Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
«Тым, хто старэйшы, я хацела б сказаць: ня трэба адчайвацца. Усё ж галоўнае мы зрабілі: камунізм пераможаны. А маладым людзям я ха- цела б сказаць: рыхтуйцеся да будучыні, яна ўсё адно прыйдзе. Будзе эўрапейская будучыня. Але рыхтуйце сябе — гэты час вельмі жорсткі...
Час любой формы таталітарызму ўсё ж кан- чаецца. Ужо нельга зрабіць Паўночную Карэю ў цэнтры Эўропы. Усе такія рэчы канчаюцца».
Алексіевіч: «Выдавецтва «ЛогвінаЎ» і Барыс Пятровіч — малайцы!»
18 лютага 2014
Іна Студзінская, Менск
18 лютага ў крэатыўнай прасторы «ЦЭХ» адбудзецца прэзэнтацыя беларускай вэрсіі новай кнігі Сьвятланы Алексіевіч «Час second-hand. Ка- нец чырвонага чалавека» з удзелам аўтаркі.
Прэзэнтацыю ладзіць кнігарня «ЛогвінаЎ», паведаміў арт-дырэктар кнігарні Павал Кась- цюкевіч:
«Сьвятлана Алексіевіч — самадастатковая пэрсона, фармат яе выступу звычайна сольны. На імпрэзу запрошаныя перакладчыкі Валер Стралко і Ціхан Чарнякевіч».
Кніга выйшла ў выдавецтве «ЛогвінаЎ» у бібліятэцы Саюзу беларускіх пісьменьнікаў «Кнігарня пісьменьніка». Некалькі дзён таму, на прэзэнтацыі гэтага твору на XXI Менскай міжнароднай выставе- кірмашы, Сьвятлана Алексіевіч падзякавала за выданьне свайго твору па-беларуску:
«Выдавецтва «ЛогвінаЎ» і Барыс Пятровіч зь Беларускім саюзам пісьменьнікаў — малайцы. Вось прыклад таго, што ўсё залежыць ад чалавека. Таму што яны маглі таксама сказаць: «Лепш ня зьвязвацца з гэтай Алексіевіч. Лепш ня мець не- прыемнасьцяў...» He, яны бяруць і выдаюць маю кнігу. Дарэчы, вельмі добра яе выдаюць...
Гэта я да чаго? Што ўсё залежыць ад нас. Усё залежыць ад цябе. Можна сказаць і нічога не зрабіць, чакаць, што хтосьці штосьці зробіць — і рэвалюцыю, і новае жыцьцё. А можна самому зрабіць кавалачак перамен. Вось хлопцы ўзялі і зрабілі».
«Ня ведаю больш савецкай краіны, чым Беларусь»
19 лютага 2014 Радыё Свабода
Учораў крэатыўнай прасторы «Цэх» на суст- рэчы са Сьвятланай Алексіевіч з нагоды прэзэнта- цыіяе кнігі «Час second-hand. Канец чырвонага ча- лавека» ў перакладзе на беларускую мову сабралася багата людзей. Паразмаўляць зь пісьменьніцай прыйшлітыя, хто не патрапіў на нядаўнюю сус- трэчузь ёю падчас кніжнага кірмашу ў Менску.
Выданьне кнігі «Час second-hand», якая выйшла ў выдавецтве «Логвінаў» і прадаецца цяпер за 89 тысяч рублёў (кошт на кнігу па-расейску ад вы- давецтва «Время» складае да 25 эўра) — першы за доўгі час выпадак, калі творы сусьветна вядомай беларускай пісьменьніцы друкаваліся на радзіме. Апошнім разам у канцы 90-х, у невялікім менскім выдавецтве выйшла яе «Чарнобыльская малітва». Цяпер жа выйшла кніга, якая завяршае нізку «Галасы ўтопіі».
Алексіевіч мяркуе далей пісаць пра нешта ін- шае: каханьне, старасьць:
«Сёньня мяне ўжо цікавіць чалавек увогуле, іншыя тэмы. Паглядзіце, вось людзі дзякуючы мэдыцыне атрымалі плюс 30-40 гадоў жыцьця, але ніхто ня ведае, што зь ім рабіць. Асабліва ў Беларусі. Адна старая немка мне неяк сказала: старасьць — гэта таксама вельмі цікава».
Вялікую ўвагу на сустрэчы прыцягнуў да сябе хударлявы дзед, які задаваў пытаньні відавочна ня проста так... А потым узяў і заявіў: «А дзе асабіста Вы былі, калі героі, пра якіх Вы пішаце, пісалі даносы?»
Што не магло ня выклікаць сьмеху і нават абурэньня ў зале. Дзед неўзабаве сышоў. Але за- сталіся ўдумлівыя, дапытлівыя людзі, якія хацелі пачуць адказы на розныя пытаньні. Некаторыя выклікалі раздражненьне ў самой пісьменьніцы праз тое, што пра тое самае пытаюцца занадта часта, іншыя — праз хіхіканьне ў зале. Як, на- прыклад, прадказальнае пытаньне пра беларус- кую мову. Але ніводнае пытаньне не засталося без адказу. Тым больш цікава слухаць Сьвятлану Алексіевіч, якая, адказваючы на нейкае вонкава простае пытаньне, закранае экзістэнцыйныя глыбінныя, а ня проста часовыя зьявы.
Пісьменьніца выказалася пра нянавісьць, сва- боду і Майдан.
Алексіевіч: Такое адчуваньне, што жыцьцё рухаецца па нейкім тым самым коле, быццам мы ня ведаем гісторыі. А калі б мы ведалі гіс- торыю, дык, можа быць, некалі ў нас ня так бы гарэлі вочы, мы паводзілі б сябе больш разумна. I, можа быць, ведаючы чалавека больш, мы б нейкія рэчы маглі раней прадказаць. Вартаваць у сабе чалавека вельмі важна, вельмі лёгка сасьліз- нуць: канфармізм, нянавісьць. Гэтыя рэчы вельмі лёгка робяцца. Тым больш у нашай культуры. Нас толькі і вучылі культуры гвалту: спачатку
прыйшлі людзі з рэвалюцыі, потым прыйшлі з вайны, з Чарнобылю, з Афгану. Вось ён — га- лоўны досьвед нашага жыцьця. I таму я ніколі не зьдзіўляюся нянавісьці. Я разумею, што гэта пачуцьцё слабога чалавека, які нічога не зразумеў і ня хоча разумець.
А нянавісьць — ніколі ня выйсьце. I вось пя- тая кніга падвяла для мяне пэўны падрахунак і абсалютна нечакана вывела мяне да тэмы рэс- таўрацыі. Яшчэ пяць гадоў таму, здавалася б, у паветры гэтым ня пахла. Хаця тое, што ў нас ад- бываецца, гэта наогул «спынены час»: капіталізм, сацыялізм, імпэратарства — усё разам. I раптам у Расеі запахла рэстаўрацыяй, і хутка мы гэта ў сябе адчуем. I як гэтаму супрацьстаяць? Мы ня вельмі гатовыя да гэтага... Я думаю, Кіеў не на- палохае гэтых рэстаўратараў...
Так што сёньня вельмі складаны час. Камунізм сышоў, застаўся чалавек, які ня ведае, як жыць. Гэтыя ўсе нашы рамантычныя ўяўленьні пра жы- цьцё, яны такія кухонныя, тусовачныя. Нават вы- маўляючы слова «свабода», мы дрэнна разумеем, што гэта такое. Таму што калі б чалавек верыў, што нашы прыйдуць — і будзе свабода, ён бы не пісаў мне «будзем такіх, як ты, ставіць да сьценкі». Гэта не свабода. Значыць ні на тым баку барыкад, ні на гэтым пра свабоду ніхто ня мае ўяўленьня. Каштоўнасьць жыцьця — капейкі. Вы разуме- еце, што гэта самае страшнае? Вось нават калі я гляджу на Кіеў (я ж напалову ўкраінка)... як я за- хоплена ўспрымала ўсё спачатку! I як цяпер, калі бачу многія рэчы, мне страшна. Mae сябры адтуль
пішуць — ім таксама страшна. Таму што няма свабодных людзей. Усе гавораць пра свабоду. A свабодных людзей няма. I вось тое, што павінна рабіць літаратура, і тое, у імя чаго я напісала ўсе гэтыя пяць кніг: гэта пра тое, што свабода не на вуліцы, а ўнутры. Вось дзе адбываецца, як кажа Дастаеўскі, барацьба дабра і зла. У душы — на гэ- тай тэрыторыі адбываецца самае галоўнае. Няма чаго бегчы на вуліцу, таму што, калі душа пустая, ты пабяжыш туды з сякерай.
Пытаньне: Хто зь літаратараў зрабіў на Вас найбольшы ўплыў?
Алексіевіч: Нейкі ўплыў на мяне зрабіў Міхась Стральцоў. Яго мова ў «Смаленьні вепрука», я лічу, геніяльная. Потым апавяданьне Янкі Брыля, я па- мятаю, вельмі моцнае: пра тое, як сышлі немцы, a ляжаць бяз ног засталася паліцайка, і бабы бягуць па хатах і шукаюць, у каго засталася прасьціна, каб яе перавязаць... I канешне Адамчык — «Кароль нябожа». А вось хто мэтафізык у нас — дык гэта Кузьма Чорны. I ў Віктара Казько гэта троху ёсьць: адчуваньне сусьвету, дрэва, прыроды, чалавека. 3 сусьветнай літаратуры некалі вельмі паўплываў на мяне Рэмарк, Маркес. Але самы моцны ўплыў зра- біла інтэлектуальная проза Картасара і Борхеса. Лацінаамэрыканская літаратура, гэты каляровы сьвет, некалі ўразілі мяне вельмі моцна.
Адзін з чытачоў задаў разгорнутае пытаньне: Чаму працягваюць зьяўляцца каты і ахвяры? Чаму працягваюць зьяўляцца людзі, галоўны прынцып для якіх — «мая хата з краю»? Вось нядаўна ў Нямеччыне апублікавалі перапіску
Гёбэльса. Іўаднымзсваіхлістоўда жонкіён піша: « Дарагая, прабач, шмат працы, еду ў Асьвенцім». Чаму, як толькі зьяўляецца дыктатура, адразу зьяўляюцца людзі, для якіх вось гэтая справа ёсьць працай? I як доўга мы будзем блукаць па гэтым замкнёным коле?
Алексіевіч: Нядаўна я чытала кнігу, напіса- ную ад імя афіцэра СС — «Благоволмтельнйцы» (раман, напісаны на францускай мове амэры- канскім аўтарам Джонатанам Літэлам — Рэд.). Ён расказвае пра расстрэлы, вечарынкі пасьля іх, як яму падабаецца прыгожая яўрэйская дзяўчынка, а ўвечары, у рэстаране, была грудка пад нейкім неверагодным соўсам... Герой кнігі вельмі жорс- тка адказвае на Вашае пытаньне. Ён гаворыць: ня думай, чытач, што ты лепшы за мяне. Ты ня ве- даеш, які ты, пакуль ня прыйдуць выпрабаваньні. Ці зможаш ты іх вынесьці? Вось я выйшаў з гэтых выпрабаваньняў такім чынам. I я ведаю, хто я і як ты мяне назавеш, але ня будзь надта ўпэўнены... Такі агульны пасыл кнігі. Мне здаецца, у сьвеце ідзе барацьба дабра і зла. I ніякая тэхналёгія нас ад гэтага не ўратуе. Людзі, якія былі ў лягерах, на вайне, казалі мне, што культура — гэта тонкі слой. У лягеры ён зьлятае за 10 дзён. На вайне — яшчэ хутчэй. Вось тэма, якая мяне заўжды хва- люе: як дапамагчы чалавеку ўпільнаваць у сабе чалавека. Мне здаецца, што гэта вечная праца. Гэта было і пры Сталіне, і пры дэмакратах...
Пытаньне: Чаму Вы не размаўляеце на бела- рускай мове? Ці лічыце Вы важным папулярыза- ваць і пашыраць ужываньне беларускай мовы?
Алексіевіч: Адзін раз адкажу на такога кшталту пытаньне і больш не адказваю. Я займа- лася гісторыяй «чырвонай утопіі», гэтых амаль ста гадоў савецкай улады. Утопія размаўляла на расейскай мове. Як мне недзе ў водгуках напісалі: «А навошта яна запісвала гэтых расейцаў, трэба было сваіх толькі людзей». Ну, разумееце, я зай- малася той краінай, зь якой мы ўсе выйшлі, усе размаўлялі на расейскай мове. Я запісвала свае кнігі ў Іркуцку, Маскве, Кіеве, Ужгарадзе, я ўжо не кажу пра Беларусь. I гэта было на расейскай мове. Больш за тое (я ніколі гэтага не хавала), я размаўляю на беларускай мове, але паколькі я ўвесь час карыстаюся расейскай, я ня роўная сабе, калі карыстаюся беларускай: я ня так хутка гавару, у мяне няма гэтай практыкі. Я разумею, што пытаньне мовы вельмі важнае для нацыі, якая хоча стаць самастойнай. Але я пісала абса- лютна пра іншае. I таму ў мяне расейская мова. I ставіць гэта мне ў віну — гэта неяк... Я ўжо ста- мілася ад гэтага за 20 гадоў...
Пытаньне: Калі Вы кажаце «мы» ў сваіх кнігах, Вы маеце на ўвазе Расею ці Беларусь?
Алексіевіч: Яшчэ раз кажу, што я займалася гісторыяй «чырвонай утопіі». I тады было «мы», «я» зьявілася толькі ў апошнія гады. У апошняй кнізе ўжо часьцей сустракаецца «я», а тады «я» людзі амаль казалі, была адна велізарная краіна. Можа быць, зьявяцца іншыя пісьменьнікі, якія напішуць, якім гэты час быў менавіта ў Беларусі. Я займалася тэмай «чырвонай утопіі» наогул: што робіць з чалавекам вялікі падман.
КНІГІ ОНЛАЙН
