Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
— He відаць, каб ты баялася,— не пагадзіўся я.
— Баюся. Толькі не выдаю. Я часта баюся.
— Я ўтрымаю цябе,— сказаў я, усё яшчэ ў гэтым незвычайным, гэтым плынным светлым сне.— Я цябе буду моцна трымаць, Пат. Ты яшчэ падзівішся.
Яна ўзяла мой твар у далоні.
— Праўда?
Я кіўнуў. Яе плечы свяціліся жоўтым колерам, нібы ў глыбокай вадзе. Я ўхапіў яе рукі і прыцягнуў яе да сябе... Нас падхапіла вялікая хваля, якая ззяла, дыхала, расла, і расла, і расла, і нарэшце накрыла ўвесь белы свет.
Яна спала ў мяне ў абдымках. Я часта прачынаўся і глядзеў на яе. Мне здавалася, што канца ночы не будзе. Мы луналі недзе, па-за часам. Усё здарылася так хутка, я нават не зразумеў. Я не думаў, што мяне хтосьці можа пакахаць. Я прызнаваў, што для мужчыны я магу быць выдатным таварышам. Але не мог сабе ўявіць, за што мяне можа пакахаць жанчына. Мне здавалася, што толькі пройдзе гэта ноч, я прачнуся — і ўсё мінецца.
Змрок пашарэў. Я ляжаў ціха. Мая рука пад галавой Пат здранцвела, я нічога не адчуваў. Але я не варушыўся. Толькі тады, калі яна павярнулася ў сне і ўткнулася ў падушку, я змог вызваліць руку. Я ціхенька ўстаў, пачысціў зубы і пагаліўся. Адэкалонам я пацёр валасы і патыліцу. Усё было незвычайнае: і шэры паўзмрок пакоя, і думкі, і цёмныя абрысы дрэў за акном. Калі я павярнуўся, то ўбачыў расплюшчаныя вочы Пат. Яна глядзела на мяне. Я сумеўся.
— Хадзем,— сказала яна.
Я падышоў да яе і сеў на край ложка.
— Няўжо гэта праўда? — спытаў я.
— Чаму ты пытаешся?
— He ведаю. Можа, таму, што ўжо раніца.
Пасвятлела.
— Падай цяпер мае рэчы,— сказала яна.
Я падняў з паддогі тонкую шаўковую бялізну. Яна была лёгкая, бо яе было мала. Я трымаў яе ў руцэ. «Нават бялізна незвычайная,— падумаў я.— Тая, хто яе носіць,— таксама незвычайная. Я ніколі яе не зразумею, ніколі».
Я аддаў ёй рэчы. Яна абняла мяне за шыю і пацалавала.
Потым я праводзіў яе дадому. Мы амаль не размаўлялі. Мы крочылі побач між срэбнага ранку. Па бруку грукалі малочныя фургоны. З’явіліся разносчыкі газет. Нейкі стары сядзеў каля дома і спаў. Яго падбародак тросся, нібы хацеў адваліцца. Міма праехалі веласіпедысты, везучы кашы з булачкамі. Над вуліцай павіс пах цёплага свежага хлеба. Высока над намі ў блакітным небе праляцеў самалёт.
— Сёння? — спытаў я Пат каля дзвярэй дома.
Яна ўсміхнулася.
— У сем? — спытаў я.
Яна не выглядала зморанай. Яна была свежая, быццам добра выспалася. На развітанне яна пацалавала мяне. Я пастаяў каля дома, пакуль не ўбачыў, што ў яе пакоі загарэлася святло.
Потым я вяртаўся. Па дарозе мне прыйшло ў галаву шмат прыгожых слоў, якія я павінен быў сказаць ёй. Я блукаў па вуліцах і думаў пра тое, што я мог бы сказаць і зрабіць, калі б быў не такі, які быў. Потым я пайшоў на рынак. Ужо пад’ехалі фургоны з гароднінай, мясам і кветкамі. Я ведаў, што тут на тыя ж самыя грошы можна купіць удвая больш кветак, чым у магазінах. На ўсе грошы, колькі ў мяне было, я купіў цюльпанаў. Яны вельмі прыгожыя, зусім свежыя, з кропелькамі вады ў чашачках. Я набраў поўнае бярэма. Прадаўшчыца паабяцала мне, што адашле кветкі Пат у адзінаццаць гадзін. Абяцаючы, яна засмяялася, а потым дадала яшчэ ладны букет фіялак.
— He менш чым на два тыдні радасці вашай даме,— сказала яна.— Толькі час ад часу трэба кідаць у ваду пірамідон.
Я кіўнуў і заплаціў. Потым я няспешна пайшоў дадому.
«Форд» гатовы стаяў у майст.эрні. Новага заказу не было. Нам нешта трэба было рабіць. Мы з Кёстэрам пайшлі на аўкцыён. Мы хацелі купіць там з малатка таксі. Таксі можна было з
выгадай перапрадаць. Памяшканне для аўкцыёнаў было ў паўночнай частцы горада, у флігелі ў двары. Акрамя таксі тут прадавалася процьма іншых рэчаў. Некаторыя з іх ста-
ялі пад адкрытым небам. Ложкі, расхістаныя сталы, пазалочаная клетка з папугаем, які крычаў: «3 богам, каханы!», кнігі, шафы, стары фрак, табурэткі, посуд — прадметы бядняцкага разбітага быту.
Мы прыйшлі зарана. Аўкцыянера яшчэ не было.
Я корпаўся ў рэчах на двары і ўбачыў некалькі кніг — зачытаныя танныя экземпляры грэчаскіх і лацінскіх класікаў з заўвагамі на палях. На выцвілых зашмальцаваных старонках цяпер былі не вершы Гарацыя ці песні Анакрэона — на іх быў крык беднасці і бездапаможнасці страчанага жыцця. Уладару гэтых кніг яны да апошняга моманту былі прытулкам, ён іх бярог, колькі мог, а той, хто здаў іх сюды, дайшоў да ручкі.
Кёстэр з-за маёй спіны глянуў на кнігі.
— Сумна бачыць такое, праўда?
Я кіўнуў галавой і паказаў на іншыя рэчы.
— I гэта таксама, Ота. Дзеля забавы табурэткі і буфеты сюды чалавек не пацягне.
Мы пайшлі да машыны, якая стаяла ў кутку двара. Лак аблез і выцвіў, але машына была чыстая, нават пад крыламі. Прысадзісты чалавек з шырокімі далонямі стаяў непадалёк і тупа глядзеў на нас.
— Ты ўжо агледзеў машыну як след? — спытаў я Кёстэра.
— Учора яшчэ,— адказаў ён.— Даволі старая, але беззаганна дагледжаная.
Я кіўнуў.
— Відаць, што так. Машыну мылі сёння раніцай, Ота. Аўкцыёншчык, пэўна ж, гэтага не рабіў.
Кёстэр пахітаў галавой і зірнуў на прысадзістага.
— Гэта, відаць, гаспадар. Ён і ўчора стаяў тут і выціраў машыну.
— Д’ябальшчына,— сказаў я.— Ён падобны да сабакі, які трапіў пад колы.
Праз двор да машыны падышоў малады чалавек. Ён быў у паліто з поясам і меў да непрыемнасці фарсісты выгляд.
— Гэта, відаць, і ёсць тая калымага,— сказаў ён, звяртаючыся не то да нас, не то да таго мужчыны, і пастукаў гачкай па капоце. Я ўбачыў, як у вачах у гаспадара ўспыхнула непрыязнасць.
— Нічога, нічога,— велікадушна апраўдаўся ўладар пояса.— Лак усё роўна ўжо нікуды не варты. Ганарыстая ламачына. Ёй месца ў музеі, ці не так? — Ён магутна засмяяўся са свайго жарту і глянуў на нас, чакаючы ада110
брэння. Мы не падтрымалі яго смеху. Ён звярнуўся да гаспадара:
— Што вы хочаце за бабулю?
Чалавек моўчкі пракаўтнуў.
— Як за металалом, так? — балбатаў хлапец у цудоўным настроі. Ён зноў павярнуўся да нас.
— Паны таксама зацікавіліся? — I прыцішаным голасам: — Мы маглі б згаварыцца. Вытаргаваць машыну за бясцэнак, а барыш падзяліць. Навошта гэтым людзям даваць дармавыя грошы! Дарэчы: Гвіда Ціс з фірмы «Аўгека».
Ён крутнуў сваю гачку і з даверлівай перавагай падміргнуў нам.
«Для гэтага дваццаціпяцігадовага смаўжа няма ніякіх тайнаў»,— падумаў я са злосцю. Мне шкада было чалавека, што стаяў каля машыны, і я сказаў:
— Вам бы мець іншае прозвішча, а не Ціс.
— Магчыма,— згадзіўся ён, усцешаны. Відаць было, што ён прывык да кампліментаў за спрыт.
— Вядома,— працягваў я.— Вам лепш было б звацца Смаркач. Гвіда Смаркач.
Ён адхіснуўся.
— Ну, пэўна,— нарэшце вымавіў ён.— Два на аднаго...
■— Калі на тое,— сказаў я,— я пайду з вамі адзін. Куды захочаце.
— Дзякую,— адказаў Гвіда холадна.— Шчыра дзякую! — і падаўся ад нас.
Прысадзісты мужчына з засмучаным тварам стаяў, быццам яго нічога не тычылася, і, утаропіўшыся, глядзеў на машыну.
— He будзем купляць яе, Ота,— сказаў я.
— Тады яе купіць браняносец Гвіда,— запярэчыў Кёстэр.— Мы не зможам дапамагчы чалавеку.
— I праўда,— сказаў я.— I ўсё ж — нешта тут не так.
— А дзе сёння ўсё так, Робі? Павер мне: для чалавека нават лепш, што мы тут. Магчыма, дзякуючы гэтаму ён атрымае за машыну крыху больш. Але я абяцаю табе: калі браняносец не дасць першую цану, я змоўчу таксама.
Прыйшоў аўкцыёншчык. Ён спяшаўся, відаць, у яго было шмат спраў. Кожны дзень праходзіла дзесятак аўкцыёнаў. Лёгка жэстыкулюючы, ён пачаў аўкцыён вартых жалю рэчаў. У яго быў жалезны гумар і дзелавітасць чалавека, які кожны дзень мае справу з беднасцю, прычым яго самога яна ніколькі не кранае.
Рэчы прадаваліся за грашы. Некалькі перакупшчыкаў
забралі амаль усё. Яны нібы нехаця толькі падымалі палец, сустракаючыся з позіркам аўкцыёншчыка, або хіталі галавой. Але за позіркам аўкцыёншчыка час ад часу сачыла і яшчэ адна пара вачэй... вочы на зняможаным твары пазіралі на пальцы перакупшчыкаў, як на знак божы — з надзеяй і страхам. На таксі заявілі цану тры чалавекі, і першы сярод іх — Гвіда: трыста марак. Смехатворная цана. Падышоў бліжэй прысадзісты чалавек. Ён нешта бязгучна шаптаў. Здавалася, што ён хоча прапанаваць сваю цану. Але рука апусцілася. Ён адступіў назад.
Наступная цана — чатырыста марак. Гвіда пайшоў на чатырыста пяцьдзесят. Узнікла паўза.
Аўкцыёншчык пазіраў па баках.
— Хто больш? Раз... два...
Гаспадар таксі стаяў з шырока адкрытымі вачамі і паніклай галавой. Здавалася, што ён чакае ўдару па галаве.
— Тысяча,— сказаў Кёстэр. Я зірнуў на яго.
— Яна вартая трох,— прамармытаў ён.— He магу глядзець, як мардуюць чалавека...
Гвіда рабіў нам адчайныя знакі. Ён забыўся на «Смаркача» —• справа была важней.
— Тысяча сто,— прагугніў ён і заміргаў нам. Калі б у яго было яшчэ адно вока на задніцы, ён міргаў бы і ім.
— Тысяча пяцьсот,— сказаў Кёстэр.
Аўкцыёншчыка ахапіў азарт. Ён прытанцоўваў, як дырыжор, трымаючы ў руцэ малаток. Тут у ход пайшлі не дзве-тры маркі, а зусім іншыя лічбы.
— Тысяча пяцьсот дзесяць,— заявіў успацелы Гвіда. — Тысяча восемсот,— сказаў Кёстэр.
Гвіда пакруціў пальцам каля лба і здаўся.
Аўкцыёншчык падскочыў. Я раптам падумаў пра Пат.
— Тысяча восемсот пяцьдзесят,— сказаў я нечакана для самога сябе.
Кёстэр здзіўлена павярнуў галаву.
— Пяцьдзесят я дадаю ад сябе,— хутка прамовіў я.— Для„. надзейнасці...
Ён кіўнуў.
Аўкцыёншчык стукнуў малатком — машына наша. Кёстэр адразу заплаціў.
— Дзіўна! — сказаў Гвіда, які не мог пайсці проста так і наблізіўся да нас, быццам нічога не здарылася.
— Можна было набыць гэтую скрыню за тысячу марак. Трэцяга мы пасадзілі б адразу.
— 3 богам, каханы! — прагучаў металёвы голас за яго
спіной. Настала чарга папугая ў пазалочанай клетцы.
— Смаркач,— дадаў я.
Гвіда паціснуў плячыма і знік.
Я падышоў да былога гаспадара машыны. Цяпер побач з ім стаяла жанчына з бледным тварам.
— Так... — сказаў я.
— Ведаю...— адказаў ён.
— Нам не хацелася гэтага рабіць,— сказаў я.— Але вы атрымалі б тады менш.
Ён кіўнуў, не ведаючы, што рабіць з рукамі.
— Машына добрая,— раптам сказаў ён хутка, спяшаючыся,— машына добрая, яна вартая гэтых грошай, напэўна, вы не пераплацілі, справа была не ў машыне, зусім — не, справа ў тым...
— Я ведаю,— сказаў я.
КНІГІ ОНЛАЙН
