У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
Небараку-соміка ён застаў у тым жа становішчы, у якім пакінуў. Той ляжаў панура, не варушачыся, амаль не падаючы прыкмет жыцця. Толькі па тым, як павольна ўзнімалася скура каля яго пярэдніх бакавых плаўнікоў, можна было зразумець, што сомік яшчэ дыхае, а значыць, пакуль што жыве.
Гаспадар падводнай стыхіі падплыў да яго галавы. Ён акуратна расклаў на пяску прынесены корм і асцярожна паштурхаў знямоглага сябра.
Той адплюшчыў вочы і невыразна паглядзеў уперад. Мяса перлавак ён убачыў, але ніякай ціка110
васці не праявіў, быццам там ляжалі звычайныя голыя каменьчыкі. Ежа не лезла яму ў рот і нават выклікала агіду. Ён паглядзеў яшчэ раз, пазнаў перад сабою старэйшага сябра, і яму крышачку стала лепш.
Вялікі сом падплыў ушчыльную і падпіхнуў мяккую ружовую перлаўку прама да яго губ. Калі зможа паранены сомік харчавацца, то, можа, як і выкараскаецца з бяды, выжыве. А без ежы куды ж? Тут ужо ніякія клопаты і лекі не дапамогуць.
Малады сомік таксама разумеў гэта. Тым болей не мог не адрэагаваць на ўвагу старэйшага сябра. Хоць да ежы ў яго ніякай цягі не было, ён не мог пакрыўдзіць добрага велікана. Праз сілу адкрыў рот і ўзяў губамі паднесены яму кавалачак.
Але на большае патугаў не хапіла. Перлаўка, якую ён з цяжкасцю захапіў у рот, так і засталася там, бо заглынуць ежу ў яго ўжо не было сілы. І стары сом зразумеў, што апошнія надзеі на выратаванне затухалі. Ён не спрабаваў болей піхаць ежу соміку ў рот, бо гэта ўсё роўна дарэмна. Пабачыўшы на сваім вяку ўсяго-ўсялякага, ён добра разумеў, што выратаваць сябра можа толькі цуд — цуд, разлічваць на які наўрад ці было дарэчы.
Таму гаспадар віроў перастаў турбаваць блізкага сябра, каб даць яму магчымасць спакойна правесці апошнія часіны жыцця; бо калі пачаць яго варушыць ці катурхаць, то ад гэтага небараку магло стаць толькі горш.
Так і праводзіў гадзіны і суткі побач з непрытомным, амаль бяздыханным сомікам. Гаспадар бездані ні на хвіліну не адлучаўся ад яго, каб гэты кароткі прамежак часу правесці разам, развітваючыся з дарагім сябрам. Плямісты велікан ужо й сам надта захацеў есці, бо трое сутак без малога не кранаўся ён з месца.
А параненаму соміку жыць заставалася зусім нядоўга. Яго хвіліны былі злічаны. I калі пачаў насоўвацца халоднай цемрай чарговы вечар, ён яшчэ раз адплюшчыў вочы, выразней паглядзеў на свайго магутнага сябра, быццам уклаў у гэты позірк усе
свае апошнія сілы і, павольна апусціўшы павекі, зрабіў сіплы працяглы выдых і навекі заціх.
Панурым і маўклівым стаў пасля гэтага стары велікан. Жыццё для яго зусім страціла сэнс. Тая кароткая радасць, што прыйшла пасля знаёмства з маладым сомікам, знікла гэтак жа раптоўна, як і. паявілася. Цяпер заставалася адно — у адзіноце дажываць свой век. А век яго таксама ўжо блізіўся да заканчэння. Але сумаваць не прыходзілася — пражыў жа на свеце нямала. Куды болей было шкада сябра, які так рана загінуў.
РАЗДЗЕЛ ЧАТЫРНАЦЦАТЫ
Бяда адна не прыходзіць.— Нашэсце браканьераў.— Патоплекыя лодкі.— Крывавая рана.— Сустрэча са шчупаком.— Смяротная схватка.
Але бяда, як кажуць, адна не прыходзіць. Відаць, не суджана было гаспадару таямнічых віроў спакойна закончыць апошнія гады ці месяцы свайго жыцця. Увогуле за жыццё цяпер ён ужо зусім не хваляваўся, бо страціла яно на старасць усялякі сэнс. Тым не меней на той свет ніхто асабліва не спяшаецца. Жыццё ёсць жыццё, і, страціўшы яго аднойчы, болей у яго не вернешся. Ды і з нахабным шчупаком варта было яшчэ паквітацца. А тут...
Глыбокі вір прыйшоўся да густу браканьерам. Прага важкай спажывы прывяла іх сюды. Ведалі, што вялізныя рыбіны трымаюцца менавіта такіх мясцін.
3 аднаго і другога боку абцягнулі яны глыбачэзную яму моцнымі шырокімі сеткамі, а самі на дзвюх лодках затаіліся пасярэдзіне гэтай пасткі. Разлік просты. Калі надарыцца ў яме вялікая рыбіна; a гэта хутчэй за ўсё менавіта так і павінна было быць, то сеткі не дазволяць ёй выйсці на плынь. А закідваючы раз-пораз насаджаную на востры кручок прынадку, можна разлічваць, што ўрэшце рыба ўсё-такі схопіць яе, ці то з прагнасці, ці то са злосці.
На моцны плецены шнурок браканьеры падвязалі вялікі трохражковы кручок, на кожны з разкоў насадзілі па пары смажаных вераб’ёў. У гэтай справе яны ведалі толк. Такая прынада вельмі ўжо прывабная для самоў. Яна прыцягвае да сябе і сваім выглядам, і апетытным пахам.
Але бывалы сом на прынаду не прарэагаваў. Жыццёвы вопыт перасцерагаў. Ен зусім абыякава аднёсся да смажаных вераб’ёў, нават не стаў абнюхваць ці аглядаць іх. А не кранаючыся прынады, чакаць небяспекі не прыходзілася.
3 паўдня рыбаловы праплёскаліся на вадзе. Набліжалася ноч. Трэба было збірацца дадому. Але прагнасць не пакідала браканьераў. Тым болей яны дакладна ўпэўніліся, што здабыча ў віры ёсць, і не малая. Нанач прышэльцы ўсё ж з’ехалі з вадаёма. Але хітрамудрую пастку пакінулі.
Моцны плецены шнурок, да якога быў падвязаны кручок, яны падоўжылі вяроўкай і замацавалі за пустую, з забітымі днішчамі бочачку і пусцілі ў свабоднае плаванне. Калі схопіць рыбіна прынаду, то так і будзе цягаць за сабою пасудзіну, не могучы ўцячы на глыбіню. Бочка, што будзе плаваць на вадзе, беспамылкова падкажа месцазнаходжанне здабычы.
Але плямісты велікан на хітрыку не паддаўся. Ноччу ён узняўся з глыбіні, агледзеў пакінутыя прычындалы і ў тоўшчы вады, і на яе паверхні. Яны не былі для яго вялікай навіной. У жыцці з такімі прынадамі прыходзілася сутыкацца. На гэтым сома правесці было цяжка. А вось сетка яго занепакоіла.
Разарваць яе было рызыкоўна. Кранеш, пацягнеш, а там, безумоўна, нейкая пастка. Ад чалавека ўсяго чакаць можна. А паколькі асаблівай патрэбы выбрацца з ямы ў сома не было, то і не было падстаў рызыкаваць. Таму ён агледзеў сеткі, што перакрывалі яму шлях зверху і знізу па цячэнні, і, нічога слушнага на надумаўшы, пакуль што зноў залёг на дно.
Раніцою ля віру зноўку з’явіліся людзі. Праве-
рылі пакінутыя снасці і засталіся расчараванымі. Але ад сваіх намераў не адмовіліся, а пакуль што вярнуліся ў вёску.
Праз некалькі гадзін прыйшлі. Прылад у іх panep было намнога болей. Яны прынеслі кручкі, кавалкі акрываўленага мяса, вострыя жалезныя бусакі, насаджаныя на доўгія драўляныя чаранкі. « Спусцілі на ваду дзве лодкі, што стаялі ля берага, і зноў прыняліся за справу.
Усеўшыся ў лодках, браканьеры пачалі апускаць у ваду вострыя кручкі з кавалкамі мяса на іх. Тым самым спрабавалі зноў прынадзіць ці раззлаваць рыбу. У тым і іншым выпадку яна магла не вытрымаць і ўхапіць спажыву. А ім толькі гэта і патрэбна было, хаця нават самы моцны шнурок наўрад ці вытрымаў бы вялізную рыбіну. Але ж тым было дастаткова ўсяго толькі крыху падцягнуць здабычу да лодкі, а пасля ўжо пойдуць у ход вострыя бусакі.
Паклёвак не было. Настырныя рыбаловы закідвалі і закідвалі прынаду. Мянялі адмытыя ад крыві кавалкі мяса, падаўжалі плеценыя шнуркі на большую глыбіню і зноў закідвалі.
Часам кавалкі мяса падалі ў сома прама перад носам. Але ён абачліва не кранаў іх, адплываў убок, мяняў сваё месцазнаходжанне. Падплываў да самай сеткі, але, не рызыкуючы чапаць яе, зноў вяртаўся да сярэдзіны віру на глыбіню.
Пас’гаяннае плясканне прынады па дне, як і далёкія, але гучныя ўсплёскі на паверхні вады, сому не проста надакучылі, а нават абрыдлі. Цярпенне яго канчалася. He вытрымаўшы, ён некалькі разоў хапіў збоку за прынаду. Вопыт дазваляў, нягледзячы на агульную нязграбнасць, зрабіць гэта амаль ювелірна, не дакрануўшыся да кручка. Так удалося сарваць два кавалкі мяса, і рыбаловам засталіся толькі голыя снасці.
Але тыя насаджвалі новыя кавалкі і цяпер, упэўненыя, што вялікая рыбіна менавіта тут, з падвоенай энергіяй працягвалі практыкаваць розныя варыянты і спосабы лоўлі, якія маглі б забяспечыць
поспех. У ход пайшлі жывадзёры, на паверхні моцна стукалі нечым па вадзе, вымушаючы рыбу рухацца.
Com не мог болей заставацца на месцы. Ён узняўся з дна і рашуча паплыў да паверхні. Апушчаныя ў.ваду прынады і кручкі-жывадзёры ўдала абышоў. I адразу ўбачыў на вадзе дзве выразныя цёмныя плямы — лодкі.
He разважаючы доўга, рачны велікан падплыў пад адну з іх і ўсёй сваёй вялізнай масай піхнуў яе ўгору. Ад магутнага штуршка лодка перакулілася. Людзі, што сядзелі ў ёй, моцна закрычалі і бездапаможна плюхнуліся ў ваду.
Але й сом быў ужо не той. Стары і неразваротлівы, ён не саўладаў як след са сваім целам, і ўся яго махіна вывернулася на паверхню побач з другой лодкай.
Дужы браканьер, што знаходзіўся ля бліжэйшага борта, не прамарудзіў скарыстаць шанц, які сам сабою падвярнуўся яму. He стрымала яго ні прыгажосць незвычайнага відовішча, ні дзіўныя памеры рэдкага для прыроды экземпляра.
Нацэлены жорсткай рукою бусак выпісаў у паветры крывую дугу і з сілай упіўся ў жывот рыбіны. Металічны наканечнік пранік у тулава так глыбока, што пад скурай аказаўся не толькі прамы, але і загнуты яго ражок.
Com рэзка павярнуўся, утварыўшы вялікую хвалю, якая перавярнула дагары і другую лодку. У гэтым рыўку ён адначасова сарваўся з бусака, які моцна ўтрымліваўся дужымі рукамі чалавека. 3-за сваёй празмернай прагнасці той, нават апынуўшыся па шыю ў вадзе, не выпускаў драўляны асадак.
Але гэта каштавала сому смяротнай раны. Амаль такой жа, ад якой загінуў нядаўна яго малодшы сябра. Толькі нанесенай іншай істотай. Быццам самім лёсам суджана была ім аднолькавая пагібель.
Ды пакуль што сілы ў сома яшчэ заставаліся.
Ён некалькі разоў усплыў, дэманструючы браканьерам сваю веліч і моц, быццам нават не хацеў
паказваць, што быў ён моцна паранены. А тыя, забыўшыся на здабычу, як мага хутчэй уплаў спяшаліся да берага. Сом яшчэ раз павольна развярнуўся на паверхні, нанёс аглушальны ўдар сваім магутным плёскам. Адна лодка разламалася, і па рацэ паплылі адарваныя ад яе дошкі. Другая лодка, набраўшы па самыя барты вады, патанула.
Com адышоў на глыбіню і заціх там, зарыўшыся ў пясок. Людзі яшчэ з паўгадзіны прабадзяліся па беразе. Выкручвалі мокрае адзенне, збіралі пажыткі, узбуджана і гучна абмяркоўвалі здарэнне. Ды чухалі патыліцы, шкадуючы лодак. Неўзабаве галасы на беразе сціхлі. Людзі, відаць, накіраваліся ў вёску. Вечарэла.
Com ляжаў глыбока на дне і цяжка дыхаў. Магутны загнуты ражок браканьерскага бусака не толькі разадраў яму жывот, утварыўшы глыбокую рану. У некаторых месцах былі пашкоджаны кішкі, асобныя з іх нават перарэзаны поўнасцю. На тое, што ўдасца выжыць, у такім становішчы разлічваць не прыходзілася. Набліжаліся апошнія гадзіны жыцця і для плямістага волата.
КНІГІ ОНЛАЙН
