У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
І болю быццам ужо асабліва. не адчувалася. Да таго ж неймаверна хацелася есці.
Сомік плаваў стрымана і насцярожана, як мага пільней.углядаючыся ў наваколле і ўважліва пры-
слухоўваючыся да ўсіх без выключэння гукаў. На краі ямы яму пашчасціла знайсці некалькі ліняючых ракаў. Потым ён абсмактаў адрослыя ад самага дна парасткі зялёных водарасляў. 3 іх ён не без поспеху саскрабаў водную драбязу — голых апетытных слізнякоў і пакрытых нятоўстым панцырам ракавінных малюскаў. Апошнія таксама паспяхова ішлі ў рацыён, бо без цяжкасці расціраліся густой шчоткай зубоў, якімі соміка надзяліла прырода. У нечым не дагадзіла, а нечым і ўзнагародзіла. -
У клопатах аб здабычы корму страх праходзіў хутчэй, міжволі, сам сабою, бо розныя акалічнасці ўдала спрыялі гэтаму. А хутка і наогул ён амаль прайшоў, толькі час ад часу аб мінулых непрыемных прыгодах нагадвала рана, што зарубцавалася на губе.
РАЗДЗЕЛ ДЗЕВЯТЫ
Яшчэ адна вясна.— Пошукі сяброўкі.— Бойка з сапернікам.— Перамога блізка.— Рашучы адпор.— Ганебныя ўцёкі.
Браканьерскіх выбрыкаў рыбам больш на сабе адчуваць не прыходзілася. Відаць, валацужныя “аматары прыроды” як з’явіліся ў лясных краях, так і зніклі, здаволіўшыся пацехамі і перайшоўшы да свайго гарадскога жыцця, а можа, падаліся паспытаць удачы ў нейкія іншыя мясціны. Жыццё знаёмай затокі ўваходзіла ў свой звычайны рытм.
К гэтаму часу ў болыпасці самоў вылупіліся з ікры маленькія лічынкі, і ўсе без выключэння бацькі былі заняты клопатамі па выхаванні падрастаючага пакалення. Вучылі іх самастойна знаходзіць ежу, маскіравацца і затойвацца, ратавацца ад ворагаў. Тым больш што атрыманы сомікам урок усім пайшоў на карысць.
Неўзаметку прыбеглі апошнія веснавыя дні. Тыдзень за тыднем хуценька праімчалася лета. А.
потым зноў дажджлівая халодная восень, зноў пераход ад актыўнасці і весялосці да поўнага сумоты доўгага зімовага сну.
3 надыходам новай вясны нашаму соміку споўніўся трэці год. Цяпер гэта быў ужо сапраўдны велікан, ростам без малога аршын і вагой мо дзесьці два с паловай кілаграмы. Усё гэта, вядома, не без падстаў, надавала маладому сому самаўпэўненасці, так што ён палічыў сябе зусім дарослым і паўнапраўным членам сомавай абшчыны.
На жаль, яго меркаванні не апраўдаліся. Самаўпэўненасць знікла гэтак жа раптоўна, як і прыйшла. А здарылася яно так.
Калі з часу абуджэння самоў прайшло некалькі дзесяткаў дзён, вада ў рэчцы як след прагрэлася і наблізіўся перыяд нерасту. Разам з іншымі самамісамцамі да месцаў будучых нерасцілішчаў падышоў і знаёмы нам малады, упэўнены ў сваёй паўнацэннасці і сіле сом. Яму таксама захацелася знайсці сабе сяброўку, каб разам з ёю правесці вясновы час ды аблегчыць тым самым непрыемныя часіны адзіноты. Ён тут жа накіраваўся да найбольш цікавай і ўражлівай, зразумелай толькі самам, сваёй прыгажосцю самкі. Ды калі нават на яе прыгажосць у сома і чалавека погляды маглі быць зусім рознымі, то другое было яўным і ўспрымалася адназначна — саміха была маладая і ладнага складу.
Яна, здаецца, таксама была не супраць дружбы. Даверліва і лагодна паглядвала на яго маленькімі вадзянымі вочкамі. Ну, як жа не выбраць такую ў сяброўкі? І малады сом рашуча накіраваўся да яе.
Але не тут-то было. Ледзь толькі малады сом падплыў бліжэй, як у яго на дарозе невядома адкуль вырас сілуэт старэйшага і значна большага сома, які далёка не дружалюбна сустрэў маладога незнаёмца. Узнікла крытычная сітуацыя.
Малады сом таксама быў не з баязлівага дзесятка. Ён не асабліва спалохаўся і вырашыў пастаяць за сябе. Тым больш адступаць нават сорамна — як будзеш глядзецца пасля гэтага ў вачах самкі? І сомік, трохі паразважаўшы, накіраваўся ўперад.
Прыдаў сабе як мага больш сур’ёзны выгляд, растапырыў вусы і, разганяючы ваду, некалькі разоў пакруціў, наколькі мог, шырокай пляскатай галавою. Гэта яго прыкметна акрыліла, і ён у чарговым штуршку рэзка наблізіўся да праціўніка, спрабуючы абысці я^о збоку.
Але толькі параўняўся з ім малады сом, як нечакана для сябе атрымаў моцны ўдар па спіне шырачэнным хвастом саперніка.
He лічачыся з пачуццямі, прыйшлося крыху адступіць. Але надзея пакуль што не была страчана, як быццам бы нічога асаблівага не адбылося, малады сом зноў накіраваўся да сваёй мэты. Цяпер ужо рэзка, прама з развароту, спрабуючы адцясніць з дарогі настырн:ага праціўніка. Спачатку гэта, здавалася, нават удалося.
Але варта было яго тулаву болей чым напалову высунуцца з-за саперніка, як той незадаволена засіпеў, сам рэзка развярнуўся, абагнаў маладога і стаў на яго шляху. Распачынаўся паядынак, у якім нехта ў любым выпадку павінен быў выйсці пераможцам, а нехта іншы адступіць. Другое не дадзе. на. Такі ўжо жорсткі закон барацьбы за суіснаванне выпрацавала прырода, і прытрымлівацца яго прыходзілася незалежна ад сваёй волі.
Яны стаялі адзін насупраць другога — суродзічы і ворагі, у жорсткім, але справядлівым паядынку сабраўшыся высветліць, хто больш варты прывабнай для абодвух “красуні”.
Старэйшы пачуваўся больш упэўнена. Ён яшчэ раней прыгледзеў зеленаватую самачку і ў пэўнай меры лічыў сябе гаспадаром становішча. I зручны ўчастак ракі быў абраны ім самім. Ён нават ямку для будучага гнязда капаць пачаў. А тут нейкі нахабны чужак асмеліўся ўварвацца ў яго ўладанні. Што з ім цырымоніцца? Гнаць ад сваёй хаты!
Думкі маладога сома праламляліся праз ягоную прызму разважанняў. Я ж малады і дужы, і прыгажун несумненны. І маладая самка, зразумела, у сваіх пачуццях горнецца да яго — вунь як лагодна паглядвала. Чым не пара? Здаецца, самім лёсам су90
джана ім сустрэцца, каб будаваць у далейшым сумеснае будучае жыццё. А тут гэтае, зусім без сціпласці, жылістае “старое бервяно”. Ану, прэч з дарогі!
Адно перад адным пагойдваліся ў тоўшчы вады іх магутныя шэрыя целы. Вочы люта ўглядаліся ў вочы, узрушана ўздрыгвала і павольна апускалася пры кожным уздыху бялявая скура на мускулістых шыях. 3 прыадчыненых шырачэзных пашчаў то выпускалася, то ўцягвалася з новай сілай успененая вада. Яны нечага чакалі, мабыць, ацэньвалі сілы саперніка перад плануемай атакай, і ў абодвух быў выгляд бясспрэчнай упэўненасці ў сваёй перавазе. Кожны з іх рыхтаваўся да выверанага, здольнага забяспечыць поспех нападу.
Яны так і стаялі адзін перад адным, не рызыкуючы першым пайсці ў наступленне. Тут ролю магло адыграць усё, любая дробязь, любы неасцярожны памылковы рух. Так што лепей было перачакаць, праверыць саперніка на вытрымку. У каго, у рэшце рэшт, не вытрымаюць, здадуць нервы?
Першым у атаку пайшоў малады. Нястрыманы і гарачы, ён нырнуў і, набраўшы хуткасць, з сілай ударыў праціўніка знізу ў жывот, націснуў на яго ўсім сваім моцным тулавам, спрабуючы нечаканым манеўрам вывесці таго з раўнавагі, спудзіць і адпіхнуць яго як мага далей ад участка, дзе намячалася месца для “гнязда”.
Праціўнік момант нападу, здаецца, прагледзеў і тым самым многае прайграў. Ён нязграбна перакуліўся дагары жыватом, вывернуўся на паверхню і разгублена запляскаў плаўнікамі на верхаводдзі. Акрылены ж удалым пачаткам, лідэр сутычкі без прамаруджвання пайшоў у новую атаку. Ён узбуджана сцябаў старэйшага сома па галаве, ні на момант не спыняючы гэтую суцэльную серыю аднолькавых па частаце і сіле ўдараў, укладваючы ў іх усе свае здольнасці і спрыт.
Самка, адплыўшы ўбок, не без зацікаўленасці наглядала за паядынкам. А кожны з яе паклоннікаў не хацеў аканфузіцца ў гэткім становішчы і не
без падстаў меркаваў, што сімпатыі той, вядома ж, на яго баку. А гэта, несумненна, надавала дадатковыя сілы.
Хоць на самай справе было зусім інакш. Самцы досыць усё роўна было, хто з іх выйграе паядынак. У любым выпадку ёй дастанецца мацнейшы і больш спрытны, а значыць — і больш прывабны і прыстасаваны, здольны пастаяць за сябе і сяброўку, а пасля і за будучых дзяцей. А што ж яшчэ патрэбна для сумеснага жыцця! І хоць паглядала за лупцоўкай яна больш чым уважліва, але не схілялася пры гэтым ні на адзін з бакоў — проста асочвала ў паводзінаў сапернікаў прывабны для сябе спрыт, сілу і кемлівасць.
Тым часам паядынак працягваўся. Выведзены з раўнавагі, старэйшы сом ніяк не мог апамятацца і бездапаможна боўтаўся на адным месцы.
Малодшы ж, акрылены поспехам і прадчуваннем блізкай перамогі, не спыняў націску. Але хутка і ён прыкметна стаміўся. Трэба было прыдумаць рашучае і ўпэўненае дзеянне, каб адным махам і, не марудзячы, давесці да канца зацягнутую празмерна бойку. Малады сом на момант спыніўся, нацэліўся і ў другі раз нырнуў пад саперніка знізу. Ён тры разы запар балюча піхнуў яго ў жывот і дужымі настойлівымі штуршкамі пачаў адпіхваць далей і далей ад свайго будучага гаспадарчага ўчастка. Да канчатковай перамогі заставаліся лічаныя хвіліны...
Але нечакана старэйшы сом рэзка ўстрапянуўся і сам перайшоў у контратаку. Ён, знаходзячыся значны час у непрытомнасці, быццам ачомаўся, і, сабраўшы ў адзіны касцяк сваё вынослівае, выпрабаванае ў ранейшых крывавых паядынках цела, вырашыў усё ж такі як след пастаяць за сябе. Высока ўзвіўся ў паветры доўгі і шырокі плёск, і ашаламляльны ўдар хваста прыйшоўся якраз па вывернутым баку маладога сома ў месцы праходжання бакавой лініі — галоўнага органа сістэмы арыентацыі рыб.
Малады забіяка раптоўна адчуў, як ён увесь
здранцвеў. Ніколі яшчэ не даводзілася яму сутыкнуцца з падобным пачуццём. Незразумелая млоснасць расцякалася па ўсім целе, сярэдняя і задняя часткі рыбіны сталі непаслухмянымі, быццам чужароднымі. У дадатак да ўсяго перад вачыма паплылі неверагодныя яркія кругі, увесь ён нібы пагружаўся ў сон, які лагоднай дымкаю імгненна захінуў яго свядомасць.
У гэткім паўпрытомным стане задзіра быў не толькі выпхнуты старэйшым сапернікам з выбранай пад нераст пляцоўкі, на якой і праходзіла жорсткая схватка за будучую сяброўку, але і знесены цячэннем далёка ўніз па раце. На шчасце, усё абышлося без укусаў — старэйшы сом не палічыў патрэбным пускаць у ход зубы пры выглядзе бездапаможнага нядаўняга ворага, а проста адапхнуў яго далей ад свайго ўчастка ды заняўся сваімі любоўнымі справамі. Калі апрытомнеў, маладому сому было да болю крыўдна (хоць і самога болю хапала), што перамога была такою блізкай, і вось на табе — у самы апошні момант і паядынак ганебна прайграў і прыгажуню-самку ўпусціў. Але ўсё ж прыйшлося змірыцца, вінавацячы за пройгрыш толькі сябе.
КНІГІ ОНЛАЙН
