Старажытная беларуская літаратура
Выдавец: Юнацтва
Памер: 464с.
Мінск 1996
3 ходу пускаўся з канём у раку, беражліва Зброю трымаючы ў вузле, гЗтовы да бою.
Войны прадбачачы ўслед за малой перадышкай, Князь рыхтаваў да вайны сваё войска і княства.
Мудрая справа — у часе самой падрыхтоўкі Вытравіць боязь і страх са свядомасці вояў
I прывучыць іх зараней да ўсякай нягоды. Сам гартаваны, як меч на кавалдзе паходнай, Вітаўт і знаць не хацеў сабе большага шчасця, Чым гартаваныя ў бітвах бясстрашныя раці.
Доблесць пры ім афіцыйна лічылася першай Якасцю воіна, і на вайсковых аглядах
Ён, як аптэкар на вагах, узважваў, хто лепшы, Лепшаму там жа за доблесць і дзякаваў шчодра.
Ох, не любіў баязліўцаў і пестаў з магнатаў!
Будзь ты магнатам, але калі дрэйфіш у справе, Лёс незайздросны ў такога — пагарда дружыны.
Строга і крута судзіў, і прытым — справядліва.
Сам справядлівы ва ўсім, ён па гэтай жа мерцы Кожнаму мераў і нейкім сваім адчуваннем
Мог здагадацца адразу, дзе праўда, дзе крыўда. Хлус перад ім не аднекваўся доўга: збялеўшы,
Змяк, затрымцеў, як асінавы ліст, і прызнаўся.
Сам і прысуд вінаватым выносіў, а тыя,
Цяжкасць віны ўсведамляючы, з ціхай пакорай Самі прыспешвалі час непазбежнае смерці.
Ведалі добра: на літасць дарэмна разлічваць.
Круцікі-муцікі ў сведчаннях і крывадушнасць
Болей за ўсё не любіў і, як сведчаць паданні, Клятваадступнікаў-сведак судзіў, як забойцаў.
Кат распраўляўся з такімі, і ўсё ў навучанне Чорнаму люду: вучыцеся, як небяспечна
Княжы абходзіць закон і вярхоўную ўладу! Позіркам жорсткім, што гляне — аж зробіцца млосна,
Ён, як вядзьмак, абяззбройваў усіх ашуканцаў: «Хлусіш!» — і хлус прызнаваўся, што сведчыць ілжыва,
Кара была неадкладнай, чакала пры замку:
Іх, закруціўшы ў звярыную шкуру, спіхалі
3 вала на пляц сабакарні, дзе псы-ваўкадавы Клычылі ў шмацце асуджаных — ведама ж, псярня.
Так жа бязлітасна, строга караў ён і суддзяў Княжацкіх вотчын за подкупы, хабар, ліхвярства.
Выпадак быў, ды не ведаю дзе. Спакусіўся
Нейкі суддзя на багаты дарунак, і справу
Выйграў адказчык насуперак княскаму ўказу.
Скарга да князя дайшла; вінаваты прызнаўся.
Кат перабіў яму рукі і ногі, а потым — Зноў жа ў навуку другім! — і суддзю пры народзе,
К конскім хвастам прывязаўшы, пусцілі на волю. Прагнасць нажыцца пад шыльдаю варты закона,
Сквапнасць — загрэбці кавалак у бліжняга з рота — Ён тыранічнымі сродка.мі так пратараніў,
Што на вякі нават завад іх вывеўся ў княстве.
Кім бы і чым бы ні быў ён пры іншых заслугах, Нават за гэта адно я пяю яму славу.
Густа ён справамі век насяліў свой, і водгук
Спраў тых вячыстых патрапіў і ў гэтую песню.
Клопат аратага быў і астаўся аддаўна —
Сошка ды ніва, а сэрца яго і адвагу
Князь гартаваў на аблавах, у высачках звера.
Звер здабываўся па-рознаму; лепшай здабычай
Тую лічылі, якую жыўцом дастаўлялі —
Поцягам ці на плячах — на дзядзінец у лагер.
Высач, злаві, прывядзі, не скалечыўшы, зубра —
Гэта ўжо мужнасць, і доблесць, і нават геройства!
Ну і, вядома, была ўзнагарода адважным,
А з маладушных маглі і спагнаць, безумоўна.
Варта адзначыць, што ўсе земляробы ахвотна
Тое рабілі, што вёскам ад імені княз-я
Ставіў цівун у павіннасць,— рабілі без страху.
Нават і звера жыўцом валаклі да палаца
Князю ў дарунак. Хоць сам я, прызнацца, не веру, Людзі ж старыя сцвярджаюць: «Бывала —■ і часта».
Вось што аб здатнасці нашай да выдумак розных
Тут без сумнення скажу вам па прыказцы нашай:
Хіцер на выдумкі Зміцер — мастак самавіты!
Хоць бы і тая збудова пад назваю «сценка».
Вам у навінку такое, і я падрабязна
Ўсё апішу. Уявіце, што зрублены ў лесе
Клін велізарны з бярвення-калодаў яловых;
3 фронту — шырокія клешчы, далей паступова Звужаны, быццам прагон, і прарэзы па сценах —
Вокны-пазы для завалак з цясовага брусу, Дбала прыкрытыя свежымі лапкамі, голлем.
(Трэба, каб звер не спасціг ні падману, ні пасткі.)
Вось падышоў ён да кліна. Цікавасць забрала:
Што за прагон тут? Абнюхаў, ступіў, азірнуўся.
Раптам наперадзе штось мільганула ў чырвоным.
(Гэта лавец-завадар у барвовай накідцы
Выбег знарок з-пад укрыцця, каб звера раз’ятрыць.
Зубр, як вядома, ніякай прыстрашкі не любіць.)
Ах, у чырвоным, ды шчэ і бліскучаю шабляй
Грозна размахвае! Звер гэта бачыць, і ўмомант
Вочы крывёй наліліся, ён з месца падскокам
Рушыў за лоўчым, а той як растаў, бо па сценах
Зроблены спуды — у іх і схаваўся адважны.
Бык жа тым часам, прабегшы прагон, апынуўся
Ў пастцьч бо ззаду і спераду завалкі ўмомант
Шлях адступлення адрэзалі — стой і здавайся!
Зараз жа — дзе толькі браліся! — лоўчыя ў пастку, Зверху пятлю накідаюць: перш-наперш — на повад.
Путы на ногі, каб, голаў прыгнуўшы, стрыножыць.
Крэпяць абапал вяроўкі, а заднія ногі
Вяжуць з пярэднімі, каб не брыкаўся, не скочыў.
Сілаю зброі вялікага гурту не ўзяты, Тут ён здрадлівасцю лёсу прададзены. Злоўлен!
Ну, закілзалі, нарэшце, і ў пысу прадзелі
Колца стальное, за колца — шматжыльны пастронак Можна і весці пад гулкія воклічы: «Ўзялі!» —
Цягнуць здабычу з прагону. Палонны асілак, Пену пускаючы з пашчы — аж бурбаляць храпы,—
Пнецца назад, але ўсё-такі крочыць наперад.
Жахам ахоплены, ярасць у позірку — як жа Вольніцу пушчы змяняць на людскія астрогі?
Лесам вядуць, цераз ляды, па вуліцах вёсак, Дзе праз шпалеры цікаўных зусім не героем
Мусіць палонны прайсці, і, нарэшце,— у лагер.
Тут, развязаўшы вяроўкі, з пастронкам у пысе
Ў чыстае поле пускаюць — бяжы, спатыкайся
I паслужы ездакам бегавою мішэнню.
А ездакі з кавалерыі княскай тым часам, Лукі і коп’і прыўзняўшы, чакаюць атакі. Гучна ражок затрубіў — і пайшла адшліфоўка Трапнай стральбы і бяспромашных закідаў коп'яў.
3 вуснаў у вусны даходзяць легенды, што кожны Коннік стралу сваю значыў асобнай зарубкай.
Як і капейшчык — дзяржанне кап’я або дзіды.
Звера ж таксама пярэсцілі, як рабаціннем,
Так што капейшчык ці лучнік, пацэліўшы ў кропку, Мог апазнаць свой удар па зарубцы на зброі
I атрымаць, адпаведна, сваю ўзнагароду.
Самай высокай адзнакай таго адзначалі, Хто, шыбануўшы кап’ё або дроцік, смяротна
Раніў жывёліну. Драпін у бойцы не лічаць.
Княжанне Вітаўта лічаць усе летапісцы Росквітам княства Літоўскага, нашага краю,
I называюць той век залатым. Разбяромся: Мне так здаецца, што гэтай шаноўнаю назвай
Век той названы па простай прычыне: дзяржаўца Перад багаццем і шчасцем зямным пастаянна
Ставіў багацце духоўнае -злата дзяржавы.
Ён быў набожны, і першы з народамі княства
Сам ахрысціўся, прызнаўшы, што з верай паганскай Повязі ўсе парывае, а ідалаў веры
Ён загадаў пазбіраць і панішчыць, і цэрквы Богу адзінаму скрозь будаваў, і надзелы
Служкам духоўным адвальваў з угоддзяў не скупа.
Славу і ўхвалу вялікаму князю аддаў я
Поўнаю мерай, хаця і зусім не сумысля
Ратныя справы яго абышоў. Адчуваю:
Гледзячы доўга назад, я паглыбіўся ў нетры
Даўняе даўнасці, збіўся з напрамку, а трэба ж
Брацца па сцежцы на поўнач, да свойскага лесу, Ды і пара б мне дапець сваю песню пра зубра.
Ёсць паляўнічая прымаўка ў нашым народзе: «Звера яшчэ не забіў, а набіліцы збіў»,— прабачайце
Гэтую вольнасць. Дык вернемся зноў на аблаву.
3 рыкам напуджаны, доўгай пагоняй загнаны,
Звер абнямог канчаткова. I ярасць не тая,
I не ранейшы запал. Адчувае, як быццам,—
Хутка канец. Прабягаюць па скуры раз-пораз
Дрыжыкі зябкія, дыхае з хрыпам, і пара
Верне клубамі — відаць, што стамілася сэрца.
Мерыцца скочыць — не можа: не слухаюць ногі.
Вяла брыдзе, галаву апусціўшы, і целам
Ледзьве валодае — так аслабеў, што, здаецца, Ступіць — і рынецца потырч, дыхне — і сканае.
Злосць аж іскрылася з позірку, зараз, як плёнкай, Вочы сцінае; усё ўжо ўнутры адгарэла.
Верхнікі — з сёдлаў; загоншчыкі коней адводзяць.
Вось па даўнейшаму звычаю два маладзёны
Поступам смелым да звера бліжэй падступаюць;
Выняты з ножнаў клінкі, каб ударамі ў сэрца
Справа і злева на дол абваліць недабітка.
Дражняць, клінкамі махаючы: ну, нападай жа!
Бліскае сталь, ад узмахаў аж свішча паветра.
Звер абыякавы. Раптам, сабраўшы ўсю рэшту Моцы былой, страпянуўся і рынуў на хлопца.
Той адступіўся за дрэва. А зубр павярнуўся, Згледзеў крыўдзіцеля, цела спружыніў і скочыў.
Глуха зароў, гваздануўшы рагамі ў асіну.
Толькі шчапа ды сукі затрашчалі, а дрэва
Ўсё скаланулася, быццам маланка скасіла.
Пільна сачы, маладзён, за намерам асілка:
Друзлае дрэва ў сутычцы такой — не затулак!
Помніцца, раз на аблаве юнак-паляўнічы,
Дужы і храбры, вось так жа ў паветры ўзмахнуўшы, Выпусціў шаблю; бычына ўжо цэліўся ўдарыць
Хлопцу ў жывот, але той захінуўся за хвою.
Хто б не знямеў ад спужання такога? На шчасце, Лёс злітаваўся з хлапца, і дала паратунак
Крона сасны расахатай. На ёй, аблавухай,
3 самых зазімкаў залежаўся снег сшарашэлы, Зверху прысыпаны свежаю пульхнай парошай.
Зубр як ударыў рагамі — затрэслася хвоя, Пругкія лапкі абвіслі, і белая навісь
Шуснула зверху на дол, як туману заслона.
Хлопца на момант як быццам не стала. I раптам — Дзе толькі браліся спрытнасць яго і рухавасць! —
Шмыгнуў наўцёкі за дрэвы праз муць снегавую.
Што пачалося! Усе з бегуна рагаталі,
Быццам ад злыбеды нельга шукаць паратунку, Сорамна смерць абхітрыць, ці, нібыта ў сутычцы,
Мэта якой: што б ні стала здабыць перамогу! — Як на арэне, сыходзяцца роўныя сілы.
Зубр неўтаймоўны, ён зноў ірвануўся ў атаку, Бухнуў у ствол і рагамі абняў, як аберуч,
Тоўсты камель. Перастарка-сасна не здалася: Цвёрды падзол утрымаў карані. А, крый божа,
Гэтак бы гахнуў пад дых баравой меднаствольнай — Трэснула б толькі, і вывараць хлопца накрыла б.
Буры наскокі такой хоць бы што, не здалеюць, Ён жа наскочыць, упрэцца — з карэннем абваліць!
Гэта ж, глядзіце, упёрся ў старую асіну, Б’е, як абухам,— аж трэскі ляцяць з-пад удараў.
Слепне ад злосці шалёнай, яму ўжо ўсё роўна — Дрэва калечыць ці лоўчага. Варам віруюць
Пара і снег, і абодвух за імі не бачна.
Ярасць зуброў і ў шаленстве не роўная; часта Вострага зроку і ранены ў помсце не траціць.
Мабыць, у памяці многім нядаўн: выпадак — Зноў-такі ў нашых лясах — з каралём Аляксандрам*.
Тое няшчасце, калі б не ўсявышняга літасць, Ў горкіх слязах утапіла б усё каралеўства.
Двор выязджаў на аблаву, і ў пушчы зараней
Рубшчыкі ўсё як належыць зрабілі: на палях — Тоўстых апорах — памост збудавалі ў тры сажні,
КНІГІ ОНЛАЙН
