У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
%ячаслау Стома
1}ячаслау Стома
$ нерушы дзікай прыроды
^таслау Стома
У нерушы дзікай
прыроды
ўіповесці
Мінск «Юнацтва» 2001
УДК 882.6-93
ББК 84(4Бен)6 С 81
Для сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту
Мастак
А. Г. ЗВАНАРОЎ
88-2001
ISBN 985-05-0422-6
© Стома В. І., 2001 © Званароў А. Г., афармленне, 2001
^повесці
помста
Ласічка1 жыла каля свірна ў дрывотніку. Ішоў ужо трэці год, як “справіла” яна наваселле; месца прыйшлося ёй даспадобы, і мяняць яго ні патрэбы, ні жадання не было.
У першыя дні яна, праўда, адчувала сябе тут крыху няёмка, бо стары дакучлівы сабака адразу насцярожыўся, адчуўшы прысутнасць побач падазронай “асобы”, і час ад часу разрываўся ў бесперапынным, залівістым брэху. Тады надвор звычайна выходзіў гаспадар — шыракаплечы каранасты мужчына гадоў пяцідзесяці і ўважліва аглядаўся наўкола. Але, не заўважыўшы прычыны неспакою, толькі незадаволена пакрыкваў і ўшчуваў свайго чацвераногага сябра і вартаўніка.
— Ну, чаго разгарлапаніўся?! Брыдка гаркаць без патрэбы! — І потым разважліва дадаваў: — А то атрымаецца, як у таго казляняці. Клікала, клікала матку раз-пораз, аж надакучыла той падыходзіць. Нават калі ваўкі прыйшлі, не паверыла і не прыбегла на дапамогу — думала, зноў па якой дробязі кліча. А воўк узяў і з’еў свавольнае казляня.
— Глядзі! Даслужышся ў мяне! — пагражаў гаспадар сабаку напаследак, і яго шырокая постаць зноў хавалася за нізкімі драўлянымі дзвярыма.
У такі час ласічка звычайна ціхенька і нерухома сядзела ў дрывотніку і, калі толькі брэх змаўкаў і спакой узнаўляўся, працягвала дэталёва абследаваць месца свайго новага жыхарства.
1 Ласічка — шырока распаўсюджаная ў Беларусі назва ласкі, звярка з сямейства куніцавых.
Дагэтуль яна жыла ў глыбокай норцы на самым беразе лясной рэчкі, але навальнічныя воды часам затоплівалі яе жытло, а чарговай вясной паводка, што разгулялася, як ніколі, і наогул абваліла вялізную глыбу берага, дзе знаходзілася яе хатка. Жыхарка ледзь паспела вынесці ногі, каб не аказацца затопленай разам з той глыбай у халоднай пражэрлівай плыні хваляў. І, ці то ад боязні, што падобная гісторыя зноў паўторыцца, ці то з якіх іншых меркаванняў, яна вырашыла пакінуць знаёмы бераг і перабрацца кудысьці бліжэй да паселішчаў чалавека.
Вось так трапіла сюды, да крайняй хутарскай пабудовы, і хоць прынялі яе тут не вельмі дружалюбна, ласічка асабліва не разгубілася і, доўга не разважаючы, узялася за сваю звыклую справу. Збоку каля старога, накрытага саломай, драўлянага свірна ў кучы рознага смецця, самаробнай цэглы і выкінутых непатрэбных рэчаў зрабіла сабе гняздо і памаленьку пачала прывыкаць да свайго новага месца. Прывык паступова і сабака. І хоць ён беспамылкова адчуваў, калі яна прабягала каля яго пахіленай будкі, ды больш не аббрэхваў гэтую бяскрыўдную, як ён паспеў ужо ўпэўніцца, істоту, не ацяжарваў сябе непатрэбнымі клопатамі, і толькі адплюшчваў, лежачы, вочы і тырчком узнімаў свае чуткія вушы, нават не адрываючы сонную галаву ад цёплых лапаў, на якіх яна ляжала.
Гаспадар ласічку не заўважаў. Вяла яна вельмі скрытнае, таямнічае жыццё і людзям на вочы ніколі не паказвалася. Зрабіць гэта было ёй зусім не цяжка. Маленькая і спрытная, яна непрыкметным ценем мільгала сярод старых пабудоў, клетак дроў, стажкоў саломы і сена, так што выпадкова заўважыць яе было проста немажліва. Болып таго, амаль усе светлыя гадзіны сутак ласічка чуйна спала ў сваім мяккім, высланым поўсцю ды пярынкамі жытле і толькі з надыходам ночы пакідала яго.
Гэты год мала чым розніўся ад папярэдніх, праходзіў у звыклым сваім рэчышчы, нібы па загадзя
распрацаваным графіку ці падпарадкоўваючыся зладжанаму, гадамі выпрацаванаму механізму прыроднага календара.
Надыходзіла вясна. Ужо неяк весялей і старанней свяціла пасвяжэлае сонца, яго промні жоўценькімі, нібы саломінкі, праменьчыкамі свідравалі тоўсты слой аджываючага сваё бруднаватага снегу, што разлёгся ў лянівым сне, а дзе ён заставаўся белым і чыстым — раз-пораз падскоквалі на яго ледзяністай паверхні, адлюстроўваліся ад яе, нібыта гулялі паміж сабою, то ўцякаючы, то даганяючы адзін другога. Халодныя снегавыя льдзінкі праламлялі і адбівалі крышталікамі праменьчыкі, высякалі з іх розныя колеры і адценні — і пурпурныя, і ружовыя, і блакітныя. І ўтваралася тады на паверхні снегу асляпляльная веснавая вясёлка і перадавала ўсяму жывому надзею і радасць блізкай вясны, абуджэння ўсёй прыроды.
У такія дні ласічка, не зважаючы на свой нораў, • пакідала глыбокую схову і з задавальненнем удыхала маладыя пахі новай вясны. Звычайна непрыкметна перабягала ад свайго жытла да вялізнай кучы дробнага сырога галля, насечагана гаспадаром. Бо калі дровы ён адразу акуратна складваў, то дробны галінкавы лом пакуль што адкідваў убок, разлічваючы заняцца ім пасля, калі надарыцца для гэта. га вольная часіна. Гэтае ламачча як нельга лепей служыла часовым сховішчам для звярка. Ласічка без цяжкасці магла пралезці ў самую сярэдзіну зваленага без разбору лому і, седзячы там нерухома, цікавала за наваколлем.
У такім стане яна як нельга лепш бачыла ўсё праз мноства шчылінак рыхла скіданых галінак. Яе ж ніхто не бачыў, нават не мог здагадвацца аб яе прысутнасці. І заставалася яна ў становішчы нейкай невідзімкі.
Гаспадар распачаў на двары свае веснавыя работы, усё больш часу праводзіў тут, рамантуючы рассохлы воз і іншыя прылады, і толькі зрэдку вяртаўся ў хату, каб напіцца вады ці злёгку падсілка-
вацца.
Па двары бегалі гаспадаровы куры, распраўлялі пасля зімы сваё пер’е, шырока распасціраючы крылы і марудна размахваючы імі ў паветры, нібыта пацягваючыся пасля зімовага гультайства. Часам яны пераходзілі на марудны крок і вышуквалі сярод расталага надворку рэшткі разлітай ці растрэсенай і замёрзлай зімою ежы, што трапляла сюды, калі гаспадар нёс у хлеў корм скаціне.
А сярод іх з выразам нейкай асаблівай ганарлівасці, нібыта які фон барон, праходжваўся вялікі даўганогі певень. Праўда, ганарыцца яму і на самай справе было чым. У адрозненне ад аднатонных ці злёгку стракатых курачак ён быў расфарбаваны доўгімі чырвонымі пярынамі ў крылах і хвасце, якія яскрава выдзяляліся на фоне астатняга больш светлага апярэння. А на галаве каронай тырчаў высокі і доўгі чырвоны чуб з прыгожымі, нібы высечанымі, зазубрынамі. І калі куры вялі сябе стрымана і спакойна, то певень, наадварот, як быццам правяраючы, а мо проста жадаючы прадэманстраваць сяброўкам свой спрыт, з аглушальным шумам, хоць і з даволі прыкметнай цяжкасцю, узлятаў на верхнюю жэрдачку агароднага плоту і, прымайстраваўшыся там больш зручна, напружана ўскідваў галаву і гучна крычаў:
— Ку-ка-рэ-ку-у-у!
Потым аглядаўся навокал, назіраў за рэакцыяй курэй на яго зусім не зразумелы для ласічкі пакліч і зноў заліваўся працяглым кукарэканнем, яшчэ і моцна стукаючы адначасова крыламі.
I ўжо толькі пасля, задаволены, злятаў назад з плоту і прымаўся наводзіць парадак у сваёй курынай “гаспадарцы”.
Збоку, пацягваючыся на пругкіх нагах і выгінаючы пры гэтым дугою сваю гібкую спіну, ляніва прагульваўся, невядома чаго аблізваючыся, белы з жоўта-карычневымі плямамі кот. Праўда, не кот гэта быў, а кошка, бо катоў такой афарбоўкі ў прыродзе не бывае. Бываюць чорныя, рыжыя і паласатыя, і якія толькі хочаш, а вось белымі з карычневымі ці жоўтымі плямамі родзяцца чамусьці толькі
кошкі, і назву людзі нават для такой кошкі спецыяльную прыдумалі — рыска. І заўсёды лічылі, што менавіта рыскі лепей за ўсіх іншых кошак ловяць мышэй. .
Самой ласічцы да гэтых мудрагелістасцей афарбоўкі ніякай справы не было, як і да таго, што яна вельмі даўно ўжо заўважыла: рыска тая не тое каб мышэй лавіць ленавалася, а нават і налітае ў сподачак малако да канца не дапівала. Нап’ецца таго малака як кадушачка і спіць тады з паўдня на нагрэтым сонцам падмурку. Толькі мурлыкае бесперастанку штосьці сабе пад нос. Здаецца, каб на нос той мыш уселася, дык сагнаць паленавалася б.
У душы, вядома, зайздросціла ёй ласічка. Накормяць цябе, напояць, яшчэ нанач у хату цёплую пусцяць — чым не жыццё? Але і на сваё ласічка таксама не скардзілася. І ў гэтым былі яны зусім рознымі: кошка — распешчаная хатняя жыхарка, а ласічка, як вядома,— маленькі дзікі звярок, прыстасаваны да суровых умоў жыцця.
Затое і ў ласічкі было многа пераваг. І не толькі перад кошкай, але і перад мноствам іншых жывых істот. І хоць памерамі яна зусім маленькая — велічынёй з рукавічку, ды вось спрыту і смеласці, незвычайных здольнасцей ёй не прасіць. Усякія перашкоды ёй ні па чым. І пад зваленае бярвенне і нават пад падрубу пралезе. Бывала, зімою курапаткі схаваюцца на начлег у мяккі снег, дык яна падкрадзецца ціхенька і без роздуму ў атаку пойдзе. Перамога пры гэтым, лічы, забяспечана. А былі выпадкі, калі, чымсьці пакрыўджаная, ласічка ўпалёўвала і большую здабычу. Прыклад ёй падказвалі старэйшыя. Аднойчы яна наглядала, як старая вопытная ласічка паспяхова атакавала нават глушца. Непрыкметна падкраўшыся да вялікага ляснога пеўня, што затаптаў усе яе норачкі, яна рашуча накінулася на яго і ўступіла ў, здавалася б, зусім няроўную барацьбу. Ласічка доўга валтузілася з птушкай і на зямлі, і нават у паветры, кусала яе, пакуль тая, знясілеўшы, не загінула ў рэшце рэшт ад празмернай страты крыві.
Хто ў прыродзе яшчэ здольры на такое? Хто яшчэ такім спрытам і смеласцю, ды і сілай пахваліцца можа? Хіба што мурашка, калі цягне “бярвенцы” ў дзесяць разоў большыя за яе. А глушэц жа велічынёй з адкормленага гуся і дастаткова дужая птушка.
Але ў звычайны час, калі іх ніхто не крыўдзіў, маленькія звяркі жылі ціхенька і нічога шкоднага (асабліва для чалавека) не рабілі і рабіць не збіраліся.
Пад вясну ласічка, як і кожны год раней, разадзелася ў новую “вопратку”, поўсць стала цёмнакарычневай з характэрным палевым адлівам. Гэта забяспечвала ёй удалую маскіроўку сярод смецця, драўніны, пажухлай травы ды такога ж рыжага разворанага поля. Толькі па ніжняй частцы жывата і па шыі да самай галавы цягнулася вузкая белая палоска, ды яна зусім не перашкаджала ласічцы, бо, бегучы, ласічка быццам слалася па зямлі, і белізны той проста не было відаць знізу. А ў перыяд міжсезоння гэта было нават на карысць ёй. Бо бясконцая шыр снегу злівалася з адталай зямлёй, утвараючы такое ж, як і ў яе, змяшанне рыжых і белых колераў.
КНІГІ ОНЛАЙН
