У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
Гора было б чалавеку, калі б не яго чацвераногія ды крылатыя сябры. Мышы падбіралі нахіленыя ветрам і паваленыя навальніцай каласы і не толькі нішчылі зерне, паядаючы яго тут жа, але і цягалі зярняты ў свае глыбокія норачкі, каб назапасіць на ўсю зіму. А на гэта патрабавалася нямала збажыны. Адной зблытанай ды паваленай пражэрам было недастаткова. Ды і мышэй у гэтым годзе выдалася процьма. Звычайна яны ўзбіраліся па тонкай жытнёвай ці пшанічнай сцябліне ўгору, настойліва згіналі яе да таго часу, пакуль саломіна не ламалася і ўраджайны колас не падаў на сухую зямлю. І тады яны тут жа распраўляліся з ім, сцягваючы зерне ў свае падземныя кладоўкі. І з новай сілай прымаліся за справу, абкрадаючы працавітага чалавека, які столькі поту і працы ўклаў у гэтую засохлую ад сонца глебу, стараючыся атрымаць з яе ўраджай, каб пракарміць сябе ды свойскую скаціну.
Звярынае насельніцтва іншага рангу таксама не драмала і тут жа, без лішніх збораў і мітусні, перабралася бліжэй да пасеваў.
Высока ў небе лунала мноства крылатых драпежнікаў. Тут былі і ястрабы: вялізны, шэры, з кароткімі рыжымі палоскамі — цецяроўнік, і больш малы, амаль такі ж і па складу цела, і па афарбоўцы — перапёлачнік. У іншыя часы года яны здабывалі на абед птушак, а цецяроўнік нападаў часам на маладых зайцаў і лісянят. Але калі ў полі з’явілася такое мноства мышэй, яны цалкам пераключыліся на харчаванне імі. Марудна плаваючы ў гарызантальных паветраных патоках, яны ўважліва выглядвалі зверху сваю здабычу. І варта было толькі паказацца дзе-небудзь на адкрытым месцы шэрай мышынай спінцы, як крылы драпежнай птушкі імгненна складваліся, і яна каменем кідалася ўніз, раскрываючы іх зноўку толькі ля самай зямлі, і
мыш бездапаможна трапяталася ў вострых птушыных кіпцюрах.
Такім чынам сябе паводзілі луні, сокалы, а больш за ўсіх старалася пустальга. Яе адразу можна было заўважыць: яна прыкметна рознілася ад іншых тым, што не лунала, як усе іншыя дзённыя драпежнікі, а нібы вісела ў паветры, часта-часта і ў той жа час зусім бясшумна махаючы крыламі і застаючыся пры гэтым на адным і тым жа месцы. А ў астатнім, што датычыцца кідкоў на зямлю па здабычу, яна нічым не адрознівалася ад іншых птушыных драпежнікаў. Яе баяліся не толькі мышы, але і іншыя дробныя звяркі. I нават здалёку пазнавалі па палёту і спрабавалі схавацца тады як мага хутчэй, але не заўсёды ім гэта ўдавалася зрабіць.
Нават вялікія лясныя звяры выходзілі ласавацца ў гэты час на збожжавыя палеткі мышацінай. Астатніх пераўзыходзіла рыжая кума-лісіца. Яна хадзіла па полі асцярожна і стрымана, каб ніводным лішнім рухам не выдаць сваёй прысутнасці. A заўважыўшы здабычу, замірала і, будучы нерухомай, станавілася амаль не бачнай для сваёй ахвяры, а калі тая аказвалася ў зоне дасягальнасці, лісіца, трапным кідком накрывала яе, хапаючы адразу абедзвюма пярэднімі лапамі і прыкрываючы зверху востранькай чуйнай мордачкай.
Выходзілі на палі за здабычай янотападобныя сабакі, тхары, гарнастаі. А на палетках, што прылягалі да лесу, моцна даставалася мышам і пацукам ад спрытнай і дужай куніцы, што ненадоўга выбягала з гушчару. Лянівы барсук таксама быў не супраць дапоўніць свой рацыён, што складаўся часцей за ўсё з дзікіх яблык, груш, жалудоў ды ягад, тлустаю мышкай. Праўда, нязграбнаму паласатаму клыпачу няпроста было злавіць спрытную шэранькую хітрульку і часцей ён здавольваўся чыёйсьці чужой здабычай — ці то забытай незнарок, ці то акалелай пасля смяротнага ранення. Ён не грэбаваў, з’ядаў усё падрад — і знойдзенае мышаня, і мёртвага пацука.
Звяры, што былі мацнейшымі, не праганялі бар-
сука і мірыліся з яго прысутнасцю. Нават ваўкі, забыўшыся пра асцярожнасць, час ад часу выходзілі на палі. Неяк не зусім прывычна было бачыць іх тут, але ж факт застаецца фактам. Разам з часовым звярыным калектывам (членаў якога ніколі больш не ўбачыш у такой блізкай і ў той жа час зусім не варожай абстаноўцы), ваўкі, хоць і крыху нязграбна, з такім жа поспехам рабілі тое, што і ўсё іншае звяр’ё.
Ноччу гэта разнашэрснае звярынае зборышча змянялася іншым. Выляталі на паляванне совы. Гэтым і наогул, здавалася, роўных не было. І самі добра бачаць у начы, і іх нельга разглядзець у маўклівай начной цемені, і лятаюць мякка і бясшумна, і кіпцюры ў іх вострыя, нібы шылы. Паспрабуй уратуйся!
Але сапернікаў усё ж перасягнула ласічка. Яна душыла мышэй адну за другой. To з’ядала іх сама, то цягала да свайго гнязда і карміла ласічанят.
Занятасць не перашкаджала ёй паклапаціцца аб санітарным стане свайго жылля. Два разы на суткі — раніцай і позна вечарам — яна вычышчала гняздо ад рознага бруду, даставала і адносіла далей ад свайго паселішча недаедзеныя рэшткі мышэй, костачкі і поўсць. У гняздзе было заўсёды акуратна і чыста, ніякія гніласныя ці іншыя дрэнныя пахі не сачыліся з тых патаемных хадоў, у самым канцы якіх глыбока на дне ўтульнага гнязда падрасталі маленькія звяркі.
А мышэй навокал заставалася па-ранейшаму неверагоднае мноства. Яна ж душыла іх няшчадна і паўсюдна, дзе толькі даводзілася напаткаць — на палях, на лугах, у лесе, каля свайго гаспадарскага двара, у жывёльных памяшканнях. Захапіўшыся паляваннем, яна лёгка прабіралася глыбока ў норы шкодных грызуноў, распраўляючыся з імі прама там, на месцы.
У такія перыяды яна кожныя суткі з’ядала шэ: рых шкоднікаў куды болей, чым важыла сама. І нават наеўшыся, не супыняла паляванне, а знішчала ўсіх мышэй падрад, складаючы тых у норы, пад
купіны і пад стажкі саломы. У адну толькі сваю кладоўку пад шырокай сціртаю сена яна нацягала каля пяцісот дробных грызуноў — непасрэдных шкоднікаў пасеваў. Самы маленькі драпежнік на Зямлі тут перасягнуў усіх нарыхтоўшчыкаў на свеце.
Ведаў бы аб гэтым чалавек! Відаць, ніколі не паднялася б у яго рука на непрыкметнага цуда-паляўнічага. Хаця, хто ведае? Людзі ж таксама бываюць розныя.
Неяк гаспадар, раскопваючы градку ў агародзе, патрапіў на кладоўку шэрай палёўкі. У ёй было столькі жыта, пшаніцы і ячменю, што ён нагроб пасля больш паўвядра зерня. І гэта толькі ў адной палёўкі і толькі з адной яе кладоўкі. Фактычна ж кожная з палявых і дамавых мышэй і больш дробных мышападобных грызуноў, як шэрая і рыжая палёўкі, што жывуць у полі, назапашвае штогод не менш двух—чатырох кілаграмаў насення зерневых культур.
А колькі іх саміх знішчала за сезон толькі адна ласічка, колькі зерня зберагла яна для чалавека!
У штодзённых клопатах непрыкметна прабягалі дні і ночы, зноў змяняліся суткамі такой жа напружанай працы і кароткага адпачынку.
Маладзенькія ласічкі ўжо прыкметна падраслі і па выгляду нагадвалі дарослых — такія ж рыжыя з белай палоскай на жываце, толькі пакуль што меншыя памерам. Яны яшчэ не ўмелі хутка бегаць — даганяць каго-небудзь або, наадварот, уцякаць ад небяспекі. Ласіца-маці пачала асцярожна выводзіць іх па начах са сховішча, каб яны пакрысе прывучаліся да самастойнага палявання. Але, папершае, клопатаў было залішне многа, а па-другое, ёй хацелася, каб малыя як мага болей адужалі, бо пераход да самастойнага жыцця заўсёды цяжкі і складаны і падрыхтаваць да яго дзяцей хацелася як мага лепей.
Толькі ў кароткія мінуты перадышкі ласічка калі-нікалі затрымлівалася каля маленькіх даўжэй, наводзіла ў чарговы раз парадак у гняздзе і вучыла
малышоў клапаціцца аб сваім знешнім выглядзе. Яны забаўна мыліся сваімі маленькімі лапкамі, разпораз змочваючы іх слінай і праціраючы свае пысачкі. Гэтак жа старанна яны расчэсвалі кіпцюрыкамі, нібы вузенькім грабеньчыкам, адросшую поўсць, выгінаючыся пры гэтым самым неверагодным чынам, мудрэй за акрабата, і даставалі да любога ўчастка цела, ухітрыўшыся расчэсваць поўсць нават на патыліцы.
Гэтыя мілыя прыгожанькія звяркі яшчэ цягнуліся да матчынай ласкі, знаходзіліся пад яе непасрэднай апекай і ў той жа час з дня на дзень рыхтаваліся ўступіць у новае, самастойнае жыццё.
Ласічка-маці радавалася, што ў яе падрасла такая паўнацэнная і дастойная змена і з задавальненнем любавалася імі. На іх рухавых цікаўных галоўках адраслі нізенькія шырокія вушкі, якія ўвесь час стаялі тырчком, сведчылі аб пастаяннай насцярозе. Дзякуючы гэтаму яны здаваліся больш эфектнымі і дарослымі. Яшчэ дзень-другі разлічвала маціласічка папесціць іх у родным гняздзе і пасля ўжо дастойна вывесці ў новы свет.
А пакуль што, уражаная незлічонай колькасцю грызуноў, што распладзіліся, як ніколі, ласічка вырашыла яшчэ хоць адны суткі папаляваць адна, бо з вывадкам гэта рабіць будзе куды цяжэй. Пакуль прывыкнуць малыя як след затойвацца і нечакана нападаць на мышэй, у першыя часы яны не тое што самі паспяхова паляваць не змогуць, ды і маці яшчэ будуць замінаць, блытаючыся пад нагамі.
Адыходзячы на паляванне, што па яе разліках магло аказацца даволі працяглым, яшчэ некалькі хвілін затрымалася ля ласічанят — самага дарагога, што было ў яе на гэты момант. Яна дурасліва пагуляла з імі, казычучы малышыкаў за пульхныя жывоцікі сваім вільготным носікам, забаўна пафырквала на іх, нібыта чымсьці палохаючы, а пасля, збіраючы ўсіх траіх у адну кучку, казытала тых ізноў, бо з захапленнем заўважала, што гэта прыносіць ім вялікае і асаблівае задавальненне.
А калі гульня крышку прыціхла, ласічка, сціснуўшы кіпцюрыкі на сваіх лапках у шчыльную адзіную шчотку, старанна прыгладзіла на дзецях узлахмачаную поўсць, з дзівоснай пяшчотай аблізала іх мызачкі і, падаўшы асаблівы, толькі ім вядомы знак, загадала не свавольнічаць да яе вяртання і сядзець ціхенька.
Перад самай выхадной адтулінай маці яшчэ на хвілінку затрымалася, яшчэ раз азірнулася на дзетак (ніяк не магла налюбавацца імі) і толькі пасля гэтага шпарка развярнулася і маланкай юркнула да выхада.
Яна выбегла на шырокі прастор знаёмага поля, дзе яшчэ нядаўна суцэльнай сцяною стаяла налітае паўнаважкімі каласамі залацістае жыта, і заўважыла, што мноства саломінак было паламана ўжо, a іншыя, паніклыя да зямлі каласкі дарэшты былі вылушчаны шкоднікамі. Адну такую пражэру — рыжую палёўку — яна злавіла тут жа, калі тая трыбушыла нядаўна збіты з нахіленай сцябліны каласок, і тут жа расправілася з ёю. Потым злавіла некалькі шэрых палявых мышэй, а бліжэй да лёсу напала на след старога чорнага пацука, які цягаў у падземнае сховішча адборнае зерне.
КНІГІ ОНЛАЙН
