Спартак
Рафаэла Джаваньёлі
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 303с.
Мінск 1997
талію, але тут былі знішчаны Марыем у 101 г. да наіпай эры.
Кіпрыда — прозвішча грэчаскай багіні кахання Афрадыты (рымская Вснера), якое пайшло ад вострава Кіпра, што лічыўся месцам яе жыхарства.
Кір (558—529 гг. да нашай эры) — цар Персіі. Заснавальнік старажытнага персідскага царства. Псрамог Вавілон. Мідыю, Лідыю і многія дзяржавы малаазіяцкіх грэкаў, так што яго ўладанні былі ад Індыі да Эгейскаі а мора.
Клепсідра — вадзяны гадзіннік, які ўжываўся ў старадаўнія часы, пабудаваны гэтаксама, як і пясочны.
Кліент — гл. патран.
Коннікі — спачатку так называлася коннас войска, якое набіралася з багатых людзей. таму іпто снараджэннс каштавала дорага. Пад канец рэспублікі саслоўс коннікаў страціла васннас значэнне. У яго ўваходзілі капіталісты, землеўласнікі, фабрыканты, ліхвяры, гандляры рабамі. адкупшчыкі.
Консул — вышэйшая службовая асоба Рымскай рэспублікі. Звычайна выбіралі двух консулаў, спачатку выключна з патрыцыяў, на адзін год. Палітычная і ваенная ўлада консула раней адпавядала царскай. але з цягам часу была абмежавана; консул толькі склікаў сснат і народны сход і загадваў ваеннымі справамі.
Крас Марк Ліцыній (115—53 гт. да напіай эры) — рымскі палітычны дзсяч. Быў прыхільнікам Сулы, нажыў вялікас багаццс грабяжом масмасці пакараных смерцю і вьісланых пры Сулс грамадзян. У 71 г. да нашай эры з вялікай жорсткасцю прыдушыў паўстанне Спартака. Два разы выбіраўся консулам. У 60 г. утварыў з Пампесм і Цэзарам псрпіы трыумвірат (палітычны саюз з трох асоб) з мэтай захапіць і падзяліць паміж сабой дзяржаўную ўладу. У 53 г. быў па-здрадніцку забіты ў Азіі ў час находу супраць парфян. Захавалася паданне, што нарфянскі цар загадаў адсячы галаву Краса і наліць яму ў рот расплаўленага золата. «Наешся, — сказаў ён, — гэтага мстала, да якога ты быў такі прагны пры жыцці».
Куртызанка — палюбоўніца знатнай асобы.
Курульнае крэсла — ганаровас крэсла ў старадаўніх рымлян, на якім сядзелі рансй цары, а пасля вышэйшыя службовыя асобы — консул і прэтар.
Курыя — у Рыме, пачынаючы з эпохі цароў, усе патрыцыі падзяліліся на разрады, або курыі; кожныя дзссяць родаў складалі курыю. Усяго было 30 курый. Па курыях грамадзяне падавалі галасы на народных сходах. кожная курыя пастаўляла і войска — пэўную колькасць пехацінцаў і коннікаў. Курыяй называўся таксама будынак, дзе адбываліся пасяджэнні сената і народныя сходы (каміцыі).
Ланіста — настаўнік гладыятараў. таксама гаспадар школы гладыятараў, які карміў іх, гандляваў імі.
Лары — рымляне верылі, што душа чалавека нс памірае разам з цслам. a
працягвае жыць у доме, удзельнічаючы ў сямейных справах. Гэтыя душы памёршых продкаў называліся ларамі, або манамі, а таксама пенатамі (таму што яны жылі ў сярэдзіне дома — па латыні «пенетралія»), Лары лічыліся геніямі, апекунамі сям’і. У час важных падзей у жыцці сям’і (калі нараджалася дзіцё, у час вяселля, у час ад’езду або звароту з падарожжа) ларам прыносілі ахвяру. He толькі кожная сям’я, але і кожная мясцовасць мела свайго лара. На перакрыжаваннях стаялі невялікія свяцілішчы, прысвечаныя ларам.
Латыклава — тога белага колеру з пурпуровай паласой — адзенне рымскіх сенатараў.
Латыум — вобласць у Сярэдняй Італіі, населеная лацінянамі. Рым спачатку быў адным з гарадоў латыума, але ў IV в. да нашай эры падначаліў сабс ўсю вобласць.
Легіён — самая буйная адзінка войска ў Старажытным Рыме — у 5—6 тысяч чалавек. Легіён падзяляўся на дзесяць кагорт.
Лівій Друз — рымскі народны трыбун; ён хацеў аднавіць законы Гракхаў аб надзяленні сялян зямлёй. аб вызваленні ад падаткаў пры перасяленні ў калоніі, аб змяншэнні цэнаў на хлеб. Ён унёс таксама прапанову, каб рымскія саюзнікі атрымалі правы рымскіх грамадзян. Але рэформы яго не былі праведзены, бо за некалькі дзён да галасавання ў сенаце Друз быў забіты.
Ліктары — ганаровая варта вышэйшых службовых асоб у Рыме. Яны ішлі наперадзе службовых асоб, вызваляючы перад імі дарогу. Па іх загаду хапалі злачынцаў і каралі іх. Адзнакай іх пасады былі звязкі прутоў з укладзенай усярэдзіну сяксрай.
Лукрэцый Ціт Кар — славуты рымскі паэт, які жыў у I в. да нашай эры. Ён напісаў вялікую паэму «Аб прыродзе рэчаў», у якой пераказаў вучэнне філосафа Эпікура, паслядоўнікам якога ён быў.
Лукул Люцый Ліцыній — рымскі палкаводзец, жыў у I в. наіпай эры, вёў удачныя войны з Мітрыдатам Пантыйскім. Апошнія дзесяць год пражыў на сваёй прыгожай віле, дзе праславіўся сваёй неберажлівасцю, раскошнымі пірамі і ўсялякімі ўвесяленнямі.
Манігармор — па всраваннях старадаўніх германцаў, страшэнны сабака, падобны да Цэрбера ў грэкаў, які раздзіраў у пекле (Ніфльгейме) цслы асуджаных на пакуты.
Маніпула — назва роты ў рымскім войску. Легіён у 4—5 тысяч воінаў падзяляўся на 10 кагорт, кагорта на 3 маніпулы.
Марс — бог вайны ў рымлян. Спачатку яго лічылі богам вясны, апекуном статку; яго імем быў названы першы веснавы месяц март. Всснавыя ўрачыстасці ў гонар Марса суправаджаліся ваеннымі танцамі. Па старадаўніх рымскіх паданнях, Марс лічыўся родапачынальнікам рымскага народа, бацькам Ромула і Рэма, легендарных заснавальнікаў Рыма. Адно з яго імён было Квірын — адсюль квірыты.
Марс Гіпербарэйскі — г. зн. паўночны. Бог вайны, якога шанавалі фракійцы.
Марсава поле — нрысвечаная Марсу частка раўніны блізка ад Рыма. на левым бсразе Тыбра. Тут адбываліся спаборніцтвы на баявых конях у гонар Марса, а таксама народныя сходы. Марсава поле было месцам, дзе хавалі самых слаўных рымскіх дзеячаў.
Марый Гай (156—86 іт. да напіай эры) — рымскі палкаводзсц, сын ссляніна. Марый дзякуючы сваім выключным ваенным здольнасцям з звычайнага легіянера дабіўся вышэйшых пасад. Быў прэтарам у Іспаніі. Псрамог Нумідыйскага цара Югурту. Разбіў варвараў — кімвраў і тэўтонаў, змагаўся за ўладу з Сулай. Быў выгнаны з Італіі. Вярнуўшыся. жорстка расправіўся са сваімі праціўнікамі і памёр праз некалькі дзён пасля таго, калі быў у ссмы раз абраны за консула.
Матрона — замужняя знатная рымлянка.
Мецэнат — рымскі дзеяч і пісьмсннік часоў Аўгуста, першага рымскага імператара (I в. да нашай эры), вядомы галоўным чынам як апякун пісьменніка. Адсюль пачалі зваць мсцэнатам кожнага апекуна навук і мастацтва.
Мідгард — па старадаўніх германскіх паданнях, вялізная змяя, якую бог Одын патапіў у моры. Яна там павялічылася да гіганцкіх памераў і акружыла ўсё зямлю. Мідгард лічылася бажаством пекла.
Міліцыя — так называлася ў старажытнарымскай рэспубліцы войска, якос нс складала сталай арміі. а прызывалася толькі ў час вайны.
Мім — невялікая народная камсдыя ў старажытных рымлян, якая складалася з шэрагу камічных бытавых сцэнак, вельмі простая і грубаватая, з грубымі жартамі, бойкамі. У аповесці «Спартак» мімамі называюцца акцёрыкамедыянты, якія выконвалі ролі ў гэтых камедыях.
Мінас — па всраванню старадаўніх грэкаў, сын Зеўса, цар вострава Кіпр, які зрабіўся пасля смерці суддзёй ў падзсмным царствс.
Мінерва — у рымлян (яна ж Афіна-Палада ў грэкаў) — любімая дачка Юпітэра, багіня мудрасці, ведаў, нспсраможная ваіцелька, абаронца гарадоў, багіня рамяства.
Мітрыдат Вялікі — цар Пантыйскага і Басфорскага царстваў (па бсрагах Чорнага мора). Жыў у I в. да наіпай эры. Заваяваў Малую Азію і Каўказ. На працягу 27 год амаль няспынна ваяваў з Рымам, алс ў 63 г. быў разбіты Пампсем і пасля здрадніцтва сына пакончыў жыццё самагубствам, кінуўшыся на меч.
Мом — у старажытных рымлян бог — апякун камедыянтаў, які паказваўся ў адзснні камедыянта.
Муцый Сцэнола (ляўіпа) — легендарны гсрой рымлян. У 507 г. да нашай эры ў час асады Рыма этрускім царом Парсснай Муцый накіраваўся ў непрыяцельскі лагер, каб забіць Парсену, але быў схвачаны і прывсдзены к цару. Калі яму пачалі пагражаць катаваннем і смерцю, ён у знак
неўстраіпымасці паклаў руку ў агонь і даў ёй згарэць. Парссна, даведаўшыся ад яго, што трыста такіх жа рымскіх юнакоў згаварыліся забіць яго, зняў асаду.
Нектар — напітак багоў, які рабіў іх неўміручымі.
Ніабея, або Ніоба, — па грэчаскіх паданнях, царыца Ніабсц зняважыла багіню Латону. назваўшы яс бясплоднай. бо яна мсла толькі двух дзяцей, у той час калі ў Ніабсі было ссм прыгожых дачок і столькі ж сыноў. У пакараннс за гэта дзеці Латоны — Апалон і Артэміда — на вачах у Ніабеі забілі сваімі стрэламі ўсіх яе дзяцей. Ніабея ад гора ператварылася ў каменную статую.
Німфы — па всраваннях старадаўніх грэкаў, бажаствы ніжэйшыя. прыгожыя дзяўчаты, якія жылі ў моры, рэках, азёрах. лясах, гарах і пячорах.
Ніфльгейм — пекла па вераваннях старадаўніх гсрманцаў.
Нума Пампілій — лсгендарны цар рымскі, цараванне якоіа рымскія гісторыкі адносяць да 715—672 гг. да нашай эры.
Остыя — старадаўняя гавань Рыма ў вусці Тыбра.
Пала — жаночае адзснне, падобнас да кутняга кавалка матэрыі. якую знатныя рымлянкі насілі ііавсрх столы. Пала прыгожымі зборкамі ахутвала верхнюю частку цела, а ў дрэннае надвор’е ёю накрывалі галаву.
Паланкін — асобага роду насілкі, у якіх у Старажытным Рымс рабілі падарожжа багатыя людзі. Такімі насілкамі карыстаюцца яшчэ і цяпср ва ўсходніх краінах. напрыклад у Індыі.
Палатын, Палатынская гара — адна з сямі гор Старажытнага Рыма. На ёй, як гаворыць паданне, набудаваны былі псршыя будынкі горада. Пазнсй на Палатынскай гары знаходзіліся дамы і палацы знатных рымлян.
Палукс — гл. Кастар.
Пампей Вялікі — рымскі палкаводзец і дзяржаўны дзеяч. жыў у I в. да нашай эры. Быў рымскім консулам. ваяваў з Мітрыдатам Пантыйскім, заключыў дагавор з Красам і Юлісм Цэзарам (трыумвірат — саюз трох людзсй), каб разам кіраваць дзяржавай. Распачаўшы пасля барацьбу за ўладу з Цэзарам, ён пацярпеў паражэнне ў бітвс пры Фарсалс і ўцёк у Егіпет, дзс быў забіты ў 48 г. да наіпай эры.
Пампея, або Пампеі, — старадаўні гарадок ў Італіі, каля Неапаля. блізка нізу вулкана Везувія, быў месцам адпачынку для рымскай знаці. У 79 г. нашай эры быў у час вывяржэння вулкана ўвесь засыпаны тоўстым пластом попслу і лавы. Раскопкі Пампеі пачаліся ў 1748 г. У сучасны момант горад амаль ўвссь раскапаны і расчышчаны. Захаваліся многія грамадскія будынкі і дамы. статуі, малюнкі на сцснах, па якіх можна азнаёміцца са старажытным рымскім жыццём. Пампея з’яўляецца выдатным музесм рымскай старажытнасці.
Пан — па старажытнагрэчаскіх всраваннях, бог лугоў, палёў, лясоў і скаці