Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Пытаньне: Цяпер шмат войнаў, ці няма ў Вас расчараваньня, што кнігі нібыта нічому ня ву- чаць? Ці магчымае цяпер збліжэньне Ўсходу і За- хаду, ня новая халодная вайна, а агульны «ммр», не расейскі, не заходні?
Алексіевіч: У сьвеце ёсьць ня толькі кнігі, Талстой, яшчэ нехта, а ёсьць і Біблія, і Франці- шак Асызскі, і Антоні Суражскі, на камяні стаяў колькі дзён, рэлігійныя гэтыя пакутнікі... А ча- лавек не зьмяняецца. Але ўсё ж хочацца верыць, што нешта зьмяняецца, хоць падзеі ў Данецку і вайна ў Адэсе мяне напужалі. Як хутка зьлятае культура, і як хутка вылазіць зьвер з чалавека. Так што я думаю, калі мы кінем рабіць сваю справу, можа быць яшчэ горш. Як там у апостала Паўла, гора мне, калі я перастану прапаведаваць. Што тычыцца антызаходніцтва, як гэта цяпер у Расеі, то я лічу, што гэта сыдзе. Сыдзе разам зь
цяперашнімі лідэрамі. Няма гэтай нянавісьці ў народзе. Hi ў расейскім, ні ў беларускім няма ня- навісьці да Захаду, да Эўропы. Гэта ўсё пена, якая створаная палітыкамі. Ну і заўсёды знойдуцца маладыя, якім захочацца згуляць у сваю нейкую гульню. Так што гэта не глыбока, але адзінае, што ў прамежкавым часе мы будзем жыць яшчэ доўга. Мы занадта былі наіўныя ў 90-я гады, калі думалі, што раз — і тут жа мы станем свабоднымі. He, гэта немагчыма, як выявілася. Усім здава- лася, людзі прачытаюць Салжаніцына — і тут жа зробяцца чыстымі, а людзі кожны дзень не- кага забівалі ў пад’ездах. Я думаю, самая цяжкая спадчына, якая засталася ад сацыялізму — гэта траўмаваны чалавек, таму што лягер разбэшчвае і ката, і ахвяру.
Нобэль для Беларусі
8 кастрычніка 2015
Аляксандар Фядута, Кіеў
Аспрэчваць рашэньне Нобэлеўскага камі- тэту — справа бессэнсоўная і нікчэмная. Ня нашы грошы, ня нам і вырашаць, каму іх аддаваць. I хто іх варты — ня нам вырашаць: не прапісваў такой працэдуры нябожчык Альфрэд Нобэль.
Нам застаецца толькі радавацца таму, што самая вядомая зь літаратурных прэмій сьвету стала ўзнагародай для грамадзяніна сувэрэннай Рэспублікі Беларусь. I радавацца таму, што гэтую прэмію атрымала пісьменьніца з сапраўды сусь- ветнай вядомасьцю. Гэтага, я думаю, нават самыя жорсткія апанэнты «Нобэля для Алексіевіч» ня будуць адмаўляць.
Рынак — справа суровая. Ён галасуе. Наклады перакладаў на асноўныя мовы сьвету — сьведча- ньне ўзроўню запатрабаванасьці таленту пісь- меньніка і ўзьнятай ім тэмы. Мы жывем не ў савецкія часы, калі пераклады «арганізоўваліся», калі перакладчыкам з брацкіх краінаў і левых партый паказвалі, каго ім перакладаць і якія менавіта тэксты. Цяпер — ня так.
Я бачыў людзей каля паліцаў з кнігамі Сьвят- ланы Алексіевіч у Варшаве, Кіеве, Маскве. Яны выходзілі з кнігарняў зь яе выданьнямі, калі яна яшчэ не была нобэлеўскім ляўрэатам.
Ніхто не прымушаў іх даставаць грошы і банкаўскія карткі і купляць «Час second-hand».
Прычым гэта былі людзі рознага ўзросту, пе- раважна — тыя, хто маладзейшы за мяне, для каго апавяданьні герояў Алексіевіч — гісторыя.
Чаго яны там шукалі?
Мне здаецца, адказу на пытаньне, чаму мы ўсе жывем так, а не інакш. Цяперашняе тлумачыцца мінулым; мінулае па-іншаму прымушае ацэнь- ваць сучаснасьць. I тая лютасьць, зь якой расейс- кая ўлада рабіла ўсё, каб Захар Прылепін перамог Сьвятлану Алексіевіч у конкурсе на прэмію «Вялі- кая Кніга» — гэта лютасьць пацыента ў адносінах да лекара, які дакладна паставіў дыягназ.
«Нобэль» Сьвятлане Алексіевіч — прэмія ле- кара, які паставіў дакладны дыягназ постсавец- кім грамадзтвам. Усім, без выключэньня. Зь іх нецярпімасьцю, неталерантнасьцю, гатовасьцю ў любы момант прыступіць да выкарыстаньня гвалту адзін супраць аднаго. «Ветлівыя зялёныя чалавечкі» — мутанты, выпушчаныя з нашых душ на дзяржаўным узроўні. Алексіевіч пра гэта не пісала, але з напісанага ёю вынікала, што та- кое — магчыма.
Часам мне здаецца, што спакой і нават холад, якія дэманструюцца самай вядомай пісьмень- ніцай сучаснай Беларусі ў адносінах і да нашай краіны, і да нашых праблем — гэта холад і спакой лекара-дыягноста, які спрабуе не памыліцца.
I не памыляецца.
3 гэтым можна згаджацца, можна не зга- джацца. Але, падобна, яна мае рацыю.
Кажуць, што «Нобэль» па літаратуры гранічна палітызаваны. Што яго ўручаюць з улікам так-
сама і палітычнай пазыцыі аўтара — наколькі супадае яна з агульнасусьветным парадкам дня.
Пазыцыя Алексіевіч супала.
Яна піша на расейскай мове, але выступае суп- раць «рускага сьвету» як канцэпцыі, якая апраўд- вае гвалт і палітычную экспансію Пуціна.
Яна грамадзянка Беларусі і катэгарычна асу- джае той рэжым, які ўсталяваў у краіне Лука- шэнка.
Яна пісала пра Чарнобыль, пра Афганістан, пра душэўны распад чалавека постсацыялістыч- най эпохі.
I яна пісала таленавіта, зразумела і цікава. Яе чыталі і чытаюць.
I, спадзяюся, будуць чытаць.
Усё астатняе — праблемы не сусьветнага чы- тача, не сусьветнай літаратурнай супольнасьці, а наш унутраны міжсабойчык. Нават калі нам балюча ад таго, што наша пазыцыя, наша ўлас- нае меркаваньне не супадаюць з пазыцыяй і меркаваньнем Алексіевіч, пра гэта ня ведаюць чытачы Японіі, Нямеччыны, Швэцыі і ЗША. A калі пазнаюць — проста паціснуць плячыма ў зьдзіўленьні: якое дачыненьне ўсё гэта мае да «Нобэля для Алексіевіч»?
Нам трэба зрабіць усё, каб «Нобэль для Алек- сіевіч» стаў «Нобэлем для Беларусі». Яна ўнесла Беларусь у «парадак дня» сусьветнай культуры, і цяпер выдаўцы сьвету будуць цікавіцца яе меркаваньнем: ці ёсьць там, у яе краіне, іншыя пісьменьнікі, маладыя і таленавітыя, якіх варта
перакладаць, варта даваць ім шанец. I чым больш новых, таленавітых кніг будзе выдавацца ў нашай краіне, тым прасьцей ёй будзе адказваць на гэтае пытаньне. I тым бліжэй будзе другі «Нобэль для Беларусі». I значна большы будзе шанец, што кнігі, за якія ён будзе ўручаны, будуць не пра мінулае, а пра будучыню, і што напісаны яны будуць на беларускай мове.
Дзьверы адчыніліся, сябры мае. Беларусь за- прашаюць увайсьці ў сьвет...
Жарэс Алфёраў: «Алексіевіч — віншую, беларуская мова — мая, а Быкава я ведаў асабіста»
9 кастрычніка 2015
Сяргей Навумчык, Прага
Нобэлеўскі ляўрэат па фізыцы Жарэс Алфёраў вітаеўганараваньне Сьвятланы Алексіевіч і хоча запрасіць яе ў свой унівэрсытэт.
Жарэс Алфёраў нарадзіўся ў 1930 годзе ў Ві- цебску. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па фізыцы (2000) за разьвіцьцё паўправадніковых гетэрас- труктураў для высокахуткаснай оптаэлектронікі. Дэпутат Дзяржаўнай думы РФ ад КПРФ, віцэ- прэзыдэнт Расейскай Акадэміі навук.
Навумчык: Спадар Алфёраў, Вы нарадзіліся ў Беларусі. Як Вы ўспрынялі прысуджэньне Нобэлеўскай прэміі Сьвятлане Алексіевіч?
Алфёраў: Я вельмі рады, што беларуская пісь- меньніца атрымала Нобэлеўскую прэмію. Я ўсё шукаю яе электронную пошту, каб даслаць ёй віншаваньне.
Навумчык: А Вы што-небудзь чыталі Алек- сіевіч?
Алфёраў: Я праглядаў, разумееце. Адзінае, што я крыху больш глядзеў — гэта «У вайны не жаночае аблічча». Я магу сказаць наступнае. Гэта шосты пісьменьнік, які піша па-расейску — яна беларуска, так, — але гэта шосты пісьменьнік, які атрымаў Нобэлеўскую прэмію пасьля Буніна,
Пастэрнака, Шолахава, Салжаніцына і Бродзкага. I Алексіевіч. Але, за выключэньнем Шолахава, ва ўсіх астатніх Нобэлеўскіх прэміях, я б сказаў, быў элемэнт антысаветызму ў працах, за які да- валася Нобэлеўская прэмія. Я думаю, менш за ўсё гэта было ў Бродзкага. Прэмія Бродзскага ў мяне выклікала выключна станоўчую рэакцыю яшчэ і таму, што ён прадэманстраваў бліскучыя здольнасьці адначасна і як расейскі, і як ангель- скі паэт.
Навумчык: А Вы ня бачыце нейкага палітыч- нага складніку?
Алфёраў: Напэўна, напэўна ён, магчыма, і ёсьць, але ў выпадку са Сьвятланай Алексіевіч... Па-першае, ужо часы іншыя, гэта раз. Па-другое, у мяне такое ўнутранае перакананьне, што ў яе гэта абсалютна шчыра. Я ня ўпэўнены, скажам, у шчырасьці Салжаніцына, у тым ліку і ў ягоным «Гулагу», і ў шмат якіх іншых рэчах. Хаця ён, вя- дома, цудоўны пісьменьнік, і для мяне «Матронін двор» — яго найлепшы твор. А вось у Алексіевіч, я думаю, гэта цалкам шчыра. Можна пра гэта размаўляць. Я думаю, я б з задавальненьнем зь ёй сустрэўся і паразмаўляў. I ў нашай Беларусі, і запрасіў бы яе да сабе ў акадэмічны ўнівэрсытэт. Я абавязкова яе прачытаю. Але з таго, што я ця- пер пасьпеў паглядзець, гэта, безумоўна, шчыра і цікава. I я думаю, што яна цалкам заслужыла прэмію.
Навумчык: Вы родам зь Віцебску. Скажыце, a віцябляне і ўвогуле беларусы могуць Вас таксама лічыць «сваім» нобэлеўскім ляўрэатам?
Алфёраў: Ну, а як жа? Беларусы мяне і лічаць сваім нобэлеўскім ляўрэатам. Ня толькі віцяб- ляне, але й мянчане. I калі я прыяжджаю ў Бела- русь, я прыяжджаю ў сваю родную краіну.
Навумчык: Гэта справядліва так лічыць?
Алфёраў: Ну я там ня толькі нарадзіўся, я там скончыў школу. Mae бацькі пражылі практычна ўсё жыцьцё там. У мяне ўсе беларускія карані. Я люблю наш цудоўны народ. Я магу сказаць, што я неаднаразова казаў, што калі вы сёньня едзеце на аўтамабілі з Расеі ў Беларусь, у Пскоўскай вобласьці (асабліва летам гэта дакладна бачна) вы едзеце між палёў, што парасьлі бур’янам, — a потым пераяжджаеце і трапляеце ў сучасную, цывілізаваную, эўрапейскую краіну.
Навумчык: I такое пытаньне, паколькі Вы — для мяне, прызнацца, нечакана — выявілі такое стаўленьне да Бродзкага і як фізык выказалі доб- рае веданьне літаратуры. Цяпер шмат пішацца (і New Yorker сёньня напісаў), што ўпершыню за доўгі час атрымала прэмію аўтар літаратуры нон-фікшн — не бэлетрыстыкі, не раманаў мас- тацкіх, а менавіта аўтар дакумэнталістыкі. Гэта ўпершыню пасьля Чэрчыля.
Алфёраў: Разумееце, ёсьць вялікая розьніца паміж дакумэнталістыкай Чэрчыля і творамі Сьвятланы Алексіевіч. Дакумэнталістыка Чэр- чыля... Я думаю, тады шмат хто быў зьдзіўлены Нобэлеўскай прэміяй па літаратуры. Канечне, Чэрчыль цудоўна пісаў свае прамовы. Прэмія была нададзеная за шасьцітамовік мэмуараў. Вя- дома, што калі ў 1953 годзе Чэрчылю паведамілі,
што ён ляўрэат Нобэлеўскай прэміі, ягоная рэак- цыя была такая: «Спадзяюся — не за мір?» Гэтым самым, дарэчы, ён адразу паставіў прэмію за мір на пэўны ўзровень. Вось. Але ў Чэрчыля — гэта дакумэнталістыка, і большая частка шасьціта- мовіка — гэта дакумэнты, акрамя ўсяго іншага. Хаця месцы ёсьць бліскуча напісаныя. Я да гэтага часу ў захапленьні ад ягонай бліскучай прамовы 22 чэрвеня 1941 году. А Алексіевіч — гэта ўсё ж і журналістыка, ілітаратура. Літаратура! Магчыма, нават новы жанр літаратуры... Хаця, напэўна, не яна зьяўляецца тут першым аўтарам. He дарэмна і Алеся Адамовіча прыгадваюць.
КНІГІ ОНЛАЙН
