У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
таль, ды і што-небудзь хапіць на зуб. Куды накіравацца? Відаць, лепей за ўсё вунь да тых бухматых лазовых кустоў. Раздолле там. А з галін вецер прама на ваду насякомых скідае — там і салодкія конікі, і тлустыя вусені.
Сомік паспяшаўся туды. Захоплены смачнай ежай, не заўважыў побач шчупака.
А той ужо рыхтаваўся да нападу. Згледзеўшы жаданую ахвяру, спачатку крыху адступіў назад, глыбей пад куст, і замёр там нерухома. Вада, якая ў верхніх слаях зелянела ад водарасцяў, служыла яму надзейнай схованкай. Абрысы шчупака з шэрымі папярочнымі палосамі расплываліся, зліваючыся з агульным колерам вадзяной тоўшчы. Ён сам сабою губляўся з поля зроку і стаяў, выбіраючы момант для атакі.
Сомік быў ужо не такі й малы, таму на лёгкую перамогу шчупак не разлічваў. Ен дэталёва ацэньваў абставіны, баючыся дапусціць пралік. А застацца без такой спакуслівай здабычы крыважэрнаму драпежніку ой як не хацелася.
Звычайна шчупак заглытвае рыбіну, хапаючы яе за галаву і зацягваючы далей і далей, пакуль тая не схаваецца паміж расцягнутых да неверагоднасці сківіц. А зрабіць хоць найменшы рух назад ахвяра не можа. Уся вялізная пашча шчупака густа ўсеяна вострымі, загнутымі назад зубамі. І калі ўжо якая рыбка трапіць у рот вадзяному разбойніку, то шлях для яе застанецца толькі адзін — у страўнік драпежніка.
Захапіць такім чынам соміка шчупак не мог. Хоць быў той памерамі і не надта вялікі, але своеасаблівая будова цела перашкаджала гэтаму. Самы непамерна галавастыя, амаль у трэць, а ў маладых дык ледзь не ў палову тулава. Захапіць такую “галавешку”, ды яшчэ і празмерна слізкую, шчупаку наўрад ці ўдалося б. Таму ён асабліва і не спяшаўся з нападам, так і гэтак прыкідваючы, як лепей здзейсніць свой разбойніцкі план, як бы не пралічыцца ў складанай сітуацыі.
Сомік, з асцярогай аглядваючыся, пачаў ласа-
вацца насякомымі. На ваду іх падала незлічонае мноства, і асаблівых намаганняў сняданак не патрабаваў. Падплыўшы пад самую паверхню, шаляніца апетытна чмякаў ротам, заглытваючы то жукоў, то мух, то розных казюрак.
Апетыт разгараўся. Ежа была выключна смачнай і з ўсёй сілай вабіла да сябе. Вось упаў на ваду майскі жук. Сомік умела павярнуўся ўбок і праглынуў яго. Лёгкі ўсплёск узняў ля берага невялікую хвалю, якая гайданула лазовы куст, і з яго галінак градам пасыпаліся дробныя насякомыя. Сомік шырока расчыніў рот, захапіў вялікую порцыю вады і разам з ёю ўцягнуў усіх гэтых мітуслівых мошак. Умела адцадзіў змесціва, выпускаючы ваду паміж вузенька зведзенымі губамі, і з задавальненнем праглынуў адцэжаныя рэшткі.
А тут ужо і новая порцыя насякомых плавала на паверхні. Упусціць яе таксама не хацелася. Гэтакі смак! Сомік паласаваўся і трэці раз, калі вецер дзьмухнуў трохі мацней, і на ваду сыпанулася розная машкара і іншая драбяза.
Ён амаль зусім забыўся на асцярожнасць. Плюхаўся, мітусіўся з аднаго боку ў другі, прагна хапаў дармовую ежу. Ну вось, здаецца, адну яшчэ порцыю трэба ўхапіць і — досыць! Але ж не, толькі праглынеш яе, а апетыт разгараецца зноўку. Корму ж навокал — як па заказу.
Шчупак напружана чакаў, выбіраючы найболып удалы момант для зладзейскай атакі. Хоць сомік быў ужо ад яго зусім блізка і дасягнуць яго можна было ў адным імклівым кідку, ды нешта пакуль што ўтрымлівала драпежніка ад нападу. Ён, мабыць, баяўся пралічыцца, бо на паўторную атаку наўрад ці даводзілася разлічваць.
Сомік між тым заўзята плёскаўся на паверхні вады пад нахіленым кустом, заняты ўласнымі турботамі. Час ад часу высоўваўся з урэзу вады, узнімаў на паверхні павольныя хвалі, ад чаго бачнасць у вадзяной тоўшчы рэзка змяншалася, так што небяспеку ён наўрад ці мог заўважыць.
А шчупак стаяў у вадзе, быццам заліты ў бетон,
маўкліва і нерухома, будучы ў той жа час кожную хвіліну напагатове. І варта было толькі соміку няўдала вывернуцца на паверхню ў чарговым віражы, як драпежнік не прамарудзіў прарэагаваць на гэта. Светлы жывоцік, які выразна бліснуў лёгкім блакітам, як бы паслужыў яму сігналам да нападу.
У лічаныя хвіліны шчупак пакінуў сваю схованку і магутным штуршком перамясціўся наперад, аказаўшыся побач з неасцярожным сомікам. Доўгія, усеяныя вострымі зубамі сківіцы шчупака расшчаміліся ўжо ў час руху і цяпер злосна самкнуліся, працяўшы мяккую скуру ахвяры ў некалькіх пядзях ад галавы.
Усё цела соміка ітранізаў пякучы боль. Ён інстынктыўна кінуўся назад. Але безвынікова. Зубастая пашча надзейна ўтрымлівала яго, і ён не здолеў нават зрушыцца з месца.
Шчупак жа ў сваю чаргу зрабіў рашучы рух усім целам, спрабуючы адцягнуць соміка далей ад глыбокага віру, каб на мелкаводдзі лёгка расправіцца з ім.
Пры першым намаганні драпежнік, які прыкметна пераўзыходзіў ахвяру ў вазе і сіле, зрушыў соміка з месца і марудна, але настойліва пацягнуў на мель. У безнадзенай роспачы сомік засіпеў, потым заклекатаў, як у час заманьвання жаб, толькі гучней, часцей і з яўным перапудам у голасе.
Незразумелы покліч разбудзіў гаспадара бездані, які драмаў на самым дне віру. Ен адчуў нешта нядобрае і паспяшаўся на голас.
Шчупак заўважыў волата. Ды пакінуць ахвяру не спяшаўся. Але і да сутычкі справу давесці баяўся. A com між тым імкліва набліжаўся.
Шчупак з большай сілай пацягнуў соміка, але рухацца хутка ў такім стане не ўдавалася. Разбойнік замітусіўся.
Ужо і дапамога ахвяры была зусім блізка. Але ж прагнасць не дазваляла пакінуць здабычу. I люты драпежнік, выгнуўшы дугою цела, з сілай ірвануўся ўперад. Саўладаць з важкім целам соміка яму не
ўдалося, але захопленая зубамі частка жывата не вытрымала, і цэлы кавалак акрываўленага мяса застаўся ў пашчы шчупака. Ён адхінуўся ўбок, імкліва знік у халодных хвалях.
Вада навокал расфарбавалася ў чырвоны колер. Густое туманна-ружовае воблака з размытымі абрысамі завісла ў вадзяной тоўшчы. Сомік знемагаў ад болю, траціў арыентацыю. Калматыя невыразныя цені паплылі ў яго перад вачыма, ён не разумеў, куды рухаецца. Свядомасць пакідала яго.
РАЗДЗЕЛ ТРЫНАЦЦАТЫ
Лячэнне сябра.— Пошукі ежы.—
Далікатэс для хворага.— У якасці “сядзелкі”.— Развітальны позірк.— Смутак старога велікана.
Стары сом прыхінуў свайго знямоглага сябра і, дапамагаючы плаўнікамі і губамі, спрабаваў адвесці яго глыбей, у больш зацішнае месца. Праследаваць разбойніка ён не стаў. Гэта ўсё роўна закончылася б безвынікова. Шчупак усё-такі шпарчэйшы. A гаспадар бездані як мог спрабаваў уратаваць параненага сябра.
Але рана была вялікай і глыбокай. Вада вымывала з яе кроў, якой малады сомік траціў усё больш і больш.
Стары сом адпіхнуў яго на самае патайное месца вялікага віру і паклаў на згустак глыбакаводных водарасцяў. He губляючы да канца надзеі на выратаванне сябра, ён спрабаваў зрабіць усё, што толькі было магчыма, што падказваў яму вялізны жыццёвы вопыт і што магло быць карысным у гэтым амаль безнадзейным выпадку.
Водарасці тыя былі ў пэўнай меры лекавымі. Нейкія рэчывы, што ўтрымліваліся ў іх, садзейнічалі спыненню крыві і маглі станоўча ўплываць на загойванне раны.
Гаспадар бездані ні на хвіліну не адплываў ад соміка. Ен клапатліва наглядаў за ім, спрабуючы ўратаваць і вылечыць небараку.
Той быў жывы, але зусім пануры і знямоглы. Ён толькі вяла адплюшчваў вочы і паглядаў імі неўсвядомлена, быццам яны наогул перасталі бачыць, і толькі ранейшая звычка вымушала іх час ад часу адплюшчвацца, але кожны раз, адчуваючы перад сабою толькі жудасную цемру, вочы зноў закрываліся гэтак жа няўцямна, як і расплюшчваліся. Ён зусім не спрабаваў рухацца і бездапаможна ляжаў на дне.
Рухацца яму наогул было нельга. За гэта якраз і непакоіўся стары сом. Рана соміка была заціснута водарасцямі як спецыяльным жгутом, і толькі гэта магло дапамагчы ў цяжкай сітуацыі. Таму, калі стары сом вырашыў падкарміць нямоглага, то ён пабаяўся нават часова пакінуць сябра: той пачне ў непрытомнасці варушыцца ды хоць крыху пасунецца з месца, апошнія надзеі на выратаванне прападуць. Плямісты велікан абклаў небараку спачатку вагомымі каменьчыкамі, потым абсыпаў і з бакоў, і спераду, і ззаду буйназярністым жвірам. Такая “коўдра” не дазволіла б соміку без патрэбы варушыцца, а разбурыць яе сіл не хапіла б. Галоўнае ж, не было пагрозы, што хворага аднясе ўбок вада, бо ў віры білася пеністая бруя.
Велікан адплыў на мелкаводдзе, падабраў там некалькі дажджавых чарвякоў, прамыў іх ад наліплага глею і прынёс параненаму сябру.
Той якраз заснуў, таму што боль у ране, мабыць, трохі суцішыўся. Будзіць яго не хацелася, ды і непажадана было. Старэйшы сябра толькі спачувальна паглядаў збоку.
Дыханне соміка было запаволеным і цяжкім. Кожны ўздых суправаджаўся зацяжным хрыплым посвістам, як бы даваўся цаною вялікіх патуг.
Велікан зноў пакінуў параненага сябра, зноў накіраваўся на пошукі ежы. Яму хацелася знайсці нешта незвычайнае, асабліва смачнае.
Але што тут знойдзеш такое? Рэшткі ад лінялых ракаў ды вялізныя зялёныя жабы, што гучна квакалі на ўсе лады каля берага, наўрад ці маглі б наталіць голад соміка. Касцістыя шурпатыя акуні ды Ka-
лючыя яршы таксама не ўяўлялі інтарэсу. Тым болей што іх яшчэ трэба злавіць. А часу на гэта мала.
Com пераплыў цераз плёс у другі, менш глыбокі, вір. Паглядзеў, чым можна пажывіцца тут. Але нічога асаблівага на вочы не траплялася. Паплаваў на мелкаводдзі, пакорпаўся ў прыбярэжнай гальцы. 3-пад раскіданых ім каменьчыкаў разбягаліся вадзяныя жучкі, клопікі, распаўзаліся рыжыя п’яўкі, пудліва пырхалі ў бакі чародкі дробнай рыбы.
Тады яму прыйшла думка перамясціцца па цячэнні ніжэй, да больш плыткіх, але балоцістых заліваў і намыінаў глею.
Тут яго надзеі апраўдаліся. 3 намытай роўні прыбрэжнага ўрэзу, напалову высунуўшыся з яго, тырчэлі двухстворчатыя малюскі-перлаўкі. Пашанцавала.
Знаходка была вельмі дарэчы. Мяса перлавак надзвычай пяшчотнае, мяккае і каштоўнае. Велікан падчапіў адну за адной некалькі вадзяных малюскаў, уцягнуў іх у рот і колькі разоў запар набраў і выпусціў між губ ваду. Перлаўкі адмыліся ад гразі.
Тады волат злёгку расцёр іх у магутнай пашчы, ад чаго прадаўгаватыя тонкія ракавіны раскрышыліся на дробныя кавалкі, а пругкія цельцы засталіся цэлымі. Тады сом яшчэ раз прамыў здабытую ежу, выплюнуў рэшткі вапняковых панцыраў, беражліва заціснуўшы між губ апетытныя мяккія “паўфабрыкаты”, хуценька рушыў назад.
КНІГІ ОНЛАЙН
