Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Я не магу ўявіць сабе, каб у нас пры такой коль- касьці дзяцей з анкалягічнымі захворваньнямі не было таварыства мацярок у абарону гэтых дзяцей. У нас няма проціатамнага руху, няма мо- цнага экалягічнага руху, у нас няма сапраўднага валянтэрства. 3 гэтага тчэцца арганізм чалаве- чага жыцьця ў Эўропе. У нас нічога падобнага няма. А ёсьць нейкія мары маладых людзей за келіхам віна ў кавярні...
Максімюк: Гэта прагучала даволі пэсыміс- тычна. Вы ня бачыце зрухаў у постсавецкім грамадзтве да такога разуменьня грамадзкага жыцьця, да якога дайшлі высокаразьвітыя гра- мадзтвы ў Эўропе?
Алексіевіч: У Беларусі я гэтага ня бачу. У Ра- сеі я нешта такое бачыла, калі там былі пажары і калі валянтэры дапамагалі людзям... Праўда, у нас такое таксама здаралася некалькі разоў. Калі я зьбірала матэрыял для новай кнігі для аповеду пра маладых, якія сядзелі ў турме на Акрэсь- ціна, тады я гэта бачыла, калі маладым везьлі і грошы, і рэчы... На гэта бязь сьлёз нельга было глядзець...
Максімюк: Дык, можа, адказ на пытаньне пра рух Беларусі да Эўропы якраз і хаваецца ў мала- дых — трэба адно, другое, трэцяе пакаленьне, каб грамадзтва зьмянілася?
Алексіевіч: Ведаеце, я ня думаю, што справа тут толькі ў пакаленьнях. Маё пакаленьне шась- цідзесяцігадовых непатрэбнае, яно кудысьці адышло, сьцерлася... Пасьля таго, як я вярнулася з Эўропы, мяне ўвесь час хвалюе адно пытаньне: дзе нашы людзі? Калі я выяжджала, мне здава- лася, што нас было вельмі шмат. А цяпер — нікога няма. Маё пакаленьне сышло са сцэны, сышло з адчуваньнем паразы. Я думаю, маё пакаленьне магло яшчэ шмат чаго зрабіць. Але, безумоўна, Вы тут маеце рацыю. Толькі час і, магчыма, тэх- ніка — смартфоны, якія хутка будуць разумней- шыя за нас — працуюць на свабоду.
Пытаньне не даспадобы
Максімюк: Вы заўсёды моцна падкрэсьліваеце сваё ўкараненьне ў расейскай культуры. 3 другога боку, Вы жывяце ў Беларусі і не адмаўляецеся ад беларускай ідэнтычнасьці. Таму наступнае пыта- ньне да Вас я кірую як да экспэрта ў беларуска-ра- сейскіх дачыненьнях. Скажыце, чым па-Вашаму адрозьніваецца беларускі і расейскі мэнталітэт, склад думкі, характар, сьветапогляд, ці як гэта яшчэ назваць? Чым беларус адрозьніваецца ад расейца, калі наогул?
Алексіевіч: Ведаеце, такая пастаноўка пыта- ньня, мне, шчыра кажучы, не падабаецца. Вось можаце сабе ўявіць пытаньне — чым мы адрозь- ніваемся ад французаў або ад італьянцаў? У га- лаву ж ня прыйдзе. А ў нас яшчэ цяпер вельмі балючы момант гістарычных крыўдаў і вельмі складаных адносін з Расеяй... Я ня ведаю. Я не магу гаварыць агулам пра Расею, або агулам пра Беларусь. Я магу гаварыць пра людзей. I ў Расеі, і ў Беларусі я знаходжу вельмі шмат людзей, якія блізкія мне па духу. Я зь імі блізка, як і з тымі эўрапейцамі, зь якімі пасябравала ў Эўропе. Але часам ты адчуваеш сябе так, як той турэцкі пісьменьнік, які аднойчы сказаў: у Эўропе я ад- чуваю сябе лепш, чым дома, таму што дома — я чужы. Я там як бы чалавек іншай арыентацыі, як бы не зусім турак. Так што такія паняцьці як сапраўдны расеец, сапраўдны беларус — мне не падабаюцца ні расейскія патрыёты, ні такія за- надта ўжо «выпечаныя» беларусы. Мне здаецца,
што трэба навучыцца ўсім разам жыць і браць адзін у аднаго з культуры тое, што можна ўзяць. А вось такая жорсткая пастаноўка пытаньня мне неяк не падабаецца...
Максімюк: А да якой канкрэтна расейскай культуры Вы сябе залічваеце? Таксама да куль- туры, у якой выступае і расейскі імпэрскі дыс- курс, які такія «ўскраіны» як Беларусь і Ўкраіну лічыць неад’емнай часткай шырэйшага «рускага сьвету»?
Алексіевіч: Вы ж самі ведаеце адказ на гэтае пытаньне. Як нармальны інтэлектуал, я, зразу- мела, не магу аднесьці сябе да імпэрскага дыс- курсу. Таму што для нармальнага гуманітарыя гэта абсалютна агідная рэч. Я гэта не магу пад- трымліваць. To бок я падтрымліваю гуманітарны дыскурс, тое, дзе чалавек падобны на чалавека, і дзе чалавек з чалавекам сыходзяцца. Я магу да гэтага паставіцца толькі так. А вось да гэ- тых часовых пастановак пытаньняў — да гэтых дзіцячых захворваньняў — я, зразумела, не магу па- сурезнаму паставіцца... Я ж не падтрымліваю ні расейскіх патрыётаў ці расейскіх фашыстаў, або Пуціна зь нейкімі ягонымі гульнямі з Украінай і Беларусьсю. Вы ж самі як нармальны інтэлектуал ведаеце адказ на гэта...
Чаму гэтая размова магла 1 не адбыцца?
Максімюк: Я ведаю адказ, але я проста хацеў бы, каб у нашай размове прагучалі адказы і на зусім відавочныя пытаньні...
Алексіевіч: Калі Вы чыталі мае кнігі, дык Вы ведаеце, што там зусім іншае стаўленьне. Я стаўлюся да гэтага сьвету як гуманітарый...
Максімюк: А я стаўлю такія відавочныя пы- таньні якраз таму, што ведаю, якія камэнтары ў Беларусі зьбіраюць Вашы інтэрвію... Людзі цяпер, калі можна так сказаць, чапляюцца за кожнае ваша слова...
Алексіевіч: Ну дык вось чаму мне і ня вельмі хацелася з Вамі размаўляць. He таму, што я дрэнна стаўлюся да Радыё Свабода, хоць яно ўжо крыху стала такім гета — туды ходзяць асаблівыя людзі, асаблівы адбор такіх агрэсіўных людзей... А таму, што я ведаю, што ўсё роўна нешта зной- дуць... Наша культура і наш час — настолькі табуіраваныя, што замест сур’ёзнага аналізу, абмеркаваньня, цьвярозага стаўленьня да сябе і сапраўды сур езных размоваў, якія маглі б ад- бывацца хоць бы ў нашым коле — зараз зноў пачнецца гутарка пра тое, што яна не гаворыць па-беларуску і што яна ня вельмі любіць бела- русаў. Рэч ня ў тым, люблю я беларусаў або не. Я хачу, каб мы думалі. Час цяпер вельмі складаны. Ад таго, што мы тут адзін аднаго б ем па галаве, да ўлады прыходзяць зусім іншыя людзі, і наша Беларусь засталася тры кілямэтры ззаду замест таго, каб выкарыстаць тыя шанцы, якія былі ў яе ў пачатку перабудовы. I мы, менавіта з-за такой агрэсіўнасьці часткі нашага грамадзтва, страцілі той час і тую магчымасьць.
Максімюк: Я не магу Вам абяцаць, што рэак- цыя на гэтую нашу размову будзе неагрэсіўная.
Але я маю надзею, што сам я гавару з Вамі не агрэсіўна...
Алексіевіч: Так, не перажывайце. Я пага- дзілася на размову з Вамі таму, што гэта якраз Вы папрасілі...
Пра савецкае і беларускае
Максімюк: У расейскай Вікіпэдыі пішуць, што Вы — савецкая і беларуская пісьменьніца. Вы прымаеце без засьцярогі абодва гэтыя эпітэты? Савецкая пісьменьніца — гэта гучыць горда? A як зь беларускай?
Алексіевіч: Ну, чаму горда? Гэта быў час, у якім я пражыла болыную частку свайго жыцьця. I я ў сваіх «чырвоных утопіях», скажам так, стала энцыкляпэдыстам савецкага часу — гэтых 100 гадоў, таму што савецкі, «чырвоны чалавек» ня скончыўся з канцом савецкай сыстэмы, а жыве і ў наш час... Я апісвала гэты час. Я была часткай гэтага часу. Я не магу сказаць пра кагосьці «са- вок» або «гома савецікус», бо я была такім са- мым «гома савецікусам», як і тыя людзі, зь якімі я жыла. Навошта адмаўляцца ад свайго часу, ад пражытага жыцьця? Трэба зразумець, што гэта было і чаму гэта зьнікла, і як гэта зьнікала. Вось у чым справа. Так што эпітэт «савецкі» зусім мяне не прыніжае.
А беларуская пісьменьніца? Я жыву ў Беларусі і я лічу сябе беларускай пісьменьніцай. Аднача- сова я не магу адмовіцца ад расейскай культуры, проста я апынулася ў такім часе, дзе ўсё гэта
было зьмешана, дзе ўсё гэта было як бы ў адным сплаве. I гэта немагчыма так агрэсіўна разьдзя- ліць. 90% Беларусі размаўляе на расейскай мове. I што вы з гэтым зробіце, нават калі на кожным скрыжаваньні вы будзеце крычаць, што трэба любіць родную мову? Каб любіць родную мову, трэба было па-іншаму пражыць апошнія 200 га- доў. Гэтай магчымасьці ў нашага народу не было. Але гэта ня значыць, што я не павінна яго любіць і паважаць. Проста гэты наш час існуе ў такім раскладзе. У гэтым трэба існаваць і палітыкам, і нам, гуманітарнай эліце. Трэба гэта зразумець. Мне падабаецца, як вы гаворыце па- беларуску, мне падабаецца мова шмат якіх маладых людзей... А вось вывучаная беларуская мова, на якой га- ворыць частка людзей, гэта не зусім беларуская мова. Ды важна, што людзі хочуць на ёй гава- рыць, і слава Богу. Але народ гаворыць або на трасянцы, або па-расейску.
Пра Станкевіча і Федарэнку
Максімюк: Калі гаворым пра любоў да бела- рускай мовы, у мяне такое пытаньне: наколькі для Вас істотнае тое, што ў Беларусі ствараецца на беларускай мове — то бок перш за ўсё беларуская літаратура, пераклады, песьні бардаў? Для Вас важна, каб беларуская мова не памерла для нацы- янальнай культуры? Ці, можа, яе сьмерць — ужо непазьбежны працэс, а значыць, ня варта моцна і натужвацца?
Алексіевіч: Магчыма, я да гэтага падыходжу крыху інакш. Мне цікавы ўзровень, на якім зроблена нейкая рэч. Разумееце, любіць нешта бяздарнае або сярэдняе проста ад патрыятызму я не лічу абавязковым. Я люблю тое, што мяне ад- крывае, я люблю сапраўдныя рэчы... Напрыклад, «Любіць ноч — права пацукоў» Юрыя Станкевіча. Я помню, што калі гэта прачытала, я ахнула. Я ўбачыла добра зробленую рэч. Для мяне важны ўзровень, а ня тое, на якой гэта мове... Які сэнс у чымсьці, што перакладзенае на іншую мову на- гадвае дзіцячы садзік.
Максімюк: Акрамя Станкевіча, якога вы зга- далі, ёсьць яшчэ іншыя беларускія пісьменьнікі, узровень якіх вам падыходзіць?
Алексіевіч: У свой час мне было цікава чытаць Андрэя Федарэнку. Я вырасла на вёсцы, але па- колькі мае бацькі былі савецкімі настаўнікамі, я больш жыла сярод кніг. Але мяне заўсёды хваля- вала тое вясковае жыцьцё, за якім я ўсё ж назірала збоку. А ў Фэдарэнкі гэтае жыцьцё і вясковыя людзі паказаны вельмі матэрыяльна і цікава. Ён зрабіў на мне вялікае ўражаньне. Ну і, зразумела, я чытала хутчэй клясыкаў, чым сучасных бела- рускіх пісьменьнікаў — напрыклад, Вячаслава Адамчыка, Янку Брыля...
Самыя ўлюбёныя пытаньні
Максімюк: Яшчэ адно відавочнае пытаньне. У сэнсе — відавочнае для мяне, але не зусім віда- вочнае каму іншаму. Як Вы лічыце, ці магчымая
беларуская нацыянальная культура на расейскай мове? Як Вы гледзіце на сваю творчасьць — Вашы кнігі, гэта частка і беларускай нацыянальнай культуры, ці яны належаць выключна расейскай культуры?
Алексіевіч: Я б гэтага не хацела, і гэта была б няпраўда, калі б сказалі, што мае кнігі — гэта час- тка толькі расейскай культуры. Яны — таксама частка беларускай культуры, таму што і ў харак- тарах, і ў дэталях, і ў самым жыцьці вельмі шмат беларускага матэрыялу. Гэта і першае, і другое. Проста ідэя «ўтопія» гаварыла на расейскай мове, і вось зрабіць мой праект, як я яго сабе ўяўляла, можна было толькі на расейскай мове. Я вось чы- тала некаторыя выказваньні ў той дыскусіі вакол Нобэлеўскай прэміі, дзе некаторыя пыталіся — a хто гэтыя людзі? У сэнсе — хто героі маіх кнігаў? А хто тут жыў у савецкі час — няўжо марсіяне? Тут жылі беларусы, і яны якраз так жылі... Калі б я напісала гэтую сваю «мастацкую энцыкля- пэдыю», назавем яе так, на беларускай мове, гэта была б няпраўда. He гаварыў у савецкі час народ тут на беларускай мове.
КНІГІ ОНЛАЙН
