Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Свабода: Якой разьвязкі канфлікту Вы чака- еце?
Алексіевіч: Гэта будзе вельмі доўга цягнуцца, мне так здаецца, у той або іншай ступені. Гэта пагражае, нават калі будзе прыняты нейкі да- кумэнт, партызанскай барацьбой. Я баюся, што будзе вялікая вайна. Мы жывем тут побач, і чым больш я гавару зь людзьмі, беларусамі, якія тут побач — ва ўсіх, тым больш, вайна прайшла па Беларусі, кожны чацьвёрты загінуў, Другая сусь- ветная вайна, і гэтая памяць яшчэ блізкая — у людзей досыць змрочныя прадчуваньні. Але мне падабаецца той розум, які праяўляюць эўрапейскія палітыкі, тая асьцярожнасьць, якую праяўляе Абама. Эўрапейскі чалавек не жадае паміраць, ён не гатовы паміраць. Гэта ў нас зна- ходзяцца людзі, якія гатовыя паехаць і вось так
паміраць за 15 тысяч у месяц, нават не заўсёды за ідэю, а проста вось за жаданьне пабыць такім мужчынам, хоць гэта — пабыць не мужчынам, a жывёлай. Я баюся, што гэта надоўга. I на мяжы з гэтым мы жывем.
Свабода: Вы, з аднаго боку, апэлюеце да ма- ральных каштоўнасьцяў, да маральных нейкіх якасьцяў характару Ўладзіміра Пуціна, калі пад- пісваеце гэты ліст, а з другога боку, усё, што Вы кажаце, сьведчыць пра пазамаральнасьць таго, што адбываецца. Як гэта спалучаецца ўнутры вашай канцэпцыі разуменьня сьвету?
Алексіевіч: Вось я ўвесь час думаю, што ў той культуры, у якой мы жывем, я спадзяюся, усё ж застаецца... Гэта патрыярхальная культура, гэта не сучасная эўрапейская культура, дзе мужчына і жанчына — партнэры, гэта мачызм такі. А з дру- гога боку, вось жанчына як бы на другіх ролях. I таму, зыходзячы з таго, што мы маем, з нашага выхаваньня, з нашых паняцьцяў, я хачу сказаць, што сорамна ваяваць з жанчынай. Сорамна! Со- рамна яе так зьневажаць перш за ўсё, сорамна яе так не шкадаваць. Сорамна быць не мужчынам! I ўжо пачынаецца гандаль Саўчанкай, яе імем, яе сымбалем. Гэта такі козыр, які досыць пошла прыхоўваюць палітыкі. Гэты гандаль — па- мойму, верх цынізму.
Непазьбежнасьць гета Сьвятланы Алексіевіч
28 красавіка 2015
Віталь Цыганкоў, Менск
У апошнім інтэрвію «Белсату» Сьвятлана Алексіевіч па-свойму ўбачыла місію і функцыю Радыё Свабода. «Радыё Свабода абслугоўвае гета. Яно не абслугоўвае шырокую масу беларускіх людзей, яно абслугоўвае беларускамоўнае гета. I гэта злое, малаадукаванае, прымітыўнае гета... Пачытайце камэнтары да маіх выступаў, гэта менавіта злыя і прымітыўныя камэнтары», — сказала Алексіевіч.
Першае памкненьне, якое ўзьнікае пасьля такіх словаў, — гэта параіць шаноўнай Сьвятлане пачытаць камэнтары на «Нашай Ніве», Tut.by ці Онлайнэры. На Свабодзе, бадай, самая строгая сярод усіх беларускіх мэдыяў прэмадэрацыя камэнтароў. Але баюся, што гэта нічога б не зьмяніла, бо нэгатыўнае стаўленьне да «беларус- камоўных» прарывалася ў Алексіевіч некалькі разоў праз усё інтэрвію — часам нават выры- валася спантанна, без адпаведнага пытаньня вядучай. Я ня буду вылучаць вэрсіі наконт таго, чым гэтая «злобная і малаадукаваная група» (паводле Алексіевіч) спрычыніла такую цяжкую псыхалягічную траўму шаноўнай пісьменьніцы. Падзялюся толькі адным сваім уражаньнем — пакуль быў жывы Васіль Быкаў, Алексіевіч так
не выказвалася.
Але больш, чым пра што іншае, мне б хацелася пагаварыць пра папулярную апошнім часам мэ- тафару гета. Прызнаюся, пэўную няёмкасьць вы- клікае той факт, што «заганяе ў гета» іншых асоба, якая сама знаходзіцца ў гета — толькі ў іншым квартале. Здаецца, Сьвятлана Алексіевіч — гэта не Аляксандар Саладуха, на вуліцах да яе масава не чапляюцца з просьбамі аб аўтографе, яе не пуб- лікуюць у дзяржаўных друкарнях, не пускаюць на тэлеканалы, у школы і на ўрачыстыя канцэрты. Яна вядомая даволі вузкаму колу людзей, якія чытаюць беларускую сур’ёзную літаратуру — няважна ў дадзеным выпадку, расейскамоўную ці беларускамоўную. Колькі іх? Адзін працэнт насельніцтва, палова працэнта? Колькі людзей пранікаюцца тымі экзыстэнцыйнымі прабле- мамі, якія ставіць у сваіх інтэрвію Алексіевіч?
Нядаўна я быў на сэмінары ў Грузіі, і тамтэй- шая журналістка скардзілася на тое, як далёкія для большасьці грузінаў пытаньні гендэрнай роўнасьці, эмансыпацыі жанчын, якія цемра- шальскія погляды мае пераважная большасьць грузінаў. «Мы (людзі з прагрэсіўнымі поглядамі) у гэтым пытаньні, як на востраве», — казала яна, ня ведаючы, відаць, беларускай мэтафары з «гета» — і я ня стаў падкідаць ёй гэты яркі, але недакладны, як на маю думку, вобраз.
У Чэхіі мясцовы праваабаронца скардзіўся мне, што чэхам нічога ня трэба, ім бы толькі ляжаць на канапе ды піва піць. А амэрыканскі журналіст з нашага радыё зьдзівіў мяне ў свой час развагамі пра тое, якія тупыя большасьць
амэрыканцаў, наколькі яны ня здольныя ўспры- маць сур’ёзную культуру, нават проста глядзець эўрапейскія фільмы.
Прыводжу гэтыя прыклады, каб патлумачыць тую відавочную для мяне рэч, што любы «мысь- лячы чалавек» у любым грамадзтве асуджаны на тую або іншую форму гетаізацыі.
Але адны спакойна гэта разумеюць і ўспрыма- юць, а другія з тых або іншых прычын спалохана лямантуюць — «ды не, я нічым не адрозьніваюся ад іншых, я з большасьці».
«Мова — гэта ўсё бура ў шклянцы ПЭН-цэнтру, Саюзу пісьменьнікаў, маленькай беларускамоў- най тусоўкі. А выйдзіце на вуліцы — і пабачыце, што ў людзей іншае ў галовах», — кажа Алек- сіевіч. ОК, выйшаў. 1 што? Я і без таго ведаю, што ў людзей у галовах — напрыклад, думкі, з кім бы выпіць, падтрымка Лукашэнкі і дзеяньняў Пуціна ва Ўкраіне.
Увогуле, мяне раздражняе гэтае крывадушнае спаборніцтва палітыкаў ці інтэлектуалаў на тэму «хто лепш ведае народ». Альбо гэта наіўная вера, што разуменьне праблемаў «простых людзей» робіць цябе нейкім асабліва мудрым, набліжа- ным да зрэбнай праўды жыцьця.
«Я дасьледую масавага чалавека», — кажа Алексіевіч. Добрае слова, дарэчы, — «дасьледую». Бо заоляг таксама дасьледуе кузурак, але пры гэ- тым ён не заяўляе з надрывам, што наблізіўся да іх разуменьня і жыве іхнімі праблемамі. Прабачце, мне гэта нагадвае сюжэты пра цынічных паліты- каў, якія самі езьдзяць на «Бэнтлі», а на сустрэчы
з выбарцамі прыяжджаюць на аўто сярэдняга ўзроўню, каб быць бліжэй да народу.
Па шчырасьці, любы чалавек у Беларусі, якога хвалююць ня толькі практычныя жыцьцёвыя рэчы, а такія «абстракцыі», як свабода, культура, правы — знаходзіцца ў глыбокім гета, а з-за вы- сокага плота з калючым дротам на яго са зьдзіў- леньнем пазіраюць «звычайныя грамадзяне».
Цікава, дзе ў гэтай сытуацыі знаходзіцца сам літаратар, чалавек, які працуе са словам. Калі ня ў гета, дык дзе — разам з ахоўнікамі і канваірамі? Ці з марадзёрамі, якія рабуюць і займаюць месцы, вызваленыя тымі, каго загналі ў гета? Ці про- ста з нэўтральнымі абывацелямі, якіх нічога не тычыцца?
«Сталін магутным каўпаком лёг на нашу сьвядомасьць»
Андрэй Шары, Прага 7 траўня 2015
Напярэдадні Дня перамогі беларуская пісьмень- ніца Сьвятлана Алексіевіч дала інтэрвію расейс- кай службе Радыё Свабода.
Размова пачалася з кніжкі «У вайны не жано- чае аблічча», якая выйшла ў 1985 годзе з цэнзур- нымі купюрамі.
Алексіевіч: У 2002 годзе, калі ў мяне выходзіў чатырохтомнік у маскоўскім выдавецтве «Время», я напісала новую прадмову да кнігі «У вайны не жаночае аблічча» — пра тое, як шмат пры пер- шым выданьні з кнігі было выкінута, па якіх матывах гэта выкідалі. Па меры таго, як разь- вівалася перабудова, многія людзі неяк патроху «падымаліся». Тым больш мае гераіні, жанчыны ваеннага часу. Гэта былі ўжо старыя людзі, як яны сябе называлі, людзі з натуры, якая сыходзіць, але яны не хацелі сысьці, да канца ня выказаўшыся. I яны мне ўжо пасьля выхаду кнігі дасылалі матэ- рыялы, тэлефанавалі, зь некаторымі я зноў сус- тракалася. У апошніх перавыданьнях (спачатку чатырохтомнік, потым пяцітомнік) кніга «У вайны не жаночае аблічча» выйшла такая, якой яна была задуманая ў самым пачатку.
Уласныя ўнутраныя абмежаваньні, вядома, у савецкі час і ў мяне таксама былі, і я таксама
не магла нейкія рэчы прыняць, паколькі цэлы пласт сусьветнай ваеннай літаратуры прайшоў міма мяне. Сутнасьць савецкага разуменьня ва- еннага супрацьстаяньня была такой: «вайна — бяда», а экзыстэнцыйныя пытаньні адсутнічалі. Пра іх упершыню, і то не зусім да канца, у ад- крытай манеры загаварыў Васіль Быкаў. Мы ў цэлым былі занадта прывязаныя да свайго часу, і спатрэбілася пажыць у стане хоць бы духоўнай паўсвабоды (у якой мы да гэтага часу ўсе жывем), каб нейкія рэчы я зразумела і змагла сказаць. Каб я зразумела: чалавек — і страшны, і выдатны, і незразумелы, зло — і яркае, і драпежнае, вайна — страшны, але вельмі яркі і вельмі розны сьвет, і чалавек у гэтым сьвеце таксама вельмі розны. Сёньня, гартаючы апошнія выданьні кнігі, магу сказаць: я зрабіла ўсё, што ў маіх сілах. Было б у мяне ў 1980-я гады сёньняшняе адчуваньне часу, напэўна, часткова іншым было б і разуменьне вайны. Але і трыццаць гадоў таму я зрабіла ўсё, што змагла.
Шары: Вы казалі ў адным з інтэрвію, што для вас важнай у працы над ваеннай прозай была традыцыя Алеся Адамовіча. Як вы ацэньваеце савецкую літаратуру пра вайну? Чаму не напісана вялікага расейскага раману пра вялікую вайну, як вы лічыце?
Алексіевіч: Я думаю, паўплывала абмежа- ваньне ідэй савецкага часу. Сталін магутным каўпаком лёг на нашу сьвядомасьць — і, як вы- сьвятляецца, гэты каўпак да гэтага часу прыціс- кае і новыя пакаленьні, і валадароў, і масавую
сьвядомасьць. Мы бачым, што пачынаецца новае адраджэньне Сталіна. I вядома, наша ўяўленьне аб сьвеце было моцна звужанае, сьвет дзяліўся толькі на ахвяры і катаў, а сьвет насамрэч куды болын складаны. Калі паглядзець, што дзеецца сёньня ва Ўкраіне, адкуль я нядаўна прыехала, то там палова людзей — закладнікі, якія апынуліся ў сытуацыі акупацыі. Я бачыла вочы ўцекачоў, зусім разгубленыя, сьвет для іх пахіснуўся. Цэлае пакаленьне старых савецкіх людзей ад інфарктаў і інсультаў сёньня памірае, іх сьвет абсалютна абрынуўся.
Мы былі паралізаваныя гэтай карцінай чор- на-белага сьвету, нават найлепшыя, нават самыя таленавітыя людзі. Як казаў, здаецца, Усевалад Гаршын ці Леанід Андрэеў, для нас вайна — бяда, а вайна насамрэч — гэта вар’яцтва. Я ўжо адношу сябе да пакаленьня, якому ўдалося вырвацца з чорна-белага ўспрыманьня вайны. Для нас, вядома, вайна ставіць велізарную колькасьць экзыстэнцыйных пытаньняў: чалавек застаецца сам-насам з думкай аб тым, што ён можа забіць іншага чалавека. У чым справядлівасьць вайны, якая адноснасьць гэтай справядлівасьці? Адзін з маіх герояў сказаў: «Я напісаў завяшчаньне, каб, калі я памру, мае мэдалі не хавалі са мной, як гэта зрабілі з маімі аднапалчанамі, а аднесьлі іх у царкву. Бо і я забіваў». Гэта іншы, экзыстэн- цыйны ўзровень разуменьня вайны.
КНІГІ ОНЛАЙН
