Старонкі з гісторыі дзяржавы і права Беларусі
Анатоль Сарокін
Памер: 96с.
Мінск 2004
* * *
31 метад псіхалагічнага і фізічнага ўздзеяння на падследных з мэтаю прымусіць іх прызнаць сваю “віну” перад савецкай дзяржавай падрабязна разгледзеў A. I. Салжаніцын у кнізе (Архіпелаг ГУЛАГ, 19181956: Вопыт мастацкага даследавання: У 3 т. М. ; Мн., 19901991'). Аб прымяненні вытанчаных, садысцкіх катаванняў і маральных здзекаў пры вядзенні допытаў расказаў у кнізе ўспамінаў (Звон мой праўда. Мн., 1989) і былы дзяржаўны дзеяч БССР А. Ф. Кавалёў, які ў 1939 г. быў арыштаваны органамі НКУС. Яшчэ ў 1930ыя гады беларускі літаратар Ф. К. Аляхновіч напісаў кнігу (У капцюрах ГПУ. Мн., 1994), у якой адлюстраваны тэорыя і практыка сталінскага рэжыму. Лёс спецперасяленцаў, у тым ліку з Беларусі, прасочаны Э. А. Каспяровічам (Спецперасяленцы. Мн., 1991). Сутнасць механізму рэпрэсій і яго эвалюцыя ў эпоху сацыялізму асэнсаваны ў кнізе A. М. Сарокіна (На ростанях айчыннай гісторыі. Беларуская вёска: Ад Дэкрэта да Кодэкса аб зямлі (19171990ыя гады. Мн., 1999). Эпічнай панарамай выяўлення рэальных падзей на Беларусі ў дваццатым стагоддзі з’яўляецца раман В. Ц. Якавенкі “Надлом” (Мн., 2003).
Зразумела, гэтыя і падобныя ім работы не зборнікі нарматыўных прававых актаў, якія з’яўляюцца лепшым матэрыялам для вывучэння пытанняў тэмы. Аднак знаёмства з імі мэтазгодна для больш поўнага ўяўлення таго, ад якой спадчыны прыходзілася адмаўляцца.
87
ЛІТАРАТУРА
Асноўная
1. Адамушка У. Палітычныя рэпрэсіі 20 50ых гадоў на Беларусі. Мн., 1994.
2. Васілевіч Р. А., Доўнар Т. I., Юхо I. А. Гісторыя канстытуцыйнага права Беларусі. Мн., 2001.
3. Нсторня государства н права Белорусской ССР: В 2 т. Мн., 1976. Т. 2. 1937 1975.
4. Очеркн нсторнн государства н права БССР. Мн., 1969. Вып. 2.
5. Органы государственного управлення Белорусской ССР (1919 1967).Мн., 1968.
6. Круталевнч В. А. Адмнннстратнвнотеррнторнальное устройство БССР.Мн., 1966.
7. Мартнновнч Н. Н. Нсторня суда в Белорусской ССР (1917 1960).Мн., 1961.
8. Сарокін A. М. На ростанях айчыннай гісторыі. Беларуская вёска: Ад Дэкрэта да Кодэкса аб зямлі (1917 1990ыя гады). Мн., 1999.
9. Сборннк законов Белорусской ССР н указов Презнднума Верховного Совета Белорусской ССР. 1938 1967 г.: В 2 т. Мн., 1968 1969.
Дадатковая
1. Нсторня Советской Констнтуцнн (в документах). 1917 1956. М., 1957.
2. Верховный Совет Республнкн Беларусь: нсторня н современность (1923 1998).Мн., 1998.
3. Мартнновнч Н. М., Пастухов М. 14. Судебноправовая реформа в Республнке Беларусь. Мн., 1995.
4. Сборннк законов Белорусской ССР н указов Презнднума Верховного Совета Белорусской ССР. 1938 1955гг. Мн., 1956.
ГЛАСАРЫЙ
Паняцце Сэнс паняцця
Адміністрацыйнатэрытарыяльнае ўладкаванне Падзел тэрыторыі дзяржавы на пэўныя часткі (вобласці, краі, правінцыі. раёны, гарады, раёны горада, пасёлкі, сельскія населеныя пункты), у адпаведнасці з якімі будуецца і функцыянуе сістэма органаў дзяржаўнай улады і мясцовага самакіравання.
88
Паняцце Сэнс паняцця
Анімстыя Сукупнасць мер, накіраваных на поўнае або частковае вызваленне ад пакарання асоб, якія здзейснілі злачынствы, або на замену гэтым асобам назначанага судом пакарання больш мяккім. Ажыццяўляецца актам вярхоўнай улады ў адносінах пэўнага кола асоб.
Дыспазіцыя Вызначальная частка прававой нормы, якая ўтрымлівае найменне злачынства, яго прыкметы і г. д.
Законнасць Неабходная ўмова ўзнікнення і функцыянавання прававога парадку, адзін з прынцыпаў апошняга
Інтэрніраванне Асобы рэжым абмежавання свабоды (пасяленне ў пэўнай мясцовасці і г. д.); ізаляцыя, арышт кагонебудзь
Несудовыя (пазасудовыя) органы Дзяржаўныя органы ў СССР і саюзных рэспубліках, надзеленыя ў неканстьпуцьійным парадку правам ажыццяўлення рэпрэсіўных мер без прытрымлівання крымінальнапрацэсуальных норм
Праваахоўныя органы Сукупнасць дзяржаўных органаў, асноўнымі функцыямі якіх з'яўляецца ахова законнасці, барацьба са злачыннасцю і іншымі правапарушэннямі (звычайна суд, пракуратура, органы юстыцыі, унутраных спраў, дзяржаўнай бяспекі, арбітражу)
Прававая сістэма (сістэма права) Дзяленне права на ўнутрана ўзгодненыя нормы, якія рэгулююць пэўныя галіны і інстытуты права
Прававы парадак Замацаваны нормамі права парадак рэгулявання грамадскіх адносін
Правасуддзе Разнавіднасць дзяржаўнай дзейнасці, якая ажыццяўляецца судамі ва ўстаноўленым законам парадку
Рэабілітацыя Аднаўленне грамадзяніна (па суду або ў адміністрацыйным парадку) у правах
89
тэст
1. Адкажыце, калі было пакончана са спрошчаным парадкам вытворчасці па справах аб палітычным тэрарызме?
1. 1953 г.; 2. 1954 г.; 3. 1955 г.; 4. 1956 г.; 5. 1957 г.; 6. 1958 г.;
2. Да якіх вынікаў прывяло пашырэнне правоў саюзных рэспублік у галіне адміністрацыйнатэрытарыяльнага дзялення:
2.1. Надзялення аблвыканкомаў Саветаў правам вырашэння пытанняў адміністрацыйнатэрытарыяльнага дзялення ў межах вобласці.
2.2. Перадачы ў кампетэнцыю БССР практычна ўсіх пытанняў адміністрацыйнатэрытарыяльнага дзялення.
2.3. Скасавання гарадоў.
2.4. Ускладнення парадку змянення ў межах вобласці граніц раёнаў.
3. Назавіце галоўныя прычыны лібералізацыі заканадаўства ў 1953 1958 гг.
3.1. Адсутнасць дзейснага партыйнадзяржаўнага кіраўніцтва работай праваахоўных органаў.
3.2. Негатыўныя з'явы ў дзейнасці органаў дзяржаўнага кіравання.
3.3. Недахоп норм права, якія забеспечвалі ахову правапарадку.
3.4. Усведамленне палітычнай элітай краіны бесперспектыўнасці адыходу ад сусветна прызнанага прыярытэту правоў і свабод чалавека і грамадзяніна.
3.5. Уступка руху праваабаронцаў.
4. Назавіце час утварэння ў БССР Урадавай камісіі па падрыхтоўцы новых кодэксаў.
1. 1953 г.; 2. 1954 г.; 3. 1955 г.; 4. 1956 г.; 5. 1957 г.; 6. 1958 г.;
5. Пазначце, калі была адменена крымінальная адказнасць рабочых і служачых за самавольнае пакіданне працы, прагулы, дэзэрцірства; невыпрацоўку абавязковага мінімуму працадзён у калгасах:
1. 1953 г.; 2. 1954 г.; 3. 1955 г.; 4. 1956 г.; 5. 1957 г.; 6. 1958 г.
6. У чьш выявілася выкарыстанне прававога механізму, які развіваўся з канца 1920ых гадоў?
6.1. Бяспраўі ў законе.
6.2. Крайнім цэнтралізме ў сферы заканатворчасці з боку саюзнай дзяржавы на шкоду атрыбутаў дзяржаўнасці саюзных рэспублік.
90
6. 3. Неабмежаванай дымакратыі.
6.4. Прыярытэце класавых інтарэсаў над агульначалавечымі каштоўнасцямі.
6.5. Эпізадычных памылках і злачынствах апарату органаў дзяржаўнага кіравання.
7. Удакладніце, калі страцілі сілу нормы закона СССР “Аб судовым ладзе СССР, саюзных і аўтаномных рэспублік” ад 16 жніўня 1938 г.:
1. 1953 г.; 2. 1954 г.; 3. 1955 г.; 4. 1956 г.; 5. 1957 г.; 6. 1958 г.;
8. Які заканадаўчы акт замацаваў палажэнне аб адмене судовай адказнасці калгаснікаў і іншых груп працоўных за невыкананне абавязковых паставак сельгаспрадуктаў дзяржаве?
8.1. Закон СССР “Аб далейшым развіцці калгаснага ладу і рэарганізацыі машыннатрактарных станцый” (1958).
8.2. Пастанова ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР “Аб адмене абавязковых паставак сельскагаспадарчых прадуктаў дзяржаве гаспадаркамі калгаснікаў, рабочых і служачых” (1957).
8.3. Пастанова ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР “Аб мерах па ўздыму сельскай гаспадаркі Беларускай ССР” (1957).
8.4. Пастанова ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР “Аб Статуце сельскагаспадарчай арцелі і далейшым развіцці ініцыятывы калгаснікаў у арганізацыі калгаснай вытворчасці і кіраванні справамі арцелі” (1956).
ТРЭНІНГ
1. Адкажыце, што знаходзілася ў цэнтры ўвагі пры перабудове судовай сістэмы рэспублікі?
2. Ахарактарызуйце вынікі пашырэння заканадаўчых правоў саюзных рэспублік.
3. Дайце характарыстыку асноўных тэндэнцый развіцця права БССР у 1953 1958 гг.
4. Назавіце органы, якія выносілі абвінавачванні пацярпелым пры спрошчаным працэсе следства падчас масавых рэпрэсій канца 20 пачатку 50ых гадоў.
5. Раскажыце аб асноўных напрамках развіцця права рэспублікі ў 1953 1958 гг.
5. У чым сутнасць размежавання кампетэнцыі Саюза ССР і саюзных рэспублік у сферы рэгулявання праваадносін і ажыццяўлення правасуддзя ў разглядаемы перыяд?
91
ЗМЕСТ
УВОДЗІНЫ 3
ДЗЯРЖАЎНАСЦЬ НА ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ Ў РАННІМ
СЯРЭДНЯВЕЧЧЫ (IX ПЕРШАЯ ПАЛОВЕ XIII ст.) 5
АНАТАЦЫЯ 5
ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН 5
1. Канцэптуальныя падыходы да паходжання беларускай дзяржаўнасці 5
2. Першыя раннефеадальныя дзяржаўныя ўтварэнні на $
беларускіх землях
3. Грамадскапалітычнае развіццё земляўкнястваў 11
а) Асноўныя рысы грамадскага ладу 11
б) Палітычны лад. Сістэма органаў улады, іх кампетэнцыя 12
ЛІТАРАТУРА 15
ГЛАСАРЫЙ 15
ТЭСТ 16
ТРЭНІНГ 17
РАННЕФЕАДАЛЬНАЕ ПРАВA НА ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ 18
АНАТАЦЫЯ 18
ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН 18
1. Крыніцы права ранняга сярэднявечча 18
2. Асноўныя рысы раннефеадальнага права 21
3. Характарыстыка помнікаў пісанага права 24
4. Міжнародныя дагаворы як крыніца права 26
5. Судаводства 27
ЛІТАРАТУРА 29
ГЛАСАРЫЙ 29
ТЭСТ 30
ТРЭНІНГ 30
92
ПАДЗЕЛЫ РЭЧЫ ПАСПАЛІТАЙ 31
АНАТАЦЫЯ 31
ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН 31
1. Крызісы Рэчы Паспалітай напярэдадні перамен 31
2. “Дысідэнцкае пытанне” і першы падзел Рэчы Паспалітай 35
3. Другі і трэці падзелы 38
4. Прававая ацэнка падзелаў Рэчы Паспалітай 43
ЛІТАРАТУРА 45
ГЛАСАРЫЙ 46
ТЭСТ 47
ТРЭНІНГ 48
ЗАХОДНЯЛ БЕЛАРУСЬ У СКЛАДЗЕ II РЭЧЫ ПАСПАЛІТАЙ: ПРАВАВЫ СТАТУС (1921 1939 гг.). УЗ’ЯДНАННЕ 3 БЕЛАРУСКАЙ ССР
АНАТАЦЫЯ 49
ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН 49
1. Рыжскі мірны дагавор і сутнасць сапраўднага статуса Заходняй Беларусі
2. Органы ўлады і кіравання: вышэйшыя і мясцовыя 51
3. Нацыянальнавызваленчы рух 53
4. Міждзяржаўныя дамоўленасці СССР і Германіі аб размежаванні “сферы інтарэсаў” 54
5. Часовыя органы кіравання ў Заходняй Беларусі і ўз’яднанне тэрыторыі Беларусі 54
6. Адміністрацыйнатэрытарыяльная рэформа і стварэнне мясцовых органаў савецкай улады ў заходніх абласцях 55
ЛІТАРАТУРА 57
ГЛАСАРЫЙ 58
ТЭСТ 59
ТРЭНІНГ 60
93
ДЗЯРЖАВА I ПРАВА БЕЛАРУСКАЙ ССР ВА ЎМОВАХ АЖЫЦЦЯЎЛЕННЯ СПРОБ ДЭМАКРАТЫЗАЦЫІ САВЕЦКАГА ГРАМАДСТВА I АДЫХОДУ АД IX (1953 СЯРЭДЗІНА 1980ых гг.). ПРАВААХОЎНЫЯ ОРГАНЫ I ПРАВАВАЯ
СІСТЭМА БЕЛАРУСІ: 1953 1958 гады 61
АНАТАЦЫЯ 61
ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН 61
1. Прычыны, перадумовы, падыходы... 61
2. Рэарганізацыя праваахоўных органаў 66
3. Абнаўленне заканадаўства: галоўныя напрамкі 72
КНІГІ ОНЛАЙН
