У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
Ну што ж, няхай.
— Выстралі, калі ўжо так хочаш,— адказаў я,— толькі вазьмі халасты патрон, там ёсць адзін.
— А каторы халасты?
— А ты паглядзі, ён пусты, адразу знойдзеш, з дзіркаю зверху, усе набітыя да закруткі, а ён пусты.
Ён бярэ тым часам з ягдташа гільзу, акуратна і спрактыкавана дасылае ў патроннік і, шчоўкнуўшы стваламі, як свавольны хлапчук, накіроўвае стрэльбу на мяне, трымаючы ствалы якраз на ўзроўні маёй галавы.
Я стаю зусім блізка, у поўны рост, пазіраю ў яго бок, нават выхадныя адтуліны ствалоў лёгка праглядваюцца храміраваным бляскам з сярэдзіны, і бляск гэты здаецца нейкім варожым і абыякавым.
— Ну, я страляю! — бестурботна вымавіў ён.
Я і сам у маленстве быў нястрымным вельмі і свавольнікам славіўся добрым, і тым не менш у адносінах да зброі, да палявання выпрацавалася ў мяне асаблівая акуратнасць, культура палявання, і стараўся я выконваць гэтыя непарушныя і святыя правілы заўсёды і пры любых абставінах.
— Страляць то страляй, але ўзнімі ствалы вышэй над галавою, цэліцца ў чалавека ў паляўнічых не прынята, ды і наогул гэта нядобра.
А ён, не прамовіўшы больш ні слова, узняў ствалы крыху вышэй маёй галавы, на момант замёр, нібы атрымліваючы, а можа, і на самай справе атрымліваючы ад усяго гэтага асаблівае задавальненне, нарэшце, смеючыся, націснуў на спускавы кручок, пасля нават адшаснуўся злёгку ад аддачы прыклада ў плячо.
Стрэл здаўся мне залішне моцным і падазроным, зусім не такім, калі страляеш халастым патронам. Нават выразны імклівы посвіст пранёсся над маёй галавой.
He доўга думаючы, я падышоў да свайго рукзака, узяў у рукі ягдташ і... Той пусты патрон ляжаў на месцы.
— Слухай, з чаго ж ты страляў?
— Як з чаго? 3 таго пустога патрона, як ты і сказаў!
— А гэта што? — працягнуў я яму гільзу.
Ён толькі здзіўлена паглядзеў на мяне і, відаць,
убачыўшы на маім твары непаразуменне і разгубленасць, моўчкі паціснуў плячыма.
І тады я зразумеў усё, нібы падкошаны апусціўся на зямлю, сеў, абхапіўшы галаву рукамі. Я цяпер зразумеў, што некалькі хвілін назад ледзь не здарылася непапраўнае і жудаснае.
Выязджаючы ў глухі лес, дзе можна сустрэцца і з ваўком, і з мядзведзем, для перасцярогі, на ўсякі выпадак я прыхапіў з сабой некалькі патронаў, наладаваных кулямі Майера. Паляўнічыя ведаюць, што гэта за куля.
Важкі невысокі цыліндрык са свінцу з касымі рабрынкамі на паверхні, а ў сярэдзіне — поўнасцю пустацелы. Куля гэтая турбавінтавога дзеяння. Пры палёце развівае вялізную хуткасць і магутную забойную сілу за кошт моцнага кручэння, якое надаецца ёй наразнымі барознамі і шырокай адтулінай. Трапляючы ў ахвяру, такая куля наносіць глыбокую рваную рану пад сілай сваёй вагі і высокага запасу кінетычнай энергіі, набытай у час руху.
Калі паставіць яе ў картонную гільзу, яна шчыльна прылягае ля краёў, а закручаны зверху абадок гільзы прыкрывае сабой бакавыя часткі яе сваімі падагнутымі краямі. І зверху ў патроне праз адтуліну кулі добра праглядваецца войлакавы пыж, на якім куля ўсаджана.
Такі патрон і прыняў па нявопытнасці мой спадарожнік за халасты. І вось з чаго, аказваецца, намерваўся страляць ён, нацэліўшыся мне ў галаву.
Так, паляванне — гэта не забава, а стрэльба, хоць і паляўнічая,— зброя, а са зброяй не жартуюць. I бяспеку, карыстаючыся ёй, трэба захоўваць заўсёды. Любая неасцярожнасць, любая, нават, здавалася б, зусім нязначная дробязь са зброяй не дапускаецца. Тут усё важна, усё без выключэння галоўнае. 3 глыбокай удзячнасцю ўспамінаю цяпер словы старога лесніка Ёхі-Махі, што стрэльба не для таго, каб накіроўваць яе на чалавека, бо і незараджаная яна адзін раз у год страляе.
А не прадухілі Божа, здарылася б усё ж бяда, да якой і заставалася ўсяго адно імгненне, што было б 158
тады? Загінуць выпадкова, па глупстве ў такі цудоўны час і ў такім узросце, калі толькі вырас і вывучыўся і сама толькі жыць і тварыць справу. Загінуць без ніякіх падстаў, калі яшчэ жыць ды жыць, а тут гэткая недарэчная выпадковасць...
А як перанесці гора маці? Як быць тваім учарашнім сябрам-спадарожнікам, куды панесці гэта мёртвае цела са знявечанай галавою? Як паказацца з такою ношай на людзях, на вачах сваякоў нябожчыка?
А можа, яшчэ тыя адносіны да паляўнічай справы, якія прывіты ў часы лекцый і практыкі па паляўніцтвазнаўстве ў Белавежскай пушчы цудоўным чалавекам і настаўнікам Уладзімірам Сяргеевічам Раманавымгадвялі ў гэтым выпадку бяду.
He магу не ўспомніць гэтага чалавека, які ўжо ў маім юначым узросце, як некалі Кузьміч у дзяцінстве, вельмі многа даў мне для разумення жыцця, мне здаецца, што нешта яднала іх. Можа, любоў да прыроды, павага да яе, шчырыя адносіны да чалавека.
Як і Кузьміч, Уладзімір Сяргеевіч заўсёды імкнуўся падзяліцца сваімі ведамі і вопытам з тымі, хто яго акружаў: ці гэта звычайныя яго таварышы па працы ў міністэрстве, ці мы, студэнты, якія прыйшлі прама ў яго кабінет на лекцыю, ці леснікі і рабочыя тых мясцін, дзе ён пачынаў свае пасляваенныя працоўныя гады.
Мы пазнаёміліся з Уладзімірам Сяргеевічам на пятым курсе універсітэта, калі дэканат біялагічнага факультэта запрасіў яго прачытаць курс паляўніцтвазнаўства для групы студэнтаў, якія спецыялізаваліся ў кірунку аховы прыроды. Лекцыі, як гаварылася вышэй, чытаў ён нам не ва ўніверсітэцкай аўдыторыі, а ў сябе ў рабочым кабінеце (працаваў ён тады намеснікам міністра лясной гаспадаркі рэспублікі), і ўжо само гэта накладвала на нашы заняткі асаблівую важнасць, і адносіліся ўсе мы да іх надзвычай добрасумленна.
Ды і расказаць яму нам было аб чым. Доўгія гады працаваў Уладзімір Сяргеевіч дырэктарам Бе-
лавежскай пушчы. Гэта вельмі паўплывала на яго паводзіны, наклала асаблівы адбітак. Ён быў стрыманы і сур‘ёзны, даволі строгі, але ў той жа час вельмі добразычлівы і клапатлівы чалавек. Яго лекцыі не былі нейкім казённым наборам інфармацыі, якую патрабуе праграма. Яны праводзілісяў форме жывой размовы, змяняючыся час ад часу абстрактнымі адступленнямі ад тэмы. У такія моманты мы атрымлівалі тыя самыя каштоўныя веды, што былі ўзяты з самога жыцця, якія ні з адной кнігі не пачэрпнеш. У большасці з іх размоўца сам некалі быў удзельнікам ці хаця б з’яўляўся іх сведкам, што дазваляла прыпаднесці ўсё гэта найбольш даходліва і выразна.
Ва Уладзіміра Сяргеевіча не было адной нагі. Ён ніколі не расказваў, як гэта адбылося, а мы самі загаварыць аб тым не раіпаліся. Карыстаўся ён добра змайстраваным пратэзам і толькі пры хадзьбе даволі прыкметна выкідваў яго ўперад. І станавілася зразумела, што нага ў яго не свая. Адначасова ён карыстаўся вялікай масіўнай кульбай, зробленай з кавалкаў скінутых рагоў дзікіх капытных, нават верхняя дужка кульбы была ўдала падабрана з вілачка іх адростка.
Але найбольш каштоўнае і патрэбнае ў далейшым жыцці давялося спазнаць трохі пазней, калі ён вычытаў праграму курса і нам патрэбна было прайсці яшчэ так званыя практычныя заняткі па гэтай дысцыпліне ў сапраўднай паляўнічай гаспадарцы. .
Нас вывезлі тады на некалькі дзён у Белавежскую пушчу — адну з буйнейшых у Еўропе запаведна-паляўнічых гаспадарак, дзе ўсебаковая ахова дзікай прыроднай фауны ўдала спалучаецца з яе разумным промыслам і адстрэлам пэўнай часткі паляўнічай жывёлы для выкарыстання дзяржавай і грамадзянамі.
Выехалі мы на невялікім аўтобусе “Рафіку”, бо група студэнтаў, якая спецыялізавалася на ахове прыроды, была маленькая. Першы эксперыментальны выпуск, як кажуць, “пуск” гэтай спецыяліза-
цыі, таму і нешматлікая яна была. Я цяпер ужо нават і не магу ўспомніць дакладна, колькі нас ехала, здаецца, шэсць ці восем чалавек. Калі б задумацца болей.уважліва ды загнуць, не спяшаючыся, на кожнага палец, то, вядома, успомніў бы ўсіх. Але справа не ў гэтым. У рэшце рэшт, галоўнае ў тым, што калектыў быў хоць і невялікі, але дружны, зладжаны і натхнёны.
Размясцілі нас у памяшканні тутэйшага лясніцтва. Мы адразу пасябравалі з мясцовымі працаўнікамі — паляўніцтвазнаўцамі і леснікамі, навуковымі супрацоўнікамі і егерамі, простымі рабочымі гаспадаркі і механізатарамі — усімі тымі, хто меў дачыненне да паляўнічай справы ў гэтым рэгіёне і поспехаў, якіх яна дасягнула.
Размаўляючы з імі, мы болып падрабязна даведаліся, які цікавы і шматгранны быў чалавек — Уладзімір Сяргеевіч Раманаў. Тут і раскрыліся нам яго лепшыя чалавечыя якасці, дзе па сціплым успаміне яго самога, дзе па расказах тых, з кім даводзілася працаваць яму раней, а болып за ўсё — у выніку пастаянных узаемаадносін між намі, калі багатая і даравітая яго натура раскрывалася ва ўсёй сваёй велічы і рас^ошы.
Першае, што нас уразіла, дык гэта яго ўвага да чалавека. Ва Уладзіміра Сяргеевіча не адчувалася начальніцкіх нотак. У яго не было грані паміж намі і ім, былымі і цяперашнімі падначаленымі, хоць аўтарытэт меў вельмі высокі і бясспрэчны.
Вядома, калі вяртаешся ў знаёмыя мясціны, на цябе ўздзейнічае маса ўражанняў і ўспамінаў. I не дзіва, што адразу, як прыехалі, усе, хто ведаў і нават не ведаў раней Уладзіміра Сяргеевіча, а чуў пра яго, кінуліся сустракаць дарагога госця. Сабралася даволі вялікая кампанія, і працавала ўжо ваўсю лясная кухня, на якой гатаваліся розныя паляўнічыя стравы.
А пра нас, студэнтаў, усе неяк незнарок забыліся, і толькі ён не забыў. Калі яго запрасілі да стала, то ён, шчыра падзякаваўшы, напомніў, што ў памяшканні гасцініцы знаходзяцца яго студэнты,
неяк асабліва і выразна выдзяляючы слова “яго”, быццам хацеў падкрэсліць, што нас нельга лічыць чужымі. А потым нават не папрасіў, а, хутчэй, досыць сурова загадаў, каб да нас была праяўлена належная ўвага і на стале зараз было тое ж, што і тут.
Вячэраючы, ён слухаў прысутных, якія расказвалі пра свае радасці, клопаты і надзеі, пра планы і цяжкасці. Раманаў стараўся адразу, не адкладваючы, нечым дапамагчы: каму добрай парадай, каму ўдала прыведзеным прыкладам, а каму і сапраўднай справай.
А мы тым часам таксама з задавальненнем балявалі за сталом, бо не заўсёды студэнту даводзілася смачна і ўдосталь пад’есці. І не то, каб менавіта з недастатку, хутчэй за вучобай часу не хапала, заседзішся, бывала, за кнігамі да паўночы і пра вячэру забудзеш. А тут — любата.
Потым, добра пад’еўшы, хто адпачываў, расцягнуўшыся пасля доўгай дарогі на нядаўна перасцеленым чыстым ложку, хто сядзеў і любаваўся пушчай, хто з асалодай удыхаў свежае паветра.
КНІГІ ОНЛАЙН
