выйшлі з таверны ў завулак.
— Што зрабіць з гэтым нягоднікам? — запытаўся Крыс.
— ІПто за пытанне? — адказаў Брэзавір. — Забіць яго, як шалёнага сабаку.
— Пусціць яго — было б тое самае, што самім данесці на сябе, — сказаў другі.
— Пакінуць яго жывога і трымаць як палоннага ў якімнебудзь месцы было б небяспечна, — заўважыў трэці.
— I дзе б мы маглі яго схаваць? — запытаўся чацвёрты.
— Дык смерць?
Крыс абвёў усіх позіркам.
— Цяпер ноч...
— На вуліцы няма нікога...
— Мы завядзем яго на самы ўзгорак, у канцы гэтай вуліцы...
— Mors sua — vita nostra (яго смерць — наша жыццё), — заключыў прысуд Брэзавір, вымаўляючы з варварскім акцэнтам гэтыя чатыры лацінскія словы.
— Так, значыць, неабходна, — сказаў Крыс, ступіўшы да дзвярэй кабачка, але зараз жа спыніўся. — Хто ж яго заб’е?
Ніхто не адказаў адразу, і толькі праз хвіліну маўчання адзін сказаў:
— Забіць абяззброенага і без супраціўлення...
— Калі б у яго быў меч... — сказаў другі.
— Калі б ён мог або хацеў абараняцца, дык я ўзяўся бы выканаць гэтае даручэнне, — дадаў Брэзавір.
— Але зарэзаць бяззбройнага... — заўважыў Торкват.
— Храбрыя і высакародныя вы людзі, — сказаў усхваляваны Крыс, — і вартыя свабоды. Але патрэбна, каб на дабро ўсім
хто-небудзь перамог сваю агіду і выканаў прыгавор, які нашымі вуснамі вымавіў суд Саюза прыгнечаных.
Усе стаялі, апусціўшы галовы.
— 3 другога боку, — прадаўжаў Крыс, хіба ён прыйшоў змагацца з намі роўнай зброяй і ў адкрытым баі? Хіба ён не шпіён? Калі б мы не накрылі яго, дзе ён схаваўся, хіба не данёс бы ён на нас праз дзве гадзіны і не былі б мы ўсе кінуты заўтра ў Мамертынскую турму і праз два дні прыбіты да крыжа на Сесарскім полі?
— Праўда, праўда, — прашаптала некалькі галасоў.
— Дык іменем суда Саюза прыгнечаных я загадваю Брэзавіру і Торквату забіць гэтага чалавека.
Абодва названыя гладыятары нахілілі галовы, і ўсе з Крысам на чале вярнуліся ў харчэўню.
Сільвій Кардэній Верэс скіраваў на іх позірк, поўны трывогі і жаху, і пабляднеў — нічога добрага для сябе ён не ўбачыў на іх тварах.
— Ну, як? — прамовіў ён са слязьмі ў голасе. — Вы нада мною злітуецеся? Пакінеце мяне жывога? Я... на каленях жыццём вашых бацькоў, вашых матак, вашых дарагіх... пакорліва вас упрошваю...
— Хіба ў нас ёсць бацькі і маткі? — сказаў, з пацямнелым тварам, Брэзавір.
— Хіба засталося ў нас што-небудзь дарагое? — сказаў з пабліскваючымі ад гневу вачыма другі гладыятар.
— Уставай, баязлівец! — закрычаў Торкват.
— Маўчы! — усклікнуў Крыс і, звяртаючыся да адпушчаніка Кая Верэса, дадаў: — Ты пойдзеш з намі. У канцы гэтай маленькай вуліцы мы параімся і вырашым твой лёс.
I, падаўшы знак таварышам вывесці Сільвія Кардэнія, якому яны пакінулі надзею на выратаванне, каб той ішоў з імі без крыкаў і шуму, Крыс выйшаў у суправаджэнні тых, хто цягнуў адпушчаніка, больш падобнага на мерцвяка, чым на жывога чалавека.
Адзін гладыятар астаўся, каб заплаціць за вячэру і віно. Лутацыя не заўважыла сярод выходзіўшых дваццаці свайго гандляра збожжам. Між тым гладыятары, павярнуўшы направа ад харчэўні, пачалі падымацца па бруднай і звілістай вулачцы, якая канчалася ля гарадской сцяны; далей пачыналася адкрытае поле.
Выйшаўшы з горада, група спынілася, і Сільвій Кардэній, паваліўшыся на калені, пачаў плакаць і прасіць літасці.
— Хочаш ты, подлы баязлівец, пазмагацца роўнай зброяй з адным з нас? — запытаўся Брэзавір.
— О, пашкадуйце, пашкадуйце!.. Дзеля маіх сыноў прашу ў вас літасці.
— Але
КНІГІ ОНЛАЙН
