Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Пытаньне: А Вы ня думалі ўзяць інтэрвію у Лукашэнкі?
Алексіевіч: Я яму напісала ліст. I што, ён мне адказаў, як Кацярына II адказвала? He...
Пытаньне: Адкуль бераце сілы працягваць?
Алексіевіч: На Радыё Свабода і на tut.by пасьля першага майго выступу на кніжнай выставе ка- мэнтары было жудасна чытаць. На мяне вылілі столькі бруду. Разумееце, я стаўлюся да ўсяго гэтага як інтэлектуал, хоць я таксама чалавек. Я разумею, што вось гэта Homo sovieticus у чыстым выглядзе: нянавісьць. Вельмі добры артыкул Віржыні Шыманец, калі яна гаворыць пра іншае ў беларускай культуры: іншы Быкаў. Нават Бы- каў, які пісаў па-беларуску і антысаветчык быў. Але ўсё роўна быў іншы, бо ён бачыў пытаньні вышэй. A то часам атрымліваецца, што бела- рушчына — гэта спосаб не працаваць над сабой, не займацца гэтай катаржнай справай, а некага ненавідзець. Ходзяць зь ёй, як з аўтаматам. A беларускія ж людзі сустракаюцца цудоўныя! На цудоўнай мове гавораць. Такая мова! Я яе цяпер чую толькі ад маладых людзей. Калі я вучылася, такой беларускай мовы не было. I гэтая мяккасьць нашая. I гэтае разуменьне рэчаў — відаць, што людзі эўрапейскіх аўтараў чыталі. Але разам з тым ніякія мовы, і ніякая інтэлектуальнасьць не выратоўвае ад нянавісьці. Гэтаўжо нейкія больш глыбокія пытаньні. I, вядома, абараняцца ад гэ- тага можна толькі адным: вось гэта мая справа ў жыцьці, я яе выбрала, я так разумею сэнс свайго жыцьця. У мяне шчасьлівая прафэсія, яна супа-
дае з тым, што чалавек наогул павінен рабіць у жыцьці: абдумваць нейкія рэчы, гаварыць пра іх зь іншымі, з самім сабой. Такой прафэсіі можна толькі пазайздросьціць. Хоць, як казаў Ільля Эрэнбург, прафэсія цудоўная, толькі паміраем як шахцёры, у такой колькасьці. Гэта вельмі склада- нае напружаньне ўсё ж.
Нянавісьць чырвонага чалавека страшная. Я вам хачу сказаць, што нас яшчэ чакае такая па- лярызацыя ў грамадзтве — яшчэ невядома, як усё будзе. Спадзяюся, ня як ва Ўкраіне. Магчыма, некаму гэта не спадабаецца, але я б не хацела, каб вогнішчы палалі ў цэнтры Менску. Я б ха- цела, каб мы вырашылі гэта талерантна ў сваім грамадзтве.
Пытаньне: Што для Вас патрыятызм?
Алексіевіч: Пасьля чарнобыльскай кнігі для мяне гэтага пытаньня няма. Там, у Чарнобылі, адбыўся пераварот усёй маёй сьвядомасьці. Рап- там я чую аповед бортніка, што пчолы тыдзень не вылазілі з вульляў. Яны ведалі, мы — не. Ры- бакі распавядалі, што чарвяка не маглі дастаць зь зямлі, чэрві сышлі ўглыб. Нядаўна я была ў чар- нобыльскай зоне — са школы выбягаюць ваўкі. Зь іншага памяшканьня — статак кабаноў. Першае ўражаньне, што ты не беларуска, не расейка, не францужанка, а прадстаўнік біявіду, які можа зьнікнуць, як мятлік. Я прыехала адтуль з пачу- цьцём яднаньня і з абсалютна касмапалітычным поглядам. Я зразумела, што ёсьць зямля, чала- век — і ўсё. Нашая нацыянальнасьць — чалавек. Для мяне гэта так.
Кніга «Час second-hand» Алексіевіч вылучаная на расейскую літаратурную прэмію «Нацыянальны бэстсэлер»
28 лютага 2014 Радыё Свабода
Кніга Сьвятланы Алексіевіч знаходзіцца ў сьпісе намінантаў на адну з найбольш прэстыж- ных расейскіх літаратурных прэміяў.
«Гэтая кніга — пяты, фінальны том эпапэі Алексіевіч, у якую ўваходзяць таксама «У вайны не жаночае аблічча», «Апошнія сьведкі», «Цын- кавыя хлопчыкі» і «Чарнобыльская малітва»; сама Алексіевіч называе яе «Чырвоны цыкл». Як і раней, гэтая кніга складаецца пераважна з ін- тэрвію — зь людзьмі ананімнымі, якія, як мярку- ецца, павінны сваім «хорам» скласьці нейкі пар- трэт часу і пазначыць нейкую пэўную праблему. Тут праблема найбольш амбітная: Алексіевіч і яе героі, ні больш ні менш, занятыя адказам на пытаньне «чаму ў нас нічога ня выйшла» — гэта значыць, асэнсоўваюць вынікі апошніх дваццаці пяці гадоў Расеі», — піша ў прадмове крытык Арцём Роднараў.
«Нацыянальны бэстсэлер» — расейская лі- таратурная прэмія, генэральныя фундатары якой — расейскі тэлеканал « 242» і кінакампанія «Цэнтрал Партнэршып».
На прэмію могуць быць вылучаны празаічныя творы, упершыню апублікаваныя на расейскай мове. Мэта прэміі — выявіць празаічныя творы, якія адзначаюцца высокай мастацкасьцю ці ін- шымі добрымі якасьцямі.
Пераможца атрымлівае грашовую прэмію ў 750 000 расейскіх рублёў.
18 лютага ў Менску прэзэнтавалі беларускі пераклад гэтай кнігі.
Раней — на Міжнародным кніжным кірмашы ў Менску — Алексіевіч прэзэнтавала расейска- моўнае выданьне.
«Сёньня беларуская мова — гэта форма супраціву»
16 красавіка 2014
Алесь Дашчынскі, Менск
Сьвятлана Алексіевіч адказала на пытаньні карэспандэнта Свабоды пра Расею пасьля анэксіі Крыму, пра сытуацыю ва Ўкраіне і пра яе ўплыў на Беларусь.
Дашчынскі: У нядаўнім артыкуле ў нямец- кай «Frankfurter Allgemeine» пра Расею пасьля Крыму Вы пішаце пра вяртаньне да сталінізму ў Расеі на хвалі патрыятызму. Да сталінізму, толькі праваслаўнага. Чаму такое стала магчымым у Расеі?
Алексіевіч: Прычына адна. Вось гэты маленькі «чырвоны чалавек» затаіўся, ён застаўся жыць з пачуцьцём паразы. Бо і ня ён рабіў тое, што на- зываецца «перабудовай». Гэта рабіў Гарбачоў і кучка інтэлігенцыі. А маленькі «чырвоны чала- век» прачнуўся нечакана ў зусім незнаёмай яму краіне. I ён нічога не хацеў апроч таго, каб добра жыць. I ніхто не займаўся вывучэньнем мінуўш- чыны, не чытаў Салжаніцына, Шаламава. Гэта ўжо нікому не было цікава пасьля перабудовы, хаця ўсё гэта ляжала на кніжных развалах. A чаканьні не ажыцьцявіліся, бо атрымаўся дзікі капіталізм, і гэта нікога не задавальняе, бо людзей абрабавалі, краінураскралі. I вядома, адчуваньне рэваншу. Гэта жаданьне маленькай пераможнай
вайны вельмі глыбока сядзела. I гэтае імпэрскае пачуцьцё, «вялікая Расея», каб нас зноў баяліся. На жаль, тлумачэньні самыя банальныя. Але гэта не адзін Пуцін. Гэта насамрэч Пуцін у кожным з расейцаў. Я, напрыклад, згубіла вельмі шмат расейскіх сяброў, бо не магла падзяліць іх пат- рыятызм, іх узрушанасьць ад слова «аншлюс», «анэксія». Я чалавек маленькай нацыі, і мы зусім пазбаўленыя гэтых пачуцьцяў. Як інтэлектуал я зусім іначай гляджу на гэтыя праблемы.
Дашчынскі: To бок мы назіраем вяртаньне гэтага «чырвонага чалавечка»?
Алексіевіч: Ён затаіўся. I гэты маленькі «чы- рвоны чалавек» не абавязкова нейкі рабацяга. Гэта і людзі ўлады, хаця ў іх грошы з кішэні сыплюцца. Усё роўна сьвядомасьць абсалютна чырвоная. Вось у іх грошы з кішэні сыплюцца, а для эўрапейскай эліты яны ўсё роўна шпана. Тут усё інакш уладкавана. Тут над мэханізмам свабоднай грамадзянскай дзяржавы вельмі многа працавалі. Гэта ўжо адладжаны мэханізм. Таму 20 гадоў — гэта вельмі маленькі тэрмін. Была та- кая вялікая спрэчка ў расейскай літаратуры па- між Шаламавым і Салжаніцыным. Салжаніцын казаў, што лягер ачышчае чалавека, падымае, зь лягеру ён выходзіць вялікім. А Шаламаў казаў, што лягерны досьвед нічому добраму ня вучыць, ён бэсьціць чалавека, і ён патрэбны толькі ў ля- геры. I вось гэты маленькі «чырвоны чалавек» выйшаў зь лягеру. I што ён зрабіў праз 20 гадоў? Зноў пабудаваў лягер. Адсюль і назва маёй кнігі
«Час second-hand». Дадалося толькі праваслаўе ў самым цемрашальскім варыянце.
Дашчынскі: А ў Крыме таксама гэты «чы- рвоны чалавек»?
Алексіевіч: Яны былі далёка ад Расеі. Я думаю, тут віна і Ўкраіны ёсьць. Украіна, відаць, і ня мела тых рэсурсаў, і людзі там, кажуць, цяжка жылі. Як і па ўсёй Украіне. У мяне шмат сваякоў ва Ўкраіне, і людзі вельмі цяжка жывуць. А ця- пер я ня ведаю, што будзе. I здалёк пачынаецца ідэалізацыя гэтай вялізнай краіны. Мы ж усе з грамадзтва гвалту, у нас няма іншага досьведу жыцьця. I таму ўсялякая праява сілы здаецца веліччу. I такой, відаць, здалёк ім гэтая краіна і здавалася. Я думаю, што і насамрэч Крым пра- галасаваў за ўваходжаньне ў Расею. Мне самой Севастопаль здаецца расейскім горадам. Але ўсё, што адбылося і як гэта адбылося — гэта не цывілізавана. Бо з такой цяжкасьцю пасьля Дру- гой сусьветнай вайны выбудавалі сьвет, пэўныя правілы, і раптам аказваецца, што ўсё гэта можна ўзарваць за некалькі тыдняў. Я жыву абсалютна з пачуцьцём паразы, якое ёсьць у многіх людзей майго пакаленьня. Бо Пуцін зусім пахаваў мару пра тое, што Расея будзе эўрапейскай. I тое, што ў Беларусі ёсьць эўрапейскія шляхі. Мы таксама ад іх вельмі залежым, на жаль, мы вельмі зьвяза- ныя. Цяпер ужо прадэманстраваная такая сіла, што Лукашэнка апынуўся на кароткім ланцужку, яму ўжо дакладна ня вырвацца.
Дашчынскі: А як, на Ваш погляд, будзе ўплы- ваць гэтая сытуацыя на Беларусь?
Алексіевіч: Я думаю, што да пары да часу мы захаваем такі вось сувэрэнітэт. Але калі нічога не памяняецца, малаверагодна, што нешта можа памяняцца. Бо былі часы макартызму ў Амэ- рыцы — гэта працягвалася не адзін год. Такія цёмныя энэргіі, калі вырываюцца з народу, ма- юць вельмі доўгую цэнтрабежную сілу. Яны доўга будуць працягвацца. Магчыма, некалькі пакаленьняў будуць заражаны гэтым. У нас будзе слабая незалежнасьць, і таму ўлада маўчыць, бо гэта зразумела.
Дашчынскі: Лукашэнка казаў, што ў нас уся краіна расейскамоўная, то гэта, маўляў, глупства нейкіх расейскамоўных тут абараняць? Ці была ўсё ж памылковай гэтая русыфікацыя Беларусі апошнімі гадамі?
Алексіевіч: У нас расейскамоўнасьць не з-за страху, не з-за нейкай мэтанакіраванай палітыкі. Для сёньняшняй расейскай эліты сур’ёзна не іс- навала ні ўкраінскай дзяржавы, ні беларускай дзяржавы. А тое, што мы гаворым на расейскай мове — гэта нашы глыбокія гістарычныя праб- лемы. Невялікі народ быў заўсёды прыгнечаны, ніколі ня жыў сваім жыцьцём. Таму расейска- моўнасьць — не палітычная задума, гэта нашы ўнутраныя гістарычныя праблемы, нашы ўлас- ныя комплексы. Мяне вельмі радуе цяперашняя цікавасьць да беларускай мовы, столькі людзей запісваецца на курсы. На сёньняшні момант — гэта форма супраціву. Ня браць жа вінтоўку і ісьці ў лес. Гэта сёньня малаверагодна. Гэта да якой ступені адчаю трэба давесьці народ, як ва
Ўкраіне, каб гэта здарылася. I ня дай Бог, каб гэта адбылося. Я прыхільніца паўзучай эвалюцыі. Гэта лепш, чым любая рэвалюцыя. Ніводная рэвалю- цыя не прыносіла прыгожых пладоў. Я прыхіль- ніца руху жыцьця.
Дашчынскі: Як Вы думаеце, што далей будзе з Украінай?
Алексіевіч: Я не палітык, я творца. Я думаю, што справа можа нават дайсьці да партызанскай вайны ў некаторых абласьцях Украіны. Але мне верыцца, што ўсё ж гэта моцны народ. Мне па- дабаўся і першы Майдан, і другі Майдан. To бок мне падабаліся людзі, якія гэта рабілі. Хоць што тычыцца другога Майдану, то там ёсьць праб- лемы з «Правым сэктарам», з радыкаламі. Мне падабаліся самі людзі, але палітыкі, якія потым разьменьвалі гэты Майдан ці ператваралі яго ў нешта іншае, гэта ўжо іншы бок справы.
КНІГІ ОНЛАЙН
