У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
раніцай усе яны былі “спрацаванымі”, бо лезлі ў іх без разбору мышы, ды вось лачічка ўмела абыходзіць іх, на хітрасць адказвала хітрасцю. Праўда, і пужаць карову яна пачала радзей. Можна было б пакінуць яе ў спакоі, але надакучлівая гаспадыня разбушавалася да таго, што і слухаць нічога не хацела.
— Можа, мне самой гэтым заняцца, калі гаспадара ў хаце няма? — даймала яна мужа.— Калі такі бездапаможны, дык я сама пакажу табе, як гэта робіцца. Наш тата вунь у лядзянку іх лавіў.
Гаспадыня пры гэтых словах, доўга не разважаючы і не трацячы часу, схапіла вядро з вадою, вымчала яго на двор, на мароз. Вада ў вядры замерзла за некалькі гадзін. Затым гаспадыня зноў уцягнула вядро ў хату і паставіла ля печы. Пры пакаёвай тэмпературы лёд злёгку растаў з дна і сценак вядра і суцэльная лёдавая маса лёгка вынялася з вядра.
Гаспадар не разумеў, што гэта жонка наважылася рабіць? Але трэба сказаць, тут яна не пралічылася. На злое і нядобрае —спрыту ў яе хапала. Відаць, бацькава навука. Ды што зробіш, яблык ад яблынькі недалёка падае.
Яшчэ праз некалькі хвілін яна з дапамогай зубіла і малатка, хоць і няўмела, выдзёўбвала невялікую адтуліну ў верхняй частцы лядовага панцыра. Каб зрабіць гэта, багата майстэрства не патрабавалася. I ўжо праз якіх хвілін дваццаць адтуліна была гатова. Гаспадыня зліла з сярэдзіны ваду, у выніку атрымалася пустацелая лёдавая хатка.
— А цяпер нясі мне прыгаршчы сена і вазьмі паўзадушаную мыш — усе пасткі пасля ночы імі поўныя,— распарадзілася яна.
Муж, не гаворачы ні слова, хуценька, хоць і неахвотна, выйшаў з хаты. Ён прынёс жменю сена і адну пастку, у якой трапяталася яшчэ жывая мышка.
Гаспадыня тут жа запхнула сена ў сярэдзіну лёдавай хаткі і туды ж пусціла злоўленую жывую мыш, пасля чаго аж рукамі задаволена пацерла.
— Ну вось, пастка гатова. Цяпер нясі яе пад хлеў і закапай у снег прама ля ўвахода, якраз упоравень з верхнім краем! — давала каманды яна, ніколькі не сумняваючыся, што загад яе будзе своечасова і дасканала выкананы.
Гаспадар толькі цяжка ўздыхнуў і зрабіў усё так, як было яму сказана. Прымак ёсць прымак, што з яго возьмеш.
А як толькі наступіла ноч, ласічка, нічога не падазраючы, як заўсёды, паднялася з лежкі і прынялася паляваць на мышэй. У свірне іх стала прыкметна менш і, здабыўшы некалькі, ласічка падалася да хлява, рухалася спакойна і прывычна па той пракладзенай дарожцы, што служыла ёй ужо не адны суткі.
На гэты раз ноч выдалася асабліва бязветранай і прыемнай. Мароз хоць і быў дастаткова моцны, аднак сам сабою мякчэў з-за адсутнасці ветру. Сіняе начное паветра нібы застыла, баючыся варухнуцца. Вакол было ціха, у небе прыветна свяціў месяц, і нічога кругом не прадказв.ала бяды.
І толькі хацела ласічка шуснуць пад прагнуты прыўзняты парог, як пачула мыш дзесьці зусім побач. He паспеўшы як след з’арыентавацца ў абставінах, ласічка забылася на перасцярогу і ў пагоні за лёгкай здабычай шмыгнула ў вузкую адтуліну да сваёй ахвяры. Але тут жа ахвярай стала сама: па слізкіх ледзяных сценках ёй не суджана было выбрацца з пасткі.
Як ні спрабавала яна выскачыць адтуль, ды толькі балюча білася галавою аб лядовую страху, a ў вузкую адтуліну хоць і ўдавалася часам'амаль патрапіць, але ўхапіцца зверху не было за што, і яна зноў безнадзейна саскоўзвала на дно ледзянога карцэра. Ушчэнт стаміўшыся і канчаткова страціўшы надзею выбрацца адтуль, яна заціхла, скруцілася клубочкам, маўкліва ляжала на бязлітасна халодным лёдзе, які з паглыбленнем ночы ўсё больш і больш настываў на марозе.
А пад раніцу пачула крокі. Па шоргату зразумела, што ішоў не гаспадар — яна навучылася
добра разлічваць кожны яго рух, беспамылкова адрознівала і па паху. А тут быў нехта іншы, незнаёмы. Ён схіліўся над ёю і па вушах разануў злосны голас:
— Ага, папалася, брыдота!
Гэта гаспадыня не магла стрымаць злоснай радасці, любуючыся вынікам сваёй “творчасці”. Яна нават нізка апусціла руку і спрабавала пагражаць звярку зблізку пальцам.
I тут ласічка адразу пазнала асаблівы пах, той самы, што так запамятаўся ёй і на месцы калісьці разбуранага яе гнязда, і што вёў тады да яру, і што прысутнічаў на месцы расправы з яе бездапаможнымі малымі, і што адчуваўся ў хляве каля каровы.
У ёй разам закіпела злосць. Неверагодныя пачуцці надалі ёй дадатковай сілы. Яна сціснулася ў адзіную моцную спружыну і, нібы распраўляючы яе на ўсю дапушчальную моц, пругка падскочыла, быццам у замаруджаным палёце, выканала трапнейшы скачок і з усёй сілы ўчапілася зубамі за гаспадынін палец, якім яна пагражала ласічцы. Адбылося гэта якраз у той момант, калі тая, зларадна пагражаючы звярку, неасцярожна паднесла палец амаль да самай адтуліны халоднай лядзянкі, што ледзь не стала магілай для няшчаснай жывёлінкі.
Перапалоханая жанчына залямантавала на ўвесь двор, інстынктыўна пацягнула руку да сябе і... вызваліла тым самым звярка з ледзянога палону. Ад страшэннага енку гаспадыні нават спужалася ў закутку свіння, на ўвесь хлеў па-вар’яцку зарохкала, закудахталі ў павеці куры, а перапалоханы гаспадар нават выскачыў надвор, трымаючы невядома для чаго ў руках вілкі, што гаршкі з печы даставаць. Гаспадыня лямантавала немым голасам і спрабавала збіць з пальца звярка, пазбавіцца ад немачы.
Ласічка, здаецца, не чула ні крыкаў гаспадыні, ні рохкання свінні. У памяці перад вачыма пра-
плылі яе бездапаможныя дзеткі, так бязлітасна выкінутыя з разбуранага гнязда і аднесеныя на расправу крумкачу. Ёй успомнілася, з якой пяшчотай і ўвагай выходжвала калісьці іх, любавалася і цешылася імі, і якое гора разрывала яе душу, калі тыя сталі бязвіннымі ахвярамі бяздушнага Bopara.
І вось цяпер вораг быў побач. Праўда, вораг вялікі, злы і каварны. Далёка стаяла ласічка ў параўнанні з ім і па сіле, і па памерах. Але некалі часова затухнуўшы ўнутраны боль прачнуўся, загарэўся ў ёй з новай неверагоднай сілаю, даўняя крыўда, што каменем ляжала на сэрцы, зашчымела і заныла яшчэ мацней, нястрыманая звярыная помста клікала яе на расплату.
Ласічка не звяртала ўвагі ні на крыкі даведзенай да адчаю гаспадыні, ні на набліжэнне збянтэжанага гаспадара. Нават раз’юшаны брэх сабакі даносіўся да яе быццам з іншага свету і нібы яна сама знаходзілася ў незразумелым нечакана наляцеўшым сне. І ўсё, што адбывалася навокал, было нейкім неверагодным і несапраўдным. I толькі жаданне помсты, нястрымнай дзікай помсты, кіравала яе маленькай істотай.
Праз хвіліну ласічка пайшла ў апошнюю атаку, бо выбіраць болей не прыходзілася — ці ты, ці цябе. І хоць за сябе перажывала яна меней за ўсё, а ўсё ж палічыла, што калі прайграе, зробіць пралік, тут жа трапіць ці пад руку гаспадара, ці ў зубы сабаку. А галоўнае, чалавек — той агідны, якога яна ўжо страціла была надзею калі-небудзь знайсці, тая самая жанчына — забойца яе дзяцей, застанецца непакаранай.
I ласічка, выпусціўшы нарэшце палец гаспадыні, саскочыла на зямлю, на момант замерла і ў спрытнейшым, да дробязі разлічаным скачку, дагнала спрабаваўшую ўжо ўцякаць гаспадыню і ўскочыла ёй на плячо. І тут жа з усёй моцы ўсадзіла ненавісніцы ў шыю свае вострыя зубы прама пад левым вухам.
Скавытлівы енкат гаспадыні раптам напоўніўся стогнам безвыходнасці і адчаю. Ласічцыны зубы, нібы лязо брытвы, прасеклі скуру і мяккія тканкі шыі, пранізаўшы самае небяспечнае месца — сонную артэрыю. Кроў струменем пырснула з параненага месца.
Умомант пабялеўшая жанчына, нібы падкошаны сноп, асунулася на падмерзлую, змешаную са снегам труху і заціхла.
А ласічка гэтак жа імгненна саскочыла з бездапаможнага цела і, адбегшы крокаў якіх на сто, толькі адзін раз азірнулася йазад і ўжо з пачуццём выкананай расплаты падалася далей, каб ужо ніколі болей сюды не вяртацца.
эпілог
Застаўшыся адзін, гаспадар не асунуўся і не спіўся, як гэта часта бывае сярод нашых людзей. Па-ранейшаму вёў гаспадарку, і ў паўсядзённых клопатах час цёк хутка. Крыху падрамантаваў хлеў, падшыў падношаны кажушок. Яшчэ праз некалькі тыдняў зрабіў вылазку ў лес, па дровы. Запрог кабылку, якая яўна застаялася, кінуў ахапак сена ў лёгкія зграбныя сані і з узнёслым настроем паімчаў па зляжалым шарпаку.
Зімовы лес стаяў, як зачараваны. Тут было ціха, бязветрана. Сям-там пасвіствалі сінічкі, гучна стукаў недзе на сухадрэвіне дзяцел. Усё гэта надавала лесу ўрачыстасць, а чалавеку — бадзёрасць.
Пацяплела. Вышэй узнялося скупое зімовае сонца. Заблішчэў, заіскрыўся ў яго промнях снег. Па ўсім адчувалася, што дні зімы амаль што злічаны і вясна ўжо не за гарамі.
3 кожным днём яе крокі станавіліся больш выразнымі, паскараліся. Весялей зашчабятала птушынае племя. Зазвінелі, заскакалі па акаляючых пагорках імклівыя ручайкі. Прырода ажывала. Часам гаспадар рабіў і больш далёкія вандроўкі. Што
дома рабіць зімою? Дровы як быццам нарыхтаваны. Студня з вадою побач. Пакарміў скаціну — ды зноў свабодны. Хіба што з вёскі хто выпадкова наведаецца, пасядзіць за кампанію — пагутараць разам, успомняць былое. Але і сюды даходзілі навіны: добрыя і не асабліва весткі, розныя чуткі. Сапраўды, як у той пагаворцы — “Сарока на хвасце прынесла”. 3 іх і даведаўся гаспадар, што на Сэрвачырэчцы, што працякала вярстах у трох адгэтуль, пайшла “на брадуху” рыба. А хто не ласы на свежую рыбку, ды яшчэ зімою? Рэчка ў такі час цёнкам цягне.
Неяк і гаспадар выбраўся на рыбу. Сачок захапіў з сабою, валёнкі “лядовыя” абуў. Валёнкі, вядома, былі звычайныя, але звечара ён злёгку прамачыў іх вадою, каб зверху войлак намок, а з сярэдзіны сухім застаўся, і выставіў на ноч у сенцах. Мароз прыхапіў мокры войлак, у лядовы панцыр яго скаваў — надзвычай зручная рэч атрымалася. Усярэдзіне валёнка суха, цёпла — пальцы не закачанеюць, пяты не адмарозіш. А праз змерзлую корку вада не падмочыць ногі, калі аступішся на беразе ў ваду.
Уздоўж берага было много слядоў — і малых, і вялікіх. Найбольш трапляліся адбіткі лапаў выдры. Лісіца, мабыць, да вады падыходзіла. Вузенькі шнурочак слядоў гарнастая з лесу цягнуўся, па беразе папятляў, у некалькіх месцах звярок патаптаўся — кропелькі крыві на снезе засталіся, відаць, пашчасціла маленькаму паляўнічаму выхапіць некалькі дробных рыбак. Большым драпежнікам і здабыча вялікіх памераў дасталася, меншыя задавальняліся больш сціплымі “ўловамі”. Але рыбы, здаецца, на ўсіх хапала — бераг ракі ў многіх месцах быў літаральна ўсцелены дохлай драбязой, якую выносіла на бераг адліжная вада, што ўзнялася ў некаторых месцах паверх лёду. Гаспадар жа шукаў на рацэ вымаіны лёду, выпадкова напатканыя лункі. Бо сам секчы ці бурыць адтуліны ў лёдзе не збіраўся, ды і не браў для гэтага неабходнае начынне.
КНІГІ ОНЛАЙН
