Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Мне здаецца, што Ўкраіна вельмі слабая цяпер. I калі насамрэч ЗША і Эўропа не дапамогуць Ук- раіне эканамічна і палітычна, то гэта будзе вельмі трагічна. Гэта можа быць Югаславія побач. Бо беднага чалавека прымусіць некага ненавідзець вельмі лёгка. Калі знойдзецца лідэр не такі гарачы як Цімашэнка, калі знойдзецца моцная, разумная асоба, няхай гэта будзе не Рузвэльт, але разумны, цьвярозы чалавек, якога прыме Захад і зь якім будзе лічыцца Расея, тады захаваецца ўкраінская дзяржава. Гэтым разам Захад даволі згуртаваны. Расея адчула сілу Захаду, бо ўсе зразумелі, як гэта небясьпечна. Я думаю, што Эўропа прыкладзе на- маганьні, каб украінская дзяржава захавалася, ня
зьнікла як Самалі. Але небясьпека вялікая, што яе разарвуць на нейкія кавалкі.
Я шмат людзей ведаю ва Ўкраіне, і яны вераць у сваю будучыню. Напэўна, трэба жыць там, каб гэта адчуць. I наколькі я расчаравалася ў некато- рых сваіх расейскіх сябрах, настолькі мяне заха- пілі ўкраінскія. Я думаю, у гэтай краіны ёсьць бу- дучыня, хоць цяпер цяжкі час. А што да Пуціна, я думаю, яму не дазволяць гэтыя ваенныя паходы, і я падазраю, што ён і сам гэтага ня хоча. Але ён узяў на сябе нейкую місію, і цяпер вымушаны ёй адпавядаць. А маленькаму чалавек цяжка ўвесь час быць вялікім, у нейкай мэсіянскай позе. Яго занадта містыфікуюць. Расея не такая моцная, каб рабіць выклік сьвету.
Дашчынскі: Пуцін кажа пра бандэраўцаў, кажа, што не прызнае новую ўладу...
Алексіевіч: Гэта сыходзіць з аднаго, што яны сур езна ня ставяцца да Ўкраіны як да асобнай дзяржавы. Ім здаецца, што той, хто сышоў з гэ- тага расейскага шляху, то гэта нейкія здраднікі. Яны нават са сваёй элітай наладзілі разборкі: калі ты ня з намі, то ты ўжо нацыянал-здраднік. На гэтым фоне ўжо Лукашэнка выглядае меншым дыктатарам, чым Пуцін. Ва ўсякім разе ў нас няма гэтых дзікіх законаў пра сэксуальныя меншасьці, аб абароне праваслаўя. Я нават зьдзівілася, што мы не паўтарылі гэтыя глупствы.
Дашчынскі: Лукашэнка кажа, што ён супраць фэдэралізацыі Ўкраіны, прызнае легітымнасьць уладаў. Вы верыце гэтым заявам?
Алексіевіч: Я наогул ня веру вялікім паліты- кам. Я думаю, што яны самі ня ведаюць, у што яны вераць. Яны будуць верыць у тое, што на гэты момант служыць іх нейкім мэтам. Я ня веру ні ГІуціну, ні Лукашэнку. У нашых краях палітыкам нельга верыць. А тым больш такім таталітарным. Мы бачым, што ёсьць пераапра- нутыя расейскія вайскоўцы ва Ўкраіне. А Пуцін глядзіць у твар сьвету і кажа, што там іх няма. Ён казаў, што іх не было і ў Крыме. Эўрапейцам таксама цяжка нас зразумець. Мне здаецца, што Абама і Эўропа паводзяць сябе вельмі разумна. Вось Лукашэнка кажа, што гэта слабыя палітыкі. А гэта насамрэч сучасныя палітыкі. Гэта палітыкі, якія прадстаўляюць грамадзтва, якое зусім ня хоча абуць дурныя боты, узяць аўтамат і некуды ісьці. Людзі любяць жыцьцё і ўмеюць жыць. У іх зусім іншыя каштоўнасьці. Ніякі вайсковец там ня скажа, як нядаўна казаў Грачоў, што нашы хлопцы паміралі ў Чачні з усьмешкай. Такое мог сказаць чалавек, які вылез зь нейкай барыкады, на якой правёў усё жыцьцё.
«Нас чакаюць вельмі вялікія выпрабаваньні»
17 верасьня 2014
Іна Студзінская, Менск
16 верасьня ў менскай крэатыўнай прасторы «Цэх» адбылася адкрытая дыскусія з удзелам пісьменьніцы Сьвятланы Алексіевіч «Час для нон-фікшн: размова пра краіну і літаратуру». На сустрэчу прыйшло больш за сотню чалавек, пытаньні задавалі ўсё ахвотныя. Прапануем некаторыя адказы і разважаньні Сьвятланы Алексіевіч.
Пытаньне: У вас украінскія карані. Перажы- ваеце, баліць за Ўкраіну?
Алексіевіч: Ня тое слова... Учора я паўгадзіны плакала. Пасьля таго, што я бачыла на вайне ў Афганістане, пасьля таго, што я чула ад герояў сваіх кніг, мне заплакаць цяжка... Але я адкрыла інтэрнэт, і там было відэа: вялікія рэфрыжэра- тары ехалі па ўсёй Украіне і пакідалі труны. I на многія дзясяткі кілямэтраў уздоўж дарогі людзі стаялі на каленях. Ведаеце, гэта немагчыма... Я ўглядалася ў твары гэтых людзей. Гэта былі простыя савецкія людзі: мужыкі, па якіх бачна, што п’юць, жанчыны, якія ўсё цягнуць на сабе... Стаялі на каленях і дзеці, якія, ня дай Божа, яшчэ дажывуць да вайны. Я глядзела на гэтыя твары і думала: чырвоны чалавек яшчэ не сышоў, і гэтае разьвітаньне будзе яшчэ вельмі доўгім.
Украіна сёньня — прыклад для ўсіх нас. Вось гэтае жаданьне разьвітацца зь мінулым канчат- кова — вартае павагі. Я пісала прадмову для кнігі, якую сабрала Аксана Забужка, дзе людзі казалі, чаму яны ішлі на Майдан. Я чытала гэта і думала: наўрад ці ў нас на такім узроўні гэта казалі б. I не магу сказаць, што нашы людзі на гэта няздоль- ныя. Проста такая неабуджанасьць. А там была ўзрушанасьць людзей. Яны былі абуджаныя ад сну, і так можна распавядаць толькі ў стане ўзру- шанасьці. Ва Ўкраіне адбываецца штосьці галоў- нае для ўсіх нас, галоўны адказ на нейкія пыта- ньні, а ў нас не хапала сіл, ні інтэлектуальных, ні народных. А яны гэта зрабілі, хаця ім дорага гэта абышлося, але яны гэта зрабілі.
Пытаньне: А ў Беларусі хутка будуць зьмены?
Алексіевіч: He, не. Ня хутка, ня хутка.
Пытаньне: Пра што сёньня варта гаварыць і пісаць у першую чаргу?
Алексіевіч: У кожнага пісьменьніка свой шлях: хтосьці піша пра гэта, хтосьці — пра іншае. Калі казаць пра мой шлях, 30 гадоў я займалася выву- чэньнем таго, хто мы: чырвоная ідэя і чырвоны чалавек — што гэта было. Але ўсё адно цікавілі мяне рэчы больш глыбокія: што такое наагул — чалавек? I вось сёньня новыя ідэі маіх кніг — пра каханьне і пра старасьць — гэта наагул пра чала- вечае жыцьцё, хто мы такія? Навошта? Як? Гэта тыя пытаньні, якія мы сабе ніколі не задавалі. Былі вайна, Чарнобыль, Афганістан... Ніколі не
было ў нас размоваў пра шчасьце, пра каханьне, гэта неяк за межамі нашай культуры.
Пытаньне: Чаго чакаць ад Вас у гэтым годзе? Ці будзе новая кніга?
Алексіевіч: Ад мяне — не. Я вельмі доўга пішу свае кнігі. Пачуць гук часу, пачуць дух, ухапіць вобраз — для гэтага трэба вельмі шмат часу. Няг- ледзячы на тое, што мая новая кніга цяпер вы- ходзіць у многіх краінах, я шмат ежджу, — але як толькі ў мяне здараецца паўза, я запісваю людзей, размовы зь імі, і вось па гэтых тэмах, якія мяне цікавяць, хачу зразумець гук.
Пытаньне: Шмат часу Вы ўжо на радзіме, да гэтага шмат гадоў жылі ў Нямеччыне, Швэцыі, Італіі. He стаміліся на радзіме? Ці не ўзьнікае жаданьне зьехаць зноў?
Алексіевіч: He, я нікуды не хачу зьехаць, я ўжо прыехала. Я буду жыць тут. Ну а туды я вельмі часта і шмат ежджу, паколькі выходзяць кнігі, спэктаклі, фільмы. Але я хачу жыць дома, мне тут падабаецца, мне падабаюцца нашы людзі. Каб пісаць, трэба жыць тут. Хоць тое, што адбываецца вакол, палохае мяне. Да таго ж, сытуацыя вакол трывожная: вайна, і ўсё гэта так блізка. Па-мойму, нас чакаюць вельмі вялікія выпрабаваньні.
Пытаньне: Вы адышлі ад савецкага мэнталі- тэту, а расейскага ніяк яшчэ ня можаце паз- бавіцца. Ці вернецеся Вы ў стан беларускай мовы і ў стан беларускай культуры?
Алексіевіч: 20 гадоў мне задаюць тое самае пытаньне... Я вельмі хварэю за беларускую мову і культуру і вельмі хацела б, каб гэта была асоб-
ная незалежная краіна, і каб яна ацалела ў гэтым жаху, які насоўваецца, і мы нічога ня можам зрабіць. Але я нарадзілася ў той час, калі была гэтая ўтопія, я ішла за ёю, і ўтопія размаўляла на расейскай мове. Зрабіць тое, што я зрабіла, на беларускай мове было немагчыма. Я займалася цэлым агромністым савецкім сьветам. У гэтым пытаньні, якое вы задалі, ёсьць адчуваньне, што мы ня можам пусьціць сябе ў вялікі сьвет, а ён размаўляе на многіх мовах, размаўляе па-рознаму. Калі я чытаю Памука, для мяне важна штосьці зразумець пра чалавека, калі я чытаю Зарэцкага, таксама для мяне важна зразумець пра чалавека. I сама мова для мяне ўжо не істотная, паколькі я ня буду ўжо пісаць на беларускай мове. Я ў гэтай культуры, і, думаю, для гэтай культуры я ўжо нешта зрабіла.
Пытаньне: Ці ёсьць у Вас прадчуваньне вайны?
Алексіевіч: Калі я зьбірала матэрыял для кнігі «Час second-hand», я вельмі шмат езьдзіла па Ўкраіне, была ў Казахстане, Сібіры, Маскве. I калі я апавядала сваім расейскім сябрам, што я там бачыла і чула, яны казалі: «Сьвятлана, гэтаўсё прайшло, цяпер дэмакратыя, усё гэта незварот- нае, гэта ў вас у Беларусі яшчэ такое магчыма. A ў нас усё ў мінулым». Ну і што мы бачым цяпер? Адкуль вылезла ўся гэтая дрымучасьць, уся гэтая нянавісьць? Краіна ператварылася зноў у ізгоя. I гэта, па-мойму, больш страшна і небясьпечна за тое, што было пры Савецкім Саюзе. Таму што тыя людзі, якія цяпер ваўладзе, яны нават менш
адукаваныя і ня стрыманыя ніякай ідэяй, ніякім марксізмам-ленінізмам, які ўсё ж заганяў думкі ў нейкую загародку. А тут — законы шпаны, за- коны грошай, законы невуцтва».
Пытаньне: Як Вы ставіцеся да імпэрыі і да расейцаў?
Алексіевіч: Я думаю, што імпэрыя яшчэ не сышла. I асабіста ў мяне вельмі трывожнае ад- чуваньне, што без крыві яна ня сыдзе. Тое, што вайна будзе ва Ўкраіне — гэта несумненна. I тое замірэньне, пра якое дамовіліся ў Менску — яно ненадоўга. I ад таго, што я чула ад людзей у Расеі, у мяне ўвесь час было прадчуваньне магчымасьці грамадзянскай вайны ўсамой Расеі.
Развалілася вялікая краіна. Але асноўная махіна — Расея — засталася. I сьвет нядоўга па- жыў з наіўнасьцю і рамантызмам. Я памятаю 1989 год, калі разбурылі Бэрлінскі мур. Мы зь сяброў- кай заблукалі ў Бэрліне і запыталіся ў пажылой пары, як прайсьці кудысьці. I калі яны даведаліся, што мы рускія — сталі нас цалаваць, абдымаць. Яны не падзялялі нас на беларусаў, расейцаў. Цяпер усё наадварот. Нейкі італьянскі рэстара- тар вывесіў абяву: «Расейцаў не абслугоўваем». Зараз зноў спалохаліся: што ў гэтай бездані, дзе ёсьць ядзерная зброя і цалкам варяцкія геапалі- тычныя ідэі? Ды яшчэ адсутнасьць паняцьця пра міжнароднае права, пра крохкі сьвет, які ледзьве зацыравалі? Гэта вельмі складаныя працэсы.
Я нядаўна прыехала з Масквы і была вельмі ўзрушаная. Быццам бы разумныя інтэлектуалы, пісьменьнікі — і адкуль гэты патрыятычны чад,
гэтая нянавісьць і да Эўропы, нянавісьць і да мінулага, і да таго, што адбылося? Гэта страшна. У Расеі ідзе вельмі небясьпечны працэс. Я ўжо казала, што будзе вялікая вайна. А вялікая вайна яшчэ больш правакуе чалавечую прыроду.
КНІГІ ОНЛАЙН
