Стамбульскі экспрэс
Грэм Грын
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 335с.
Мінск 1993
— Антон! — жанчына пачала трэсці ручку дзвярэй у спальні.— Антон! Што ты там робіш? Навошта ты мяне замкнуў?
— Сціхні! — крыкнуў ён ёй скрозь нягучнае гудзенне полымя.
Ен чуў, як Ганна абмацвае замок і паварочвае ручку. Потым яна запатрабавала яшчэ раз:
— Антон, выпусці мяне!
Варта было яму адняць губы ад трубкі, як полымя імгненна сціхала. Спадзеючыся на баязлівасць гэтай дурніцы, ён раз’юшана крыкнуў:
— Сціхні! Іначай скручу табе шыю!
3 хвілінку панавала цішыня, полымя павялічылася, ад спёкі сталёвыя дзверцы зрабіліся з чырвоных белыя, і тут Ганна закрычала што ёсць сілы:
— Я ведаю, чым ты там займаешся, Антон! — Езеф шчыльней прыціснуў губы да трубкі, не звяртаючы ўвагі на Ганну, але наступны яе выкрык напалохаў яго: — Ты каля сейфа, Антон!
Яна зноў пачала бразгаць ручкай, і ён мусіў быў прытушыць полымя і крыкнуць ёй:
— Сціхні! Іначай, як сказаў, так і зраблю. Скручу тваю паганую шыю, старая сука!
Голас яе зрабіўся цішэйшы, але ён дакладна чуў кожнае яе слова — пэўна, яна прыціснула губы да замочнай шчыліны:
— He трэба, не трэба так казаць, Антон. Паслухай, выпусці мяне. Мне трэба табе нешта сказаць, папярэдзіць цябе.— Ен нічога ёй не адказаў, раздзьмухваючы полымя і даводзячы сталь да белага напалу.— Я сказала табе няпраўду, Антон. Выпусці мяне. Гер Кольбер зараз павінен вярнуцца.
Ен прыглушыў трубку і, усхапіўшыся, павярнуўся да дзвярэй:
— Пра што гэта ты?
— Я думала, што ты не прыйдзеш, калі даведаешся пра гэта.— На каханне нам бы хапіла часу. Паўгадзінкі. А калі б нават ён і завітаў раней, мы маглі б паляжаць ціхенька.
Мозг Езефа зрэагаваў імгненна, ён не стаў марнаваць час на праклёны, а патушыў трубку, паклаў яе зноў у сумку разам з зубіламі, ломікам, адмычкай і бляшанкай з перцам. He раздумваючы, ён адмовіўся ад адной з самых лёгкіх здабыч у сваёй зладзейскай кар’еры, аднак жа нездарма ён заўсёды ганарыўся тым, што пазбягае ўсякай рызыкі. Яго ні разу яшчэ не злавілі. Зрэдку ён працаваў з напарнікам, і напарнікі пападаліся, але зла на яго не трымалі. Яны разумелі, якога выдатнага рэкорду дасягнуў Езеф, і ішлі ў турму, гордыя тым, што яму ўдалося збегчы, а потым у размовах з сябрамі звычайна так пра яго гаварылі: «Гэта ж Езеф! За пяць год ён ні разу не трапіў за краты».
Езеф зачыніў сумку і спалохана прыслухаўся: непадалёк пачуўся гук, нібыта нехта спусціў цеціву лука.
— Што гэта?
— Ліфт. Нехта пазваніў, выклікае ўніз,— сказала шэптам Ганна праз дзверы.
Ен узяў у рукі том «Эксплуатацыі чыгункі», але сейф быў надта гарачы, і паклаў кнігу на пісьмовы стол. Унізе было чуваць, як зачыніліся дзверцы ліфта. Езеф адышоў ад парцьеры і, пацягнуўшы за шнурок, на якім вісеў рэвальвер, падняў яго на дзюймы два вышэй. Ен быў падумаў, можа, уцячы праз акно, аднак нагадаў, што давядзецца падаць з вышыні трыццаці футаў на дах кафэ. Потым дзверцы ліфта адчыніліся і адразу ж зачыніліся з трэскам.
— На першым паверсе,— шэптам паведаміла праз замочную шчыліну Ганна.
«Не бяда,— падумаў Езеф.— Можна не спяшацца. Спярша ў спальню Ганны, а потым на дах. Давядзецца, праўда, пачакаць мінут дваццаць цягніка на Пасаў». Ножка крэсла, засунутая за ручку дзвярэй, захрасла. Яму прыйшлося пакласці сумку і пусціць у ход абедзве рукі. Крэсла звалілася на паркет і раскалолася. У гэтае імгненне ўключылася святло.
— Стаяць на месцы! — загадаў гер Кольбер.— Рукі ўгору!
Езеф Грунліх адразу падпарадкаваўся загаду. Ен павярнуўся вельмі павольна і за гэтыя некалькі секунд абдумаў план дзеяння.
— У мяне няма зброі,— ціха сказаў ён, з прастадушным дакорам гледзячы на гера Кольбера.
Гер Кольбер быў апрануты ў блакітную форму і круглую фуражку памочніка начальніка станцыі, ён быў маленькі і хударлявы, з смуглявым маршчыністым тварам, старэчая рука, якая трымала рэвальвер, злёгку дрыжала ад хвалявання і лютасці. Прастадушныя вочы Езефа звузіліся на імгненне, ён кінуў хуткі позірк на рэвальвер, прыкідваючы, пад якім вуглом будзе зроблены стрэл і ці праляціць куля міма. «Не,— вырашыў ён,— пацэліць у ногі, а куля трапіць у жывот». Гер Кольбер стаяў спінай да сейфа, і пакуль яшчэ не мог убачыць раскіданых неахайна кніг.
— Вы не так мяне зразумелі,— дадаў Езеф.
— Што вы там робіце каля дзвярэй?
Твар Езефа быў яшчэ чырвоны ад гарачага полымя.
— Мы з Ганнай...— пачгў ён.
— Ну, хутчэй кажы, нягоднік!—закрычаў на яго гер Кольбер.
— Мы з Ганнай — сябры. Шкада, гер дырэктар, што вы мяне... нас заспелі неспадзеўкі. Мяне сюды запрасіла Ганна.
— Ганна? — здзекліва перапытаў гер Кольбер.— Навошта?
Езеф сарамліва вільнуў сцёгнамі.
— Ну, гер Кольбер, вы ж самі ведаеце, як гэта звычайна здараецца. Мы з Ганнай — сябры.
— Ганна, ідзі сюды.
Дзверы павольна адчыніліся, і Ганна выйшла з свайго пакоя. Яна паспела ўжо надзець спадніцу і прычасаць валасы.
— Гэта праўда, гер Кольбер,— сказала яна, з жахам пазіраючы на незамаскіраваны сейф.
— Што з табой? Куды ты глядзела? Жанчына твайго веку! Куды гэта варта?
— Ваша праўда, гер Кольбер, але...— Яна вагалася, і Езеф спыніў яе, не даўшы магчымасці абараніць ці абвінаваціць яго:
— Мне вельмі падабаецца Ганна.
Бездапаможная, вартая жалю, яна з удзячнасцю сустрэла гэтыя словы.
— Так, праўда, ён так казаў мне.
Гер Кольбер тупнуў нагой.
— Ты проста дурніца, Ганна. Выверні ў яго кішэні. Можа, ён украў у цябе грошы.
Яму ўсё яшчэ не прыйшло ў галаву зірнуць на сейф, і Езеф пачаў выконваць прапанаваную яму ролю дробязнага, нікчэмнага зладзюжкі. Яму выдатна былі вядомыя іх самахвальства і звычай хныкаць. Яму даводзілася працаваць з імі, ён іх наймаў і без асаблівага жалю глядзеў, як іх адпраўлялі ў турму. «Кішэннікі»,— пагардліва называў ён іх, разумеючы пад гэ-
тым словам людзей без усякага пачуцця годнасці і кемлівасці.
— Я не краў у яе грошай,— захныкаў ён.— Ніколі б на гэта я не пайшоў. Мне падабаецца Ганна.
— Выверні яму кішэні.
Ганна скарылася, але рукі яе заслізгалі па яго вопратцы, нібыта лашчылі яго.
— А цяпер глянь у задняй кішэні.
— У мяне няма зброі,— сказаў Езеф.
— У задняй кішэні,— паўтарыў гер Кольбер, і Ганна адкінула падбіўку пінжака. Калі гер Кольбер пераканаўся, што і ў той кішэні нічога няма, ён апусціў рэвальвер, аднак яго ўсё яшчэ калаціла ад старэчай лютасці.— Зрабіць з маёй кватэры бардэль! — крычаў ён.— Што ты можаш сказаць у сваё апраўданне, Ганна? Ну і заварыла ты кашу!
Ганна, утаропіўшы вочы ў падлогу, ламала худыя рукі.
— He ведаю, што гэта на мяне найшло, гер Кольбер.— Аднак сказаўшы гэтыя словы, жанчына, відаць, усё зразумела. Яна падняла вочы, і Езеф убачыў, як у яе поглядзе адданаець саступіла месца агідзе, а агіда — злосці.— Ен мяне спакусіў,— павольна вымавіла яна.
Тым часам Езеф не зводзіў вачэй з сваёй чорнай сумкі, якая ляжала на стале за спінай у гера Кольбера, з кучы кніг і з незамаскіраванага сейфа, але трывога не перашкаджала яму думаць. Рана ці позна гер Кольбер знойдзе сапраўдную прычыну яго візіту, а Езеф ужо заўважыў руку начальніка каля званка, які, пэўна, звязаны з кватэрай швейцара.
— Mary я апусціць рукі, гер начальнік?
— Можаш, але не кранайся з месца ні на дзюйм.— Гер Кольбер тупнуў нагой.— Я дабяруся да праўды, нават калі мне давядзецца пратрымаць цябе тут усю ноч. He дазволю, каб мужчыны прыходзілі сюды спакушаць маю служанку.
Слова «мужчыны» прымусіла Езефа на імгненне забыцца на асцярожнасць, адна толькі думка пра тое, што ён мог спакусіць гэтую пабляклую Ганну, пацешыла яго, і ён усміхнуўся. Ганна заўважыла ўсмешку і здагадалася, чым яна выклікана.
— Сцеражыцеся! — крыкнула яна геру Кольберу.— Ен не да мяне прыходзіў... Ен...
Але Езеф не даў ёй сказаць болей ні слова.
— Я сам скажу ўсю праўду. He да Ганны я прыйшоў. Паглядзіце туды, гер Кольбер,— ён махнуў левай рукой у бок сейфа.
Гер Кольбер абярнуўся, яго рэвальвер быў скіраваны дулам у падлогу, і Езеф двойчы стрэліў яму ў паясніцу.
Ганна схапілася рукой за горла і ўсчала крык, сілячыся не глядзець у бок цела. Гер Кольбер упаў на калені, ілбом на падлогу, ён здрыгануўся ўсім целам паміж двума стрэламі, паваліўся б на бок, калі б не сцяна.
— Сціхні,— загадаў Езеф, але жанчына працягвала крычаць, тады ён схапіў яе за горла і страсянуў.— Калі ты не змоўкнеш хвілін на дзесяць, я цябе гэтаксама заб’ю, зразумела?
Ен убачыў, што яна самлела, і кінуў яе ў крэсла, потым зачыніў і зашчапіў акно і замкнуў дзверы ў спальню: ён баяўся — раптам Ганна вернецца ў свой пакой, і яе крыкі можа пачуць паліцэйскі, калі ў час абходу наблізіцца да склада. Ключ ён прапіхнуў ва унітаз з дапамогай ручкі ад швабры. Кінуўшы апошні позірк на кабінет, ён вырашыў пакінуць чорную сумку на пісьмовым стале: ён заўсёды насіў на руках пальчаткі, і на сумцы застануцца толькі адбіткі пальцаў Ганны. Шкада было пакідаць такі выдатны набор інструментаў, але ён гатовы быў ахвяраваць усім, што небяспечна. «Нават білет у Пасаў,— падумаў ён, зірнуўшы на гадзіннік.— Да адыходу цягніка застаецца яшчэ чвэрць гадзіны, нельга так доўга затрымлівацца ў Вене». Ен нагадаў пра экепрэс, які бачыў з даху, пра Стамбульскі экспрэс, і прыкінуў: « А ці можна будзе сесці ў яго без білета?» Было непажадана; каб нехта запомніў яго твар, у яго галаве нават мільганула думка, можа, асляпіць Ганну зубілам,— тады яна не зможа пазнаць яго. Аднак тут жа адкінуў гэтую думку: залішняя жорсткасць была яму непрыемная не таму, што ён наогул быў супраць жорсткасці, проста ён любіў дакладнасць
у дзеяннях, не прапускаў нічога неабходнага і не рабіў нічога лішняга. Цяпер вельмі асцярожна, каб не запэцкацца крывёй, ён абмацаў кішэні гера Кольбера, шукаючы ключ ад кабінета і, знайшоўшы яго, хвілінку затрымаўся каля люстры, прыгладзіў валаеы і пачысціў брыль. Потым выйшаў з пакоя, замкнуў дзверы і кінуў ключ на падстаўку для парасонаў у пярэдняй,— у гэты вечар ён болей не збіраўся лазіць па дахах.
Ен крыху павагаўся, калі ўбачыў парожні ліфт з адчыненымі дзверцамі, але тут жа вырашыў спусціцца па лесвіцы: у іншых кватэрах успомняць шум ліфта, калі яго пачнуць шукаць. Спускаючыся па лесвіцы, ён увесь час прыслухоўваўся, ці не чуваць крыкаў Ганны, але ўсё наўкол было ціха. На вуліцы ўсё яшчэ падаў снег, які заглушаў грукат колаў фурманак і крокі прахожых, аднак цішыня спускалася з верхняй пляцоўкі і рабілася больш непранікальнай, чым снег, яна нібыта імкнулася схаваць усе пакінутыя ім пасля сябе доказы: кучу кніг, чорную сумку, абпалены сейф. Ніколі раней ён не забіваў чалавека, але, пакуль не парушана цішыня, ён мог забыцца пра тое, што зрабіў апошні крок, які ўзняў яго на такую небяспечную вяршыню яго прафесіі.
КНІГІ ОНЛАЙН
