У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
Ласічка часова пасялілася на ўскрайку ляснога гушчару, выбраўшы месцам свайго новага прытулку вялікі яловы выварацень, паміж карэнняў якога вада даволі глыбока падмыла зямлю: спецыяльна норку рыць не трэба было, ды, галоўнае, на гэта ў ласічкі не было сілы. Яна занесла туды крыху лісця ды некалькі пучкоў сухой травы, што выбілі на пагорку вострымі капытамі алені ў час адпачынку.
• Пасля доўгіх і бяссонных дзён і начэй яна некалькі гадзін паспала ў новым логаве, бо ўвесь папярэдні час сон ніяк не ішоў да яе, ды ў рэшце рэшт празмерная напружанасць і неадольная стома ўсё ж далі аб сабе знаць, маленькая галоўка сама па сабе схілілася да нізу, і сон таксама прыйшоў сам сабою.
Праспаўшы ў логаве колькі гадзін, яна адчула сябе крышачку лепей і, выбраўшыся з-пад вываратня, падсілкавалася некалькімі пераспеўшымі ягадамі чарніцы, падабрала сёе-тое на зямлі. Назаўтра яна паспрабавала карміцца болей актыўна — бо трэба ж было неяк папаўняць свае сілы ды прыходзіць да нормы. Аднымі роздумамі і жалем ropy не паможаш. А не будзеш як след харчавацца, то і пастаяць за сябе не зможаш. Нават мышы, што раней так баяліся яе, цяпер падыходзілі да зняможанага звярка зусім блізка. А была б яна яшчэ больш слабая, дык, напэўна, не пагрэбавалі б адгрызці ёй ногі або хвост, а то і наогул растрыбушыць бездапаможную сваю знаёмую, што яшчэ нядаўна наводзіла на іх гэтулькі жаху.
Лета было на зыходзе. За лесам у палях чулася многагалосая балбатня людзей, што гуртам выйшлі на палеткі, каб своечасова і без страт закончыць
збор ураджаю — таго самага, ці такога ж зерня, саломы ды клубняў, якія з такім стараннем аберагала для іх ласічка. „
Сама ласічка з лесу не выходзіла. Ёй было да болю агідна глядзець на гэтых двухногіх істот, што з’яўляліся для яе сімвалам няўдзячнасці. У зборы корму для сябе яна абмяжоўвалася невялікім участкам лесу вакол прыкметнага вываратня — збірала розных насякомых, падбірала навокал падаліну, не давала ганьбы ягадам, арэшкам і насенню розных лясных раслін. А падсілкаваўшыся, зноў хавалася пад вялікі выварацень і сядзела там ціха і адзінока.
Праз некалькі дзён яна крыху падужала, паступова вярталіся былыя гнуткасць і моц, прыкметна наліваліся сілай пругкія мускулы, аднак мучэнні не пакідалі маленькага звярка і само існаванне для яе было цяжкім і пакутлівым. Дні і ночы заставаліся перыядамі балючых успамінаў, адсутнасці сэнсу жыцця і бязвыхаднасці, праходзілі без крупінкі радасці і малейшай цікавасці.
Дні ішлі... Вось і лета паступова скончылася. Увосень лес расфарбаваўся ў мноства колераў і адценняў, змешаных самым неверагодным чынам: аднатонных і складзеных з некалькіх фарбаў і ўтвараючых тым не менш нейкую адзіную гармонію, уласцівую толькі гэтай незвычайнай пары. Аднак асноўнымі колерамі восені былі жоўты і ружовы. Лісце асін, клёнаў ды бяроз выглядала быццам бы пазалочаным, пералівалася на асеннім сонцы выразным бляскам і асаблівай прыгажосцю. І толькі маладыя дубкі не спяшаліся скідваць сваё летняе ўбранства. Праўда, восень карэнным чынам перафарбавала і іх, змяніўшы звыклую сталёва-зялёную афарбоўку лісцяў на бледна-карычневую, што прыкметна прынізіла іх прыгажосць перад іншымі лісцёвымі дрэвамі. Затое трымалася лістота дастаткова моцна, па чым можна было меркаваць, што зіма ў гэтым годзе будзе не вельмі суровая, запозніцца яе надыход. А парыжэлыя тыя лісці нагадвалі хутчэй не лісці, а паржавелыя абрэзкі бляхі і нават па-
звоньвалі яны на ветры, як бляха. Ва ўсім жа астатнім панавала прыгажосць і развітальная свежасць.
Пачатак восені ў гэты год выдаўся цёплым і бязветраным. Яна лагодна апусцілася на зямлю бісернай пяшчотай павуціння на фоне яснага блакітнага неба, закіданага дзе-нідзе белымі воблакамі, якія зусім не пагражалі дажджом, а нібы толькі для ўпрыгожвання плавалі ў нябеснай вышыні, утвараючы сабою самыя неверагодныя формы. Воблакі вяла пагойдваліся на небасхіле, нібы на лёгкіх хвалях бурнага мора, і таксама, як і ўся жаўцізна і чырвань зямлі ды разнастайныя прыгожыя павуцінкі ў паветры, адлюстроўваліся ў промнях сонца непаўторным срэбрам дзіўнай восеньскай пары.
Стаялі тыя цёплыя дні, што ўсталёўваюцца на некалькі тыдняў у самым пачатку восені, калі ў прыродзе напярэдадні зімы дажджлівыя дні на невялікі перыяд раптам змяняюцца непрывычным для гэтага часу шчодрым, ледзь што не летнім цяплом.
І пакуль стаяла добрае надвор’е, да ласічкі няведама ад чаго знянацку прыйшло жаданне наведацца да месца пагібелі сваіх дзіцянят. Бо калі развязе восень хлюпкую гразь і пойдуць зацяжныя дажджы, у дарогу будзе пускацца горш.
Што падштурхнула яе на гэта, нават сказаць цяжка — ці то жаданне знайсці крыўдзіцеляў і па мажлівасці звесці з імі рахункі, ці то проста наведацца да месца, дзе пахаваны астанкі дзяцей.
Шлях яна пераадолела даволі хутка, амаль удвая хутчэй у параўнанні з тым часам, калі раней, поўная пакуты, рухалася ад ненавіснага свірна і глыбокага яру да гэтых мясцін — дзесьці не больш за паўтары сутак. Дабраўшыся да знаёмага паселішча, яна не стала наведвацца да гаспадарскіх пабудоў, дзе знаходзілася яе гняздо, а толькі выйшла да пагорка, дзе калісьці ляжалі яе знявечаныя ласічаняты. Яна правяла тут амаль палову сутак, сумна аглядаючы наваколле, нібы хочучы ацаніць, на-
колькі ў ціхім і, жалобным месцы ляжаць яе малыя.
Тут яна заўважыла і таго чорнага ненавіснага крумкача, што бязлітасна раздзёўб іх калісьці. Яна пазнала яго беспамылкова, адразу, ды і ён, здаецца, заўважыў і пазнаў яе, бо трымаўся паводдаль.
У ласічкі разгарэліся былая агіда і боль, і ў яе прачнулася нястрымная помста да яго, але як ні спрабавала падкрасціся да ворага па мажлівасці бліжэй, каб пасля рэзка пайсці ў атаку і паспець насцігнуць злыдня, гэта ёй так ні разу і не ўдалося. . Крумкач пільна глядзеў сваімі выразнымі вялікімі вачыма і кожны раз паспяваў узняцца ў паветра задоўга да таго, як адлегласць паміж імі станавілася небяспечнай. Ласічка двое сутак настойліва праследавала яго, але ўсё безвынікова.
Тады яна зноў вярнулася да пагорка, з паўсутак прабыла каля месца захавання ды падалася назад, да свайго цяперашняга паселішча — таго прыкметнага вялікага вываратня.
Як толькі вярнулася назад, надвор’е рэзка перамянілася, зачасцілі дажджы, дыхнулі халодныя заходнія і паўночныя вятры, восень станавілася той шэрай, гразкай, якой і суджана быць ёй у сваёй завяршальнай стадыі. І чым далей, тым горай.
Дажджы ішлі і ішлі, быццам бы там, на небе, штосьці прарвалася, утварылася нейкая дзірка, праз якую бесперапынна ліло на зямлю. Здавалася, нястрымным патокам халоднай вады не будзе ні канца ні краю. Ужо і апошняе лісце з дрэваў пазлятала, утварыла суцэльны, прыбіты дажджамі да зямлі пласт. Дрэвы стаялі пачарнелыя і голыя. Панура і маркотна было цяпер у лесе.
Жыццё ляснога насельніцтва таксама заціхла, усе жывыя істоты дзесьці пахаваліся: хто ў дупло, хто ва ўтульны бярлог, хто ў глыбокую норку, і сядзелі там, не высоўваючыся, бо нічога прыемнага, цікавага знадворку не было. Большасць з іх ужо нарыхтавала сабе на зіму розных запасаў і клопаты аб здабыванні корму гэтых лясных насельнікаў не турбавалі.
Пахаваліся, акукліліся насякомыя, глыбока ў норкі забраліся мышы і палёўкі, і мядзведзь, і барсук да сну падрыхтаваліся. Адзін у прасторнай змайстраванай з галля і зямлі бярлозе пад прыкрыццем вялізнага вывернутага пня, нагадваўшага той, што і ў ласічкі, толькі ў многа разоў большы, што няведама як і вывернуўся ён з зямлі, можа, сам мядзведзь прыклаў тут сваю вар’яцкую сілу і пасля ўжо майстраваў пад ёй сваю зімовую кватэру. А другі залёг ва ўтульнай норцы, адразу ў некалькі адсекаў і нават паверхаў, выкапанай моцнымі лапамі з доўгімі вострымі кіпцюрамі. І выхады так ужо ўдала падабраў, пад такім вуглом на схілах пагоркаў размясціў, што ні пры якім напрамку ветру не засякаў іх дождж. Тут, мабыць, самы вопытны тапограф ці геадэзіст пазайздросціў бы такому разліку. А іншыя звяркі ці птахі проста так, часова, пахаваліся, каб перацярпець мокрую, гнілую непагадзь і дачакацца першых сухіх марозаў. Прырода чакала зімы.
I хоць зіма — не маці, а голад — не цётка, ды ўсё ж прыемней, чым гэтая гразкая, ліпкая восень, калі макрата настолькі праняла зямлю, што нават рухацца па ёй становіцца цяжка, ногі слізгаюць, гразь ляціць з-пад кіпцюроў і поўсць намакае, нават шчодра выдзяляемы залозамі тлушч не ўратоўвае.
І знешні выгляд у звяроў пры гэтым траціць сваю звыклую прыгажосць, самі яны становяцца нечым падобнымі на тую, як прынята гаварыць, мокрую курыцу. І птушкі не ведаюць, куды дзявацца. floepa тым, хто дупло сваё мае ці нейчымі іншымі карыстаецца, але ж дуплаў на ўсіх не набярэшся. A тут яшчэ вецер такі моцны, парывісты. Паднялася вунь варона ў паветра, а вецер як падзьме, як падхопіць яе, ледзь не перакуліў, і яна тут жа, з цяжкасцю саўладаўшы з сабою, нырнула хутчэй у больш зацішны лясны гушчар.
Але і тут схованак не асабліва надзейны. Як ні шчыльна спляліся зверху галіны ў суцэльную, створаную вечназялёнымі іголкамі шырокую павець, ды
ўсё ж прабіваюць яе пранырлівыя кроплі дажджу. I не дзіва: ён жа лье і лье як з вядра, і не тая, дык іншая частка вады ўсё ж праб’ецца праз зялёную загароджу — то з таго боку кропля ўпадзе, то з другога, то на самую галаву вада пачне капаць. A толькі паспрабуеш перабрацца на другое месца, куды, здавалася, дождж не заліваў, дык, наадварот, капаць пачынае іменна там, нібы дражніцца цьздзекуецца дакучлівы дождж.
І што тут зробіш, хоць злуй, хоць не злуй, a ён усё ж мацнейшы ў гэты момант, і ніякай управы на яго няма. Вунь колькі вільгаці ў хмарах назапасіў — усё неба ўкрыта іх цёмна-шэрымі кучавымі клубамі, і ўсё гэта ён жа збіраецца ў канчатковым выніку выліць сюды — на зямлю, на траву, на дрэвы. Так што літасці чакаць няма чаго і трэба цярпець. А цярпенне гэта маруднае, абрыдлае, да роспачы раздражняе дзікіх жывёл, але яны трываюць, нікому не скардзяцца — сціснуцца ўсім целам і чакаюць, чакаюць новага, хоць і не меней цяжкага перыяду, чакаюць перамены ў прыродзе.
Хутчэй бы зіма. А яна, нібы таксама на злосць, быццам згаварыўшыся з несціхаючым дажджом, усё не прыходзіць і не прыходзіць...
Ласічка больш за ўсіх чакала зіму. І былі ў яе на тое свае, толькі адной ёй вядомыя падставы. Вось ужо і поўсць у яе прыкметна пераліняла, у асноўным рыжая афарбоўка змянілася на зусім белую, такую самую, якой была ў яе да гэтага толькі вузенькая палоска на ніжняй частцы цела.
КНІГІ ОНЛАЙН
