У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
— Ты глядзі, дык гэта ж мацёры зверху па-над сцяжкамі махануў, ёха-маха!
Лесніку прыходзілася чуць ад іншых паляўнічых, што стары воўк, здараецца, не знайшоўшы іншага выйсця, можа сігануць і па-над сцяжкамі. Але сутыкнуцца з такім яму не даводзілася. І вось на табе!
— Ну і ну! — не пераставаў здзіўляцца Кузьміч.— І тут перахітрыў. Вось жа нягоднік. Ну пачакай! Будзе на цябе ўправа. -
Але сам па сабе добра разумеў, што цяпер да таго мацёрага амаль немагчыма будзе дабрацца. Агонь і ваду прайшоў. Недарэмна ж гавораць, што за аднаго бітага сем нябітых даюць.
Ды дарэмна справа не прапала. Як ніяк, а галоўная частка зграі была знішчана.
Зрэшты, адзін воўк гэтулькі шкоды не наробіць. Колькі яму патрэбна? Досыць і лясной птушкі ды рознага звяр’я, а галоўнае, пасля гэткага страху наўрад ці асмеліцца разбойнік у хуткім часе з’явіцца ў бліжэйшай акрузе. Адным словам, пакуль што хутаране і вяскоўцы маглі з палёгкай уздыхнуць — галоўная небяспека для хатняй жывёлы мінула, па начах ужо можна было спаць спакойна.
Тым часам здзіўленне і збянтэжанасць дзеда прайшлі, і ён толькі час ад часу ўхмыляўся ды хрыпла бубнеў сабе пад нос, быццам сіпеў або кракаў накшталт устрывожанай качкі:
— Век жыві, век вучыся, ёха-маха!
Але пра далейшы ход справы не забываў, ды тут яе ўжо можна было даручыць і меней вопытным, a то і самым маладым. Заставалася толькі зняць асцяжкованыя шнуры і можна было рухацца з лесу. Так яны і зрабілі.
— Ну, хто маладзейшы, давай за работу! — жартаўліва скамандаваў Кузьміч.— А мы пакуль што закусім “на крыві”.
Тым часам па старадаўнім паляўнічым звычаі тут жа на тушах забітых звяроў, што неяк усё ж удалося пагрузіць на сані, злёгку ўтаймаваўшы жарабцоў, расцягнулі невялікую старую сурвэткуь і кожны расклаў свой няхітры абедзенны сідар. Ен складаўся большай часткай з вялізнага акрайца хлеба ды непамерна маленькага, у параўнанні з ім, сала і з некалькіх цыбулін. На здзіўленне аднекуль пазней на сурвэтцы нават некалькі кавалкаў вэнджанай каўбасы з’явілася — усё ішло да сябрыны.
А калі нехта, ахмелены радасцю, выцягнуў з
суседніх саней нават чвэрць з самагонам, тут ужо і без таго вясёлыя ажывіліся. Ды і не грэх было прапусціць кілішак-другі жытнёвага “элексіру”, і дзеля таго, што падстава для гэтага была дастаткова важкая.
Так скончылася гэтае вялікае паляванне, усе паехалі па сваіх хатах з хутара, дзе спыніліся яшчэ раз усім гуртам, калі абдзіралі ваўкоў, ды дзялілі між сабою іх скуры. Hi спрэчак, ні зайздрасці, як дзялілі, не было. Бо, па-першае, зрабіў гэта сам дзед Кузьміч, і не абы-як, а чын па чыну, бо як ніхто лепей мог ацаніць уклад кожнага ў агульную справу, а па-другое, не гэта было галоўнае і для паляўнічых і для іншых людзей. Галоўнае, што знішчылі ваўкоў. А гэта ўжо агульны, непадзельны трафей. І радаваў ён кожнага.
Кузьміча адвозілі дадому ганарова, як пераможцу, на фурманцы, запрэжанай лепшым жарабцом, бо павага да дзеда была асаблівая і паклажы ў яго было болей за ўсіх. Яшчэ пагутарылі ўсе разам перад развітаннем і раз’ехаліся. Памахаў прысутным рукавіцай і Кузьміч — такім любым для ўсіх заставаўся ў сэрцах і памяці людзей гэты мудры і просты стары Еха-Маха.
І ніхто не думаў тады, што некалі, мажліва, аб’явіцца ў акрузе той самы хітры і спрытны воўк, што так удала выйшаў з аблогі.
Час ішоў. У паўсядзённых клопатах вывераным звыклым рэчышчам бегла сялянскае жыццё.
А пачынала, між іншым, ужо набліжацца вясна, і клопатаў тых ужо дзе-дзе, а ў сялянскай гаспадарцы хапала.
Спачатку вясна толькі злёгку давала аб сабе знаць прыкметна пацяплеўшымі дзянькамі, ды павесялелым сонейкам, што паглядала з неба і вышэй узнімалася на небасхіле, ды ажыўленым чырыканнем на падворку вераб’ёў і гучным посвістам у голых кронах садовых дрэў жаўтабрухіх сінічак. Але з кожным днём сонца прыгравала ўсё цяплей. На пагорках снег пачаў увачавідкі раставаць, і апоўдні з-пад яго зляжалага таўшчэзнага шарпаку прабіваліся
першыя імклівыя ручайкі. 3 кожным днём іх ручаі паўнаводнелі, зліваліся з густым звонам і з булькаценнем каціліся з высокіх пагоркаў, вызваляючы іх ад шчыльнага снегавога палону. Вясна імкліва набірала свой нястрымны ўпэўнены крок і рухалася наперад, несучы з сабою радасць людзям і ўсяму жывому ў прыродзе.
І калі напачатку людзі многа гаварылі пра паляванне, адгалоскі значнай падзеі амаль штодзённа ўсплывалі ў расказах і ўспамінах, размовах і разважаннях, то далей, занятыя веснавымі клопатамі, пачалі ўспамінаць былое ўсё радзей, а затым і наогул яно быццам забылася, як забываецца з часам многае.
На палях разгарнуліся веснавыя работы: спачатку людзі вывозілі і раскідвалі ўгнаенні, потым рыхтавалі глебу да сяўбы, пасля заняліся і сяўбой. Пачалі з яравых, потым садзілі бульбу, буракі, агародніну.
Зямля з ахвотай прымала насенне і клубні, каб даць неўзабаве ім новае жыццё, бо і сама была шчодра напоена вільгаццю і пажыўнымі сокамі за час працяглага адпачынку.
Хутка ўсё навокал буйна і нястрымна пайшло ў рост. Вымытая цёплымі веснавымі дажджамі глеба імкліва гнала ў рост свежыя сакавітыя травы.
Схуднелая за зімовую бяскорміцу скаціна цяпер уволю магла нацешыцца салодкім кормам, і людзі стараліся як мага болей часу затрымаць яе ў полі, каб падоўжыць па магчымасці яе кармленне ды давесці рагатых пасля зімы да нейкае нормы.
А жывёла і сама адчувала патрэбу ў гэтым і не вельмі спяшалася дадому. У асаблівасці гэта датычылася кароў. Яны скублі і скублі салодкія парасткі травы, нізка скрэбаючы па дзярніне вільготнымі мускулістымі пысамі. І толькі ў самую дзённую цяплынь, калі сонца свяціла найбольш настойліва і станавілася нават злёгку душна, каровы пераставалі карміцца і, разлёгшыся ў дзённым адпачынку, толькі марудна перажоўвалі назапашаную за паўдня ежу ды час ад часу спрабавалі хутка здрыга-
нуць галовамі ці асобнымі ўчасткамі скуры, адганяючы надаедлівую машкару. А чацвёртай гадзіне дня статкі ізноў узнімаліся альбо самі, альбо падганяліся пастухамі ці гаспадарамі, і зноў настойліва пасвіліся, пакуль сонца не схілялася да самага небасхілу. І толькі тады ўжо, у першых прыцемках з гучным задаволеным рыканнем накіроўваліся ў бок гаспадарскіх двароў.
Яшчэ некалькі тыдняў прайшло. Працоўныя турботы і занятасць цалкам захапілі сельскае насельніцтва і трымалі людзей болыпы час светлавога дня ў полі, а на іншае ім проста не хапала часу. Яны з ранку да вечара знаходзіліся ў полі, рупіліся пасадзіць і пасеяць у час, клопаты запалонілі людзей.
А дні між тым беглі і беглі. Станавілася цяплей і цяплей. Ужо стаяла пагодлівая чэрвеньская пара. Тая самая, калі сонца з ранку да вечара лашчыць сваімі чарадзейнымі промнямі зямлю і ў лугах гучна трашчаць конікі.
Лета выдалася вялікім і гарачым. Пачатак яго прыйшоўся, здавалася, нават злёгку спякотным. Дажджы выпадалі цёплыя і непрацяглыя, быццам неба спешна выдавала зямной расліннасці чарговую порцыю пажыўнай вільгаці і гнала маленькую хмарку далей, каб яна незнарок не запознілася ды не паспела часам да якога новага месца, бо дажджу ў гэты час чакала ўсё ў прыродзе — і расліннасць, і насякомыя, і птушкі.
Нават басаногая дзятва не хавалася ад яго пад стрэхі вясковых хат і раскідзістыя кроны векавых дрэў, а з галасістым шчабятаннем падстаўляла цёплым буйным кроплям ужо выгараўшыя на сонцы задзірыстыя чубы і растрапаныя косы. I хаця дождж хутка канчаўся, гучнае хлёпанне па лужынах яшчэ доўга разносілася па акрузе і несла з сабою нейкую непаўторную свежасць на нейкі час і радасць жыцця.
Лета было якраз у тым сваім перыядзе, калі дні становяцца настолькі доўгія, што варта толькі зайсці сонцу за небасхіл, як неўзабаве яно ўжо зноў пра-
глядвалася на ўсходнім даляглядзе. Так што ноч не паспявала нават кінуць на зямлю пялёнку халаднаватага туману, а досвітак ужо разганяў яго, прыбіваючы да зямлі кроплямі буйной срэбранай расы. Праўда, і яна трымалася вельмі нядоўга, бо раніцы не вызначаліся хоць нейкай нязначнай прахалодаю і наступаўшае парное цяпло той жа час імгненна з’ядала яе.
Менавіта ў гэты час у лесе з’яўляецца мноства ягад. Чырванашчокія, пабліскваючыя бурштынам суніцы, чорныя з лёгкім туманным налётам чарніцы так і вабілі да сябе і людзей, і дзікіх лясных насельнікаў. Нават выключныя драпежнікі, такія, як ласка, гарнастай, куніцы, што ўвесь іншы час харчуюцца толькі жывёльнай ежай, у гэты час не без задавальнення ласаваліся ляснымі дарамі. A яноты ды барсукі і наогул не пакідалі суткамі ягадных палян, натрамбоўваючы жываты багатым вітамінамі кормам.
У густых малінніках з асалодай чамкаў ягады сам гаспадар лясоў беларускіх — буры мядзведзь. Вялізнымі нязграбнымі лапамі ён разам з лісцем зграбаў іх з галінак прама ў рот, а затым марудна высмоктваў, праглынаючы сок і выплёўваў выціснутыя рэшткі са сваёй вялізарнай пашчы. Таму іншыя звяры, калі нават і хацелі паласавацца пяшчотнай малінаю, не рызыкавалі з’яўляцца ў гэтых месцах, а задавальняліся наземнай ягадай ці спрабавалі смакаваць маліны з аддаленых кустоў, а не ў суцэльных яе зарасніках.
На некалькі дзён дажджы неяк быццам выпадкова зачасцілі — такія ж цёплыя і лагодныя, як і сама прырода ў гэтую пару лета,— неслі зямлі жаданую вільгаць і спрыялі ў росце.
Яны прыйшліся якраз на той час, калі жыта, выпусціўшы маладзенькі колас, пакрываецца лёгкімі завушнічкамі, што выпускаюць пяшчотную пыльцу,— красуе.
А ў гэты час у лесе пачынаюць вылазіць першыя грыбы. Гэта і баравікі, і лісічкі, і асавічкі, і падабабкі, казлякі і шампіньёны. Растуць яны нібы
на дражджах, суцэльнымі высыпкамі. Натрапіць грыбніку на такое месца — вялікае шчасце! А паколькі яны яшчэ і першыя ў сезоне, то здабыча гэта для грыбніка ўдвая важкая.
Калі ж з’яўляліся грыбы, бацька як бы моцна ні быў заняты, усё ж знаходзіў час, каб вырвацца па іх, не прапусціць іх першы “ўкос”. Бо было гэта для яго самым любімым заняткам. Нават, здаецца, ён болей любіў іх збіраць, чым есці. Але ў тыя часы, калі ежы не асабліва хапала, калі не для сябе, то для сям’і кошык “расліннага мяса” быў больш чым жаданым.
Грыбы гэтага перыяду растуць нядоўга. I літаральна праз паўтара тыдні яны адыходзяць гэтак жа раптоўна, як і пачалі расці. Толькі адкаласуе жыта, тут жа знікаюць у лесе грыбы. І з’явяцца яны толькі пад восень і ўжо больш працяглы перыяд будуць радаваць грыбнікоў. Некаторыя — да канца верасня, іншыя, як, напрыклад, апенькі, дык і ў лістападзе нават найбольш багатымі высыпкамі пацешаць, а такія, як рыжыкі і падабабкі, наогул да самых першых маразоў будуць, хоць небагата з’яўляцца ў аголеным лесе. А пакуль гэта быццам першы пробны дэсант выкідваецца, “першае грыбное нашэсце”, і паколькі гэта прыпадае на час каласавання збажыны, то і называюць грыбы каласавікамі. Хай гэта будзе лісічка, падабабак ці нават сам баравік, а ўсё роўна завуць іх аднолькава — каласавік.
КНІГІ ОНЛАЙН
